(FOTO) u Visokom: Većina spomenika i bisti je uništeno i uklonjeno
Ove godine, tačnije 7. aprila navršilo se tačno 75 godina od oslobođenja Visokog u Drugom svjetskom ratu. Iako postoje određene naznake da je Visoko već 6. aprila bilo oslobođeno od okupatorskih snaga, ipak se 7. april 1945. godine uzima kao zvanični datum kada je u Visoko stigla toliko željena sloboda.
Godinama nakon toga u Visokom su podizani brojni spomenici narodnim herojima, pa su tako svaka škola ili mjesna zajednica imali svoje spomen obilježje ili bistu koji su na taj način bili “zahvalnica” za iskazanu hrabrost tokom Drugog svjetskog rata. Prema dostupnim podacima, Visoko je do posljednjeg rata na svojoj teritoriji imalo preko 30 takvih spomenika, no nažalost, jako mali broj ih je ostao nakon 1995. godine.
Zasigurno najbitniji spomenik u Visokom, a koji je vezan za partizanski pokret i Drugi svjetski rat je Spomen kosturnica borcima NOAR-a u visočkom Gradskom parku. Spomen kosturnica je napravljena 1963. godine, a u njoj se nalaze posmrtni ostaci ukupno 37 boraca, od kojih je 35 partizana te dva nepoznata Rusa. Centralni spomenik je djelo Marijana Kockovića, a oko njega se nalaze kameni blokovi sa snažnim porukama, pa tako na najvećem od njih piše: “Na putu do pobjede posijali smo svoje kosti, snagom oružja zaglušili bolove svoje”. U sklopu Spomen kosturnice su se nalazile i biste narodnih heroja – Janka Balorde, Mehe Džudže i Mehe Patka, no one su ukradene ili uništene, a tek prije par godina su umjesto njih postavljene ploče sa natpisima ovih junaka.
Postoji i nekoliko kontraverzi oko ovog spomenika, pa se tako može čuti priča da je tokom posljednjeg rata bilo planirano miniranje spomenika, dok se u novinama “Glas antifašista” iz 1996. godine navodi da je tadašnja lokalna vlast imala namjeru da razmontira i skloni ovaj spomenik, no Udruženje boraca NOAR-a je uspjelo da to spriječi.
Nažalost, nova istorija, koja se “piše” nakon 1995. godine neće u svom sastavu imati brojne spomenike i biste koji su do 1992. godine bili postavljeni oko školskih objekata i u visočkim naseljima. Samo nekolicina njih je opstala te i dalje svjedoči o bivšim vremenima i antifašističkoj borbi. Jedan od njih se nalazi u krugu nekadašnje kasarne u Visokom, a podignut je 1954. godine i posvećen je sedmorici partizana koji su poginuli 10. aprila 1943. godine prilikom sudara vozova u kojim se nalazilo i 30 zarobljenih i ranjenih partizana, koje su Nijemci zarobili tokom IV ofanzive. Također, u naselju Buci su obnovljeni spomenik i spomen česma, inače podignuti 27. jula 1961. godine, a slaveći, kako piše, 20-godišnjicu narodne revolucije podizanjem česme na partizanskom putu kojim su za vrijeme četverogodišnjeg rata stalno prolazile partizanske jedinice, u čast svima onima koji padoše u toj borbi.
Jako bitno, ali nažalost zaboravljeno, spomen obilježje je spomenik od mramora u sjećanje na pobijene Jevreje i pale borce, koji su nekada živjeli u Visokom, a koji se nalazi u okviru jevrejskog groblja u Visokom. 19. augusta 1979. godine su uz masovno prisustvo građana, svih mjesnih društveno-političkih organizacija, Izvršnog vijeća Bosne i Hercegovine, članova Jevrejske opštine Sarajeva, predstavnika Saveza jevrejskih opština Jugoslavije i predstavnika jevrejskih opština Beograd i Zagreb, tadašnja opština Visoko i Jevrejska opština iz Sarajeva svečano otkrili ovaj spomenik na kojem je zlatnim slovima uklesano 119 imena visočkih Jevreja – žrtava fašizma, koji su stradali u Drugom svjetskom ratu.
Treba naglasiti da je u NOR-u od 1941. do 1945. godine, sa područja Visokog učestvovalo je 1205 ljudi, od tog broja 930 boraca u jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, a ostali dio u organizacijama Narodnog fronta, Narodne omladine, organizacijama Antifašističkog fronta žena, pionira, u ćelijama KPJ i organizacijama Saveza komunističke omladine Jugoslavije u gradu Visokom i opštinama Gračanica, Mokronozi i Kralupi. Visoko je oslobođeno 7. aprila 1945. od strane 7, 9. i 17. Krajiške brigade iz Desete divizije, a ukupno 142 pripadnika NOR-a se vode kao poginuli. Nažalost, Visoko danas nema niti jednu ulicu koja se veže za Drugi svjetski rat, pa čak ni ulicu 7. april, koju je imalo do 1992. godine. Ako se Visoko poredi sa drugim opštinama, onda je pitanje koliko Visoko poštuje taj period ili događaj.
Visoko.co.ba/Naša Riječ – Neven Krajišnik
