Omladinske radne akcije -najjugoslovenskiji društveni fenomen
Znate li za ono kada je 800 mladih vođenih parolom “Ni zrno žita okupatoru” u jeku rata žnjelo ispred neprijateljskih bunkera, rizikujući smrt?!
Tada je 7.000 omladinaca sabralo 270 vagona žita, tri vagona šljiva i jabuka,17 vagona krompira, pet vagona pasulja, napravilo 4 vagona pekmeza od šljiva, i tako dalje. Najspektakularniji podvig u okviru te akcije je bilo ono kada je oko 800 žetelaca 27. avgusta radilo ispred neprijateljskih bunkera pod parolom “Ni zrno žita okupatoru”, što je postala i opšta parola korišćena za radne akcije tokom Narodnooslobodilačke borbe
U doba SFRJ omladinske radne akcije imale su praktični smisao: o istom trošku bi se nahraniti gladnu mladost i radnu snagu.
Na samom početku, nije se radilo o velikim poduhvatima: poneki popravljen most, , zakrpljena škola… Omladinska organizacija željela je učiniti nešto veće, značajnije, naročito u političkom smislu:
Najpoznatije radne akcije su one posleratne, kada su mladi munjevitom brzinom sagradili prugu Brčko-Banovići od 92 km i 242 kilometra od Šamca do Sarajeva.A potom ,za pet godina, autoput “Bratstva i Jedinstva”.
Obje su pruge bile od presudnog značaja u predstojećoj kampanji elektrifikacije i industrijalizacije zemlje, i služile su, uglavnom, za teretni promet. Prugu Brčko – Banovići je 1946. u šest mjeseci izgradilo 62.000 brigadira, prugu Šamac – Sarajevo 1947. u osam je mjeseci izgradilo 211.000 brigadira.
Prve dvije velike radne akcije u povijesti zemlje bile su specifične po tome što nije bila angažovana samo omladina, nego i nezaposleni radnici i seljaci, koji su ponegdje predstavljali i većinu. Zajedno s njima radili su i omladinci iz novonastajućih socijalističkih zemalja budućeg socijalističkog lagera, kao i napredna omladina sa Zapada. Na pruzi Šamac – Sarajevo tako su radili budući premijeri, švedski Olof Palme i kanadski Pierre Trudeau (inače Justinov tata).
Omladinske radne akcije bile su velika tema za jugoslavensku državnu i partijsku propagandu, a samim tim i za umjetnike iz svih domena, koji su se trudili da svojim djelima pridonesu brigadirskoj slavi.
O pruzi Šamac – Sarajevo svoje su lirske sastavke oltaru revolucije priložili brojni klasici jugoslovenske književnosti .Miroslav Krleža je tada rekao: “Nije ovo prva pruga na svijetu sigurno, ali je prva koju su izgradila djeca.”
Snimali su se dokumentarni filmovi, pisala potresna orkestralna djela, klasici jugoslavenskog slikarstva dvjema su prugama posvetili ulja na platnu, uglavnom velikog formata.
Na akcije u to vrijeme idu svi, ili skoro svi. U kasnijem vremenu, početkom 60-tih, omladinske radne akcije postaju sredstvo odgoja za socijalizam. Gubi se njihov praktični, radni smisao. 70-tih i 80-tih godina prilike se mijenjaju uporedo sa stanjem u državi ,te omladinske radne akcije ostaju važne samo mladima sa ciljem druženja i idealistima koji vjeruju u rad za opšte dobro.
Na posljednjem plakatu epohe, koji, možda, nije hronološki posljednji, ali jest smislom i sadržajem: Branko Gavrić je 1981. na plakat za omladinske radne akcije u toj godini stavio sliku Supermena. Kraj njega lopata ,zabodena poput mača kralja Artura u kamene ploče, a u pozadini nekakav neboderični njujork. To je bila ta ironija i ta dizajnerova nelagoda u odnosu na narudžbinu. I to je bio kraj omladinskih radnih akcija.
Na kraju epohe komunizma ostaje činjenica da su omladinske radne akcije u Jugoslaviji tokom svoga postojanja bile oblik volonterskog rada, koji se ni po čemu, osim po masovnosti, ne razlikuje od volontiranja i rada za opšte dobro u uslovima liberalnog i divljeg kapitalizma. U oba slučaja besplatno su se obavljali poslovi u korist države. Tačnije ,odmjenjivala se država u njenom poslu ili su joj se smanjivali troškovi.
Sa jednom bitnom razlikom: u socijalizmu se volontiralo za socijalnu državu, a danas se isto čini za državu koja zanemaruje socijalne potrebe i opšte dobro.
