Anka Butorac – Narodni heroj iz Gospica
( Hrvatska )
Anka Butorac rođena je 27. augusta 1903. u Donjem Pažarištu, zapadna Lika, Hrvatska, u siromašnoj porodici. Provela je teško djetinjstvo u mukotrpnom radu čuvajući stada. Poslije prvog svjetskog rata, kao nepismena čobanica, pošla je u svijet da traži zaradu.
Najprije se zaposlila u Sisku u Magazinu trgovinskog i transportnog d. d. preduzeća
za promet starih krpa. Tu je pristupila i klasnom sindikalnom pokretu. Brzo se uključila u revolucionarnu borbu, savlađujući i pismenost, tako da je već maja 1923. godine izabrana za blagajnika sindikalne podružnice Nezavisnih sindikata u poduzeću.Od 1925. godine je na radu u Zagrebu, izučava krojački zanat, te postaje švelja u Domaćoj tvornici rublja. Ovdje, Anka postaje zapaženi sindikalni i partijski radnik. Od 1926. godine je član KPJ.
Te godine radi i u Mjesnom komitetu Crvene pomoći, koja je imala razgranatu mrežu organizacija u cijelom gradu; ona obavlja dužnost blagajnika u tom komitetu. Od proljeća 1927. je član uprave Saveza radništva odjevne industrije i obrta Zagreba, da bi ubrzo bila izabrana i u upravu Saveza ovoga sindikata za cijelu zemlju. U to vrijeme član je Izvršnog odbora Mjesnog sindikalnog vijeća Zagreba.
Na Plenumu Mjesnog sindikalnog vijeća (17. X 1927), na kome su, nakon referata Josipa Broza, razmatrani problemi zajedničke borbe i »razvijanja bratstva na djelu između zagrebačkog i beogradskog proletarijata«, imala je referat o organizovanju radnika; izabrana je za člana Komisije za rad među ženama (zajedno sa Ivanom Krndeljom i Josipom Brozom).
Tokom svoga rada u Zagrebu upoznala se i postala vjeran drug i saborac Blagoja Parovića, istaknutog revolucionara, kasnijeg člana Politbiroa CK KPJ, koji je poginuo u Španiji kao predstavnik KPJ i komesar 13. internacionalne brigade (jula 1937).
Zbog revolucionarnog rada bila je stalno proganjana i više puta hapšena. Poslije zavođenja šestojanuarske diktature, prilikom masovnog hapšenja komunista u Zagrebu, aprila 1929. godine, bila je uhapšena i Anka Butorac.
Bila je podvrgnuta strahovitom mučenju u doba kada je policija, bez sudskog procesa, ubijala uhapšene komuniste i umorila takve heroje i istaknute funkcionere Partije kao Đuru Đakovića, Paju Marganovića, Nikolu Hećimovića i druge. Uprkos svirepom i sistematskom mučenju, Anka Butorac policiji ništa nije priznala.
U policijskom i sudskom zatvoru, uz osudu na godinu dana robije, provela je 15 mjeseci, da bi, zatim, bila internirana u rodni kraj; odatle je uspjela da pobjegne, najprije u ilegalnost, pa u inostranstvo.Krajem 1930. godine Pratija ju je poslala u SSSR, gdje se u to vrijeme
nalazio i njen muž. Početkom 1932. rodila je ćerku Maju (koja danas kao
doktor biologije radi u Beogradu).
Iako narušenog zdravlja, sa teškim posljedicama policijske torture, Anka je u SSSR-u nastavila školovanje.Poslije završenog četvorogodišnjeg školovanja na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada, krajem 1935. ponovo je poslata na ilegalni partijski rad u domovinu. Najprije je radila u Sisku, a zatim u Čakovcu i Varaždinu.
Kao sindikalni funkcioner, u Čakovcu u proljeće 1936. organizuje sindikalnu školu. Kada su se u to vrijeme zaoštrili odnosi između radnika i uprave tekstilnog poduzeća »Tivar« u Varaždinu, Partija je Anku poslala da pomogne partijskoj i sindikalnoj organizaciji. Bila je glavni organizator velikog štrajka u poduzeću »Tivar«, u kome je učestvovalo cjelokupno radništvo (oko 2.300).
Taj šestonedjeljni štrajk, u kome je Partija uspjela da obezbjedi podršku seljaka iz okoline Varaždina, bio je podstrek tekstilnim radnicima u snažnim akcijama koje su uskoro vodili gotovo po cijeloj zemlji. Pod neposrednim uticajem Anke Butorac Parović istakli su svoje zahtjev i radnici tvornice svile u Čakovcu, koji su također tih dana izveli uspješan štrajk.
Sredinom aprila 1937. godine bila je uhapšena u Nevesinju, u rodnom mjestu Blagoja Parovića (gdje se privremeno nalazila), i sprovedena u žandarmerijsku komandu, a zatim u Okružno tužilaštvo u Petrinji. Pošto je provela tri mjeseca u zatvoru, početkom juna oslobođena je, s obzirom da je odbila sva policijska terećenja.
Početkom augusta 1937. na Osnivačkom kongresu KP Hrvatske, na Titov prijedlog, izabrana je u CK KPH. Od tada se njena revolucionarna aktivnost odvijala mahom u Zagrebu. Pored rada u sindikatima radila je na otpremanju dobrovoljaca u republikansku Špniju. Početkom aprila 1938, kada je i sama krenula u Španiju, bila je uhapšena na granici kod Rakeka. Tada je, »zbog pokušaja ilegalnog prelaska granice«, ponovo odležala nekoliko mjeseci u zatvoru.
Nakon pokretanja lista »Ženski svijet«, početkom 1939. koji je Partija izdavala radi unapređenja rada i prosvjećivanja žena, Anka Butorac sarađuje u njemu, da bi prilikom obnavljanja ovog lista, pošto je bio jedno vrijeme zabranjen, postala i član redakcije (početkom 1940).
Zajedno sa Jovicom Markovićem i Stipom Ugarkovićem bila je u štabu za organizaciju prvomajskih demonstracija u Zagrebu 1940. godine, koje su veoma uspješno sprovedene: učestvovalo je preko devedeset procenata zaposlenih. Kada su
je tada sa grupom demonstranata policijske snage opkolile i zatvorile u dvorište jedne zgrade, radnici su jurišem razbili policijski obruč, oslobodili Anku i ostale opkoljene.
Ponovo je uhapšena kada je policija upala na sjednicu CK KPH, 10. augusta 1940. godine, održanoj neposredno uoči održavanja Prve Konferencije KP Hrvatske. Tada je, sa nekoliko članova CK, bačena u koncentracioni logor u Lepoglavi, tu je dočekala i okupaciju zemlje. Mačekova policija je sve zatvorenike predala ustašama, koji su ih zatim prebacivali iz logora u logor, podvrgavajući ih svirepim mučenjima i likvidaciji.
Najprije su prebačeni u gospićki logor, koji su ustaše osnovale za hrvatske komuniste, Srbe i Jevreje, zatim u Jastrebarsko, augusta 1941, a dva mjeseca kasnije u koncentracioni logor »Danica« u Koprivnici. Poslije neuspjelog organiziranja njihovog bjekstva iz logora u Gospiću i Jastrebarskom, uspjeli su da ih oslobode komunisti iz Koprivnice, 26. decembra 1941. godine.
Nakon bjekstva iz zatvora, Anka Butorac se prebacila najprije u Zagreb, gdje je boravila oko 20 dana, a poslije uspostavljene veze sa partizanima pošla je u Banijski odred. Na putu za oslobođenu teritoriju grupa ilegalaca sišla je na željezničkoj stanici Blinjski Kut, odakle su ih vodeći po grupama odveli u Staro Selo, a zatim u Veliko Krčevo.
Pošto nisu mogli odmah nastaviti put u partizanski odred, tu su se zadržali do slijedeće noći. Sutradan u zoru ustaše su opkolile kuće u kojima su bili smješteni; u nastaloj borbi Anka je bila teško ranjena u nogu i zarobljena. Odatle je prebačena u ustaški logor u Kostajnicu. Od nje nisu ništa doznali; čak ni ime, osim onog koje je bilo na njenim lažnim ispravama, kao nepoznate konobarice.
Tri dana poslije zarobljavanja umrla je u kostajničkoj bolnici, 22. januara 1942. godine.
Za narodnog heroja Anka Butorac proglašena je 14. decembra 1949. godine.
