Pruga Beograd-Bar, među 10 najljepših željezničkih trasa svijeta
Pruga Beograd—Bar je međudržavna željeznička linija izgrađena u vrijeme SFR Jugoslavije, dužine 476 km. Povezala je glavni grad države sa morskom lukom. Izgradnja pruge je trajala 25 godina, u periodu od 1951. do 1976. godine.
Privredni savjet Vlade FNR Jugoslavije, 20. jula 1951. godine, odobrio je sadašnji pravac pruge Beograd — Valjevo — Užice — Titograd (danas Podgorica) — Bar, pa su naredne godine, 1952., počeli radovi na dionicama, Resnik — Valjevo i Titograd — Bar, a 1955. godine i na dionici Priboj — Prijepolje. Međutim, radovi na pruzi su veoma sporo odmicali sve do „Užičkog savjetovanja“, 1965. godine, koje je donekle ublažilo trzavice o načinu finansiranja između republičkih rukovodstava.
Zakon o izgradnji ove pruge u SFRJ je donijet 1966. godine, ali je već 1971. zakon ukinut, a dalju izgradnju su preuzele odvojeno tadašnje SR Srbija i SR Crna Gora. Pruga je kompletirana 27. novembra 1975. godine spajanjem šina desetak kilometara južno od Kolašina. Pruga Beograd-Bar je bila najveći i najskuplji infrastrukturni projekat u vreme SFR Jugoslavije: izgradnja pruge je koštala 450 miliona američkih dolara, od čega su više od dvije trećine finansirale SR Srbija i SR Crna Gora, a jednu trećinu federacija.
Dužina pruge iznosi 454.8 km od čega je na teritoriji Srbije 287.4 km, a na teritoriji Crne Gore 167.1 km. Minimalni radijus krivine je 300 m, projektovana brzina je 80-120 km/h, a osovinsko opterećenje je 22,5 tona. Maksimalni nagib na pruzi je 25 promila (na deonici Podgorica-Kolašin). Najviša tačka na pruzi je Kolašin (1.030 metara nadmorske visine), a najniža je Bar (12 metara nadmorske visine).
Na pruzi su 254 tunela ukupne dužine od 144.4 km, što znači da je u tunelima 24 odsto pruge. Najduži su tuneli „Sozina“, 6,2 kilometara i „Zlatibor” 6,1 kilometar.
Na pruzi Beograd – Bar su projektovana 234 mosta od betona ili čelika u ukupnoj dužini od 14,6 kilometara.
Zbog raznolikosti u reljefu i vrsti prepreka, primjenjena su različita statička rešenja od betona i čelika ili u njihovoj kombinaciji. Zbog vrlo zahtjevnih terenskih uslova, mnogi od mostova na pruzi Beograd – Bar predstavljaju vrhunska projektantska i građevinska ostvarenja. Najbolji primjer za ovu tvrdnju jeste most „Mala Rijeka“, željeznički most sa najvišim stubovima u Evropi. Ovaj most je dugačak oko pola kilometra, sa visinom u odnosu na nivo reke od čak 200 metara. Radovi su trajali četiri godine, u stubove je ugrađeno 23.000 kubnih metara betona, a čelična konstrukcija je težine 25.000 tona.
Pruga je opremljena signalizacijom, zaštitnim i telekomunikacionim sistemom, u potpunosti je elektrificirana monofaznim sistemom 25 kV i 50 Hz. Ova željeznička saobraćajnica predstavlja najkraću željezničku vezu južnog dijela Jadranskog mora i Sredozemnog mora sa evropskim koridorom „H“ i sa lukama na rijeci Dunav, a ujedno predstavlja i jedinu vezu željeznica Albanije sa Evropom.
Prvi voz ka Baru iz Beograda krenuo je 30. maja 1976. godine i time je uspostavljen redovan saobraćaj. Dva dana ranije, 28. maja, prugom je prošao „Plavi voz“ u kome je prvi putnik bio maršal Josip Broz Tito sa suprugom, Jovankom i državnim rukovodstvom svih republika i federacije.
Pruga danas nije u najboljem stanju .U obnavljanje i rekonstrukciju pruge Beograd-Bar decenijama se nije mnogo ulagalo, što zbog nedostatka novca, što zbog ratova u bivšoj Jugoslaviji tokom 90-ih godina.
Na dijelu pruge koji prolazi kroz Srbiju u dužini od oko 300 kilometara, uvedene su spore vožnje sa brzinama od 30 kilometara na čas, na sedam dionica ukupne dužine oko 14,5 kilometara i pojedinačno u dužinama od 700 metara do četiri kilometra. Na 25 dionica ukupne dužine oko 75 kilometara, a pojedinačno u dužinama od 300 metara do skoro devet kilometara, maksimalna dozvoljena brzina voza je 50 kilometara na čas. Brže od toga, do 80 kilometara na čas, vozovi mogu da idu samo na tri dionice u dužinama od 200 do 300 metara.
Pruga Beograd – Bar svrstana je među 10 najljepših željezničkih trasa svijeta Vozeći se ovom prugom, putnik pređe 435 mostova i prođe kroz 254 tunela idući od prijestolnice Srbije do obale Jadranskog mora u Crnoj Gori.
Istorija željeznica Jugoslavije:
Završetkom Prvog svjetskog rata novoosnovana država, ” Kraljevina Srba , Hrvata i Slovenaca ” , preuzela je dijelove teretorije Austro-Ugarske i njezinu željezničku mrežu. Kroz ovo ujedinjenje nastale su prve jugoslavenske željeznice, pod nazivom “Železnice Kraljevine Srba , Hrvata i Slovenaca” , SHS-CXC ). Na temelju ustavnog amandmana od 1929 godine naziv se promjenio u Jugoslovenske Državne Železnice (JDŽ) . Jugoslavenske željeznice su tako nastale iz spajanja željeznice Dunavske monarhije i Srpske Državne Željeznice (SDŽ). Pored glavne uprave u Beogradu postojalo je još 5 uprava u Ljubljani, Zagrebu, Subotici, Beogradu i Sarajevu.
Sa invazijom njemačke, talijanske, mađarske i bugarske vojske Drugi svjetski rat je 06.04.1941 počeo u Jugoslaviji. Nakon njene kapitulacije su stvorene tzv. neovisne satelitske države, Nezavisna Država Hrvatska (koja je obuhvaćala i Bosnu & Hercegovinu) i Srbija. Željeznice su podijeljene između sila osovine i kolaborirajući država. Vozni park JDŽ je podijeljen između DRB, MÁV, BDŽ, FS i novoosnovane HDŽ i SDŽ.
Do kraja Drugog svijetskog rata željeznica je pretrpila znatna razaranja i samo sa velikim naporom je nakon rata opet uspostavljena. Mnoge lokomotive su od strane prijašnjih sila osovine vraćene, razmijenite ili predanane kao reparacija. Predajom istočne teritorije Trsta Jugoslaviji su ušle oko 100 km željezničke mreže sa jednosmjernom strujom (3000V) u sastav JDŽ.
Veliki građevinskih projekti su do kraja 70-tih godina prošlog vijeka sprovedeni, kako bi se djelomično nerazvijena i neskladna željeznička mreža dovela na evropski standard. Reformiranjem željezničke uprave 1952 godine, mjenja se naziv u “Jugoslavenske željeznice”.ž Uvođenjem samoupravljanja, došlo je do decentralizacije željeznice. “Zajednica jugoslavenskih željeznica” (ZJŽ) sastojala se od glavne uprave sa sjedištem u Beogradu, organizacija KSR (Kola za spavanje i ručavanje), zavod za projektovanje ZJŽ – današnji CIP i 5 željeznička transportna poduzeća (ŽTP): Beograd sa upravom u Titograd-u (današnja Podgorica), Zagreb, Sarajevo, Skopje i Ljubljana. Sama Ljubljana je bila združeno železniško podjetje (ZŽTP) koje je bilo pojeljeno u tri autonomna poduzeća, ŽTP Maribor, Ljubljana i Postojna.
Kraj željeznice je došao kada se jugoslavenska država raspala početkom 1990-ih, a tek nezavisne države su osnovale vlastite državne željeznice. Preostali dio JŽ je ostao kod Srbije i tek prije nekoliko godina je preimenovan u Željeznice Srbije – ŽS.
Dan željezničara Jugoslavije :
Dan željezničara Jugoslavije ustanovljen je 1950. godine, a povod je bio generalni štrajk željezničara tadašnje Kraljevine Jugoslavije. Noći između 15 i 16. aprila 1920. godine zastao je željeznički saobraćaj u cijeloj zemlji i trajao do kraja ovog mjeseca. Željezničari Užica, Sarajeva, Skoplja, Niša, Subotice, svih željezničkih stanica, ložionica i radionica ustali su protiv nasilja.
Na Zaloškoj cesti u Ljubljani bilo je najkrvavije, palo je u krvi 14 manifestanata od kojih devet željezničara štrajkača. Neprekidno od 1950. godine pa sve do 1991/92. godine, radni ljudi na jugoslovenskim željeznicama proslavljali su ovaj dan svečano i radno, podsjećajući se na mnoge događaje narastanja i sazrijevanja radničkog pokreta i svega što je vodilo ka održanom istorijskom generalnom štrajku.”
