Operacija Süd-Kroatien I i Süd-Kroatien II

1942. godine

Operacija Jugoistočna Hrvatska (njemački: Südost Kroatien), poznata i kao Operacija južna Hrvatska (njemački: Süd-Kroatien) je bila zajednicka operacija nemačkih, italijanskih i trupa NDH u januaru i februaru 1942. godine u istočnoj Bosni, radi uništenja partizanskih jedinica i zaposedanja oslobođene teritorije.Izvođena je u dve etape: Operacija Južna Hrvatska I (nem. Süd-Kroatien I) od 15. do 23. januara, te Operacija Južna Hrvatska II (nem. Süd-Kroatien II) od 28. januara do 2. februar 1942. godine. U jugoslavenskoj historiografiji je poznata kao Druga neprijateljska ofanziva ili romanijsko-birčanska i ozrenska operacija.
Ocenivši da se, nakon razbijanja partizanskih snaga u zapadnoj Srbiji i uništenja tzv. Užičke republike, najjače ustaničko žarište nalazi u istočnoj Bosni, nemačka Komanda za jugoistok je rešila da sredinom januara preduzme ofanzivu širih razmera protiv ustaničkih (partizanskih i četničkih) snaga na toj teritoriji, s ciljem da ih razbije i ponovo uspostavi kontrolu na tom strateški bitnom području.
Zato je zadržana 342. pešadijska divizija koja je, posle završenih jesenjih operacija u zapadnoj Srbiji, trebalo da bude upućena na istočni front. Njeno angažovanje u novoj operaciji u istočnoj Bosni bilo je omogućeno ulaskom bugarskih trupa u istočne oblasti Srbije i preuzimanjem okupacionih zadataka, čime su nemačke posadne divizije dobile mogućnost da se pregrupišu.
Pored 342. pešadijske divizije, kojoj je poverena glavna zadaća – nastupanje iz rejona Zvornika i Višegrada, u ovoj ofanzivi angažovana je i nemačka 718. pešadijska divizija i 12 bataljona domobrana i ustaša – ukupno 33,000 vojnika, podržanih artiljerijskim, tenkovskim i vazduhoplovnim snagama.

Jačina ustaničkih snaga

Partizanske jedinice koje su se nalazile na ovoj operacijskoj teritoriji (partizanske: 1. proleterska brigada i tri NOPO-a: Romanijski, Birčanski i NOP odred “Zvijezda” – ukupno 5,000 boraca bile su pretežito raspoređene prema neprijateljskim garnizonima i položajima, zatvarajući pravce koji su, duž komunikacija, vodili u unutrašnjost slobodne teritorije. Dubok sneg i veoma niske temperature ograničavali su borbena dejstva samo u zahvatu komunikacija.

Pripreme za napad

Obavešteni o predstojećoj nemačkoj ofanzivi, četničke vođe su izrazile lojalnost nemačkim štabovima i svojim jedinicama izdale naređenja da napuste položaje i ne pružaju otpor. Ocenivši da partizanske snage ne mogu da se odupru nadmoćnijem neprijatelju, tim pre što su četničke jedinice napuštale položaje, unoseći dezorganizaciju i paniku i stvarajući uslove za brze prodore nemačkih jedinica, Vrhovni štab Narodnooslobodilačkih partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ) rešio je da odustane od uporne obrane slobodne teritorije i dao naređenje partizanskim jedinicama da primenom manevra, izvlačenjem ispod udara neprijatelja i smelim zabacivanjem u njegovu pozadinu i iznenadnim dejstvima na njegove bokove i zaštitnicu sačuvaju svoju živu silu, a neprijatelju da nanesu što veće gubitke.
Delovi 718. nemačke divizije pod Ozrenom, u borbama protiv partizana, neposredno pre Igmanskog marša.

Neprijateljske snage su prešle u napad 15. januara koncentričnim nastupanjem ka centru slobodne teritorije. Najjače snage, dva nemačka puka (397. i 399.) i jedan domobranski puk, napale su, uz snažnu podršku artiljerije, ustaničke položaje južno od Zvornika i Caparda.

Otporu Birčanskog partizanskog odreda pridružile su se i neke četničke jedinice do kojih nije stiglo naređenje njihovog štaba o nepružanju otpora nemačkim trupama. Jake neprijateljske snage, podržane bataljonom tenkova, slomile su otpor branilaca i, nadirući drumovima, zauzele Drinjaču, a narednih dana i Novu Kasabu i Šekoviće.

Četničke jedinice su se delom razbežale ili prebacile preko Drine u Srbiju, a delom predale, dok se Birčanski odred održao, povukavši se dalje od komunikacija. Njegovi delovi su u zoru 17. januara razbili u selu Petrovićima jednu domobransku četu, zarobivši 138 vojnika. Nastavljajući ofanzivu, nemački pukovi zauzeli su Bratunac, Srebrenicu i Vlasenicu, pripremajući se za dalji prodor ka Han-Pijesku i Romaniji, u susret snagama koje su nastupale iz Višegrada, Sarajeva i Kladnja.

U međuvremenu su i ostale neprijateljske snage izvršile brze prodore na slobodnu teritoriju: 398. puk iz rejona Višegrada ka Rogatici, u koju je ušao već 16. januara, 738. puk i četiri domobranska bataljona iz rejona Sarajeva i Pala, jednom kolonom ka Sjetlini i Rogatici, a drugom ka Romaniji, na koju su izbili 17. januara, a 750. puk iz rejona Tuzle, preko Kladnja, ka Olovu u koje je ušao 21. januara. Partizanske snage su ponegde pružale ozbiljniji otpor i usporavale nadiranje neprijatelja. Tako je do jačih borbi došlo kod Rogatice i Sjetline, te kod Mokrog i Stupara.

Da bi izbegao opasnost da se nađe u okruženju, Vrhovni štab je sa delovima 1. proleterske brigade preduzeo brzo izvlačenje iz rejona Srednje, gde ga je zatekla ofanziva, preko Romanije i Glasinca na Jahorinu i dalje ka Foči, koju je u međuvremenu oslobodio Durmitorski NOPO. Sprečena da se izvuče iz obruča istim putem, glavnina 1. proleterske brigade je krenula zaobilaznim, ali težim i rizičnijim pravcem preko reke Bosne, Sarajevskog polja i planine Igman da bi izbila u rejon Trnova i Kalinovika, na teritoriju koju je držao Kalinovički NOPO. Ovaj smeli pokret, poznatiji pod imenom Igmanski marš, koji je izveden pored samog Sarajeva i koji je zbog izuzetno nepovoljnih vremenskih okolnosti ušao u istoriju NOP-a, potpuno je iznenadio neprijateljske snage.

Neprijateljske snage su do 22. januara ovladale svim naseljenim mestima duž komunikacija i u njihovom širem zahvatu, ali je izostao uspeh koji su očekivali, odnosno partizanske jedinice su uglavnom sačuvale ljudstvo, izbegavši da budu uvučene u frontalne borbe i odolevši propagandi i delatnosti četnika.

Veće gubitke pretrpeli su delovi 5. i 2. bataljona 1. proleterske brigade 21. januara u Pjenovcu i Bijelim Vodama, kada su bili iznenađeni od strane nemačkih skijaških odeljenja. U Pjenovcu je poginulo 59 partizana, 4 su ranjena i desetak ih je zarobljeno, a u Bijelim Vodama je poginulo 14 boraca i pet ih je ranjeno.

Pošto su izvršile pregrupaciju, 9 nemačkih i 12 ustaško-domobranskih bataljona (oko 17,000 vojnika), od 29. januara do 4. februara izveli su operaciju protiv Ozrenskog NOPO-a na teritoriji između reka Bosne i Spreče, u trouglu Zavidovići-Doboj-Tuzla. Ozrenski odred, koji je imao oko 1,200 boraca, pružao je uspešan otpor, povlačeći se ka grebenu planine, a zatim je prešao u snažan protivnapad, odbacio neprijatelja i vratio izgubljenu teritoriju.
Nemačka ofanziva u istočnoj Bosni završila se bez većih uspeha. Neprijateljske trupe jesu prodrle na oslobođenu teritoriju, prokrstarile komunikacijama, nanele partizanskim jedinicama gubitke, u nekim izazvale osipanje, ali nisu postigle glavni cilj, razbijanje i uništenje partizanskih snaga i pacifikaciju tog strategijski važnog područja jugoslovenskog ratišta.
Nemoćne da održe zauzetu teritoriju, neprijateljske snage su se ubrzo povukle na polazne položaje, zadržavši posade u samo nekoliko mesta, koje će jedva da održe.U romanijsko-birčanskoj operaciji u nemačkim i ustaško-domobranskim trupama poginulo je, ranjeno i zarobljeno oko 400 vojnika i oficira, dok su 464 stradala od promrzlina, a u Ozrenskoj operaciji oko 330 njih je izbačeno iz stroja. Gubici partizanskih jedinica nisu poznati.

Yu nostalgija

Post Views: 1,242

RELATED ARTICLESMORE FROM AUTHOR