Operacija Kesten / 11-12. maja 1944. godine
Operacija Kesten (njem. Kastanie, Kaštanie) je bila zajednička operacija Vermahta i snaga NDH, uz pomoć lokalnih četnika, protiv partizana 11. krajiške brigade u okolini Prijedora. Vođena je 11. i 12. maja 1944. godine.
Na osnovu odluke da napadne i uništi 11. krajišku brigadu, komandant 92. motorizovanog puka 10. maja izdaje zadatak za prikupljanje podataka o rasporedu partizanskih jedinica. Najiscrpnije podatke dobija od komandanta Timarskog četničkog odreda:
Štab brigade sa prištapskim jedinicama nalazi se u selu Rakelići gdje se nalazi i oko 40 konja u seoskim štalama, a koji pripadaju intedanturi brigade.
Štab 3. bataljona nalazi se na položajima Gaćani-Miljakovac—Cela kota 171 uključno.
Štab 4. bataljona na položajima Saničani—Rakelići sa glavnim snagama u šumi prema željezničkoj stanici Kozarac.
Ukupno na desnoj strani 900 partizana, a na lijevoj oko 700.«“
Desetog maja 1944. brojno stanje 11. krajiške brigade bilo je slijedeće: boraca i rukovodilaca 1.474; teških minobacača 4; malih minobacača 8; pušaka 729; puškomitraljeza 53; teških mitraljeza 3; automata 25; pištolja 60; protivtenkovskih pušaka 4; jahaćih konja 17 i tovarnih konja 101.
Na osnovu dobijenih podataka, komandant 92. motorizovane brigade donosi odluku da operacija za uništenje 11. brigade, pod šifrovanim nazivom »Kastanie« Operacija Kesten počne 11. maja u 4 sata. Za izvršenje tog zadatka naređuje: da jurišni bataljon njemačke 2. oklopne armije od 1.000 vojnika sa 20 tenkova, 12 samohotki, 4 oklopna izviđačka kola, pojačan četom četnika kao vodiča i izviđača na terenu krene u 23.30 sati preko Kozarca i Omarske do Mačkovca (trg. 473) i uspostavi zaprečnu liniju Tomašica — Pejići.
Zatim da 92. motorizovana brigada od 3.000 ljudi sa 50 tenkova i 200 kamiona, sa komandantom brigade i četničkim komandantom Timarskog odreda krene u 1 sat 11. maja, glavnim snagama preko Kozarca i Omarske do sela Marićke, i uspostavi zaprečnu liniju Marićka — Tomašica. Jedan bataljon sa 20 tenkova i četom četnika Timarskog četničkog odreda da krene, u najvećoj tajnosti, preko Kozarca do Kozaračke željezničke stanice (selo Trnjani), odakle lijevim obuhvatom prelazi preko mosta na rijeci Gomjenici i u 4 sata napada na selo Rakeliće, zaselak Tadići, te uništava Stab 11. brigade sa prištapskim jedinicama i 4. bataljon 11. brigade.
Prvi bataljon njemačkog 383. puka, bez jedne čete, i 2. bataljon njemačkog 383. puka, ojačani jednom bojnom 3. gorske pukovnije i podržani sa 7 tenkova i dvojim bornim kolima, predvođeni vodom Atlijinih milicionera i četom četnika Timarskog četničkog odreda — ukupno 2.000 ljudi, dobili su zadatak da u 4 sata napadnu s obje obale rijeke Sane prema Sanskom Mostu. Jedna ojačana četa 1. bataljona njemačkog 383. puka od oko 200 ljudi posjela je položaje u selu Donji Garevci, pored pruge, sa zadatkom da likvidiraju sve partizanske grupe i pojedince koji bi pokušali bjekstvo prema Kozari.
Zapovjest za napad je izdata 10. maja u 21.00 časova u Prijedoru.
U svanuće 11. maja krenuo je nemački napad s pješadijom i tenkovima od željezničke stanice Kozarac. Partizani kreću u povlačenje ka dolini Gomjenice i dalje prema selu Donji Garevci i proboj preko pruge i ceste na Kozaru. Jedna četa 4. bataljona izvršila je protivnapad na njemačku pješadiju i tenkove u selu Rakelićima, probila streljački stroj i, uz gubitke od 7 poginulih, stigla do sela Tomašice i noću se prebacila u Kozaru.[1]
Treći bataljon i prištapske jedinice u selu Donjim Garevcima izvršile su proboj položaja 1. čete 1. bataljona njemačkog 383. puka. Nijemci su pružili očajnički otpor; imali su 180 poginulih, među kojima su bila i 2 oficira, a 11. brigada 14 poginulih, među kojima je i zamjenik političkog komesara 4. bataljona Duka Trninić.
U 11. brigadi bilo je 37 ranjenih boraca, među kojima i zamjenik komandanta. Nestao je 71 borac, izgubljena 51 puška, 3 puškomitraljeza, 2 mitraljeza, 2 teška i 2 laka minobacača, 68 konja, 2 telefona i jedna centrala. O pogibiji cijele njemačke čete, ujutru u 6 sati prvi je saznao komandant 3. ustaško-domobranskog zdruga u Prijedoru. O tome obavještava radio-depešom komandanta njemačkog 69. korpusa, koji odmah organizuje istragu u vezi s pogibijom te čete.
Već idućeg dana, njemačka 92. motorizovana brigada napustila je Prijedor i otišla u Bihać radi priprema za učešće u operaciji Reselšprung. Istovremeno i 1. bataljon njemačkog 383. puka prebacio se iz Prijedora u Bosanski Novi radi učešća u operaciji »Šah« na području Banije i Korduna sa snagama njemačkog 69. korpusa. Uključen je u borbenu grupu Rudno.
Jedanaesta krajiška brigada, odnosno njen 3. i 4. bataljon, zadržali su se na zapadnim obroncima planine Kozare samo jedan dan, a zatim ponovno sa prištapskim jedinicama i Štabom 11. brigade posjeli iste položaje južno od Prijedora za odbranu pravca prema Sanskom Mostu. Ostala 2 bataljona 11. brigade dobili su naređenje da brane pravac prema Sanskom Mostu na lijevoj obali rijeke Sane i položaje oko rudnika Ljubije.
