VUČEVO
U jeku bojeva na sektoru Foče gdje su Nijemci, u petoj neprijateljskoj ofanzivi, ugroženi inicijativom i snažnom aktivnošću jedinica Udarne grupe NOV vršili novo pregrupisavanje i koncentraciju snaga, Vrhovni štab NOV i POJ naređuje 26. maja 1943, svim brigadama ovog fronta, pokret preko Tare i Pive — na Vučevo.
Tamo se, raspoređena na širokom pojasu, već nalaze dva bataljona sa Pratećom četom 2. proleterske NOU brigade. Jedan bataljon ove brigade (2. čačanski) kontroliše prilaze Vučevu sa sjevera, iznad donjeg toka Sutjeske, a drugi se (1. užički) postavio u njenom gornjem toku kod osamljenog i napuštenog selca Suhe, na ušću Suškog potoka.
Obadva su bataljona imala svakodnevno manje ili veće sudare s neprijateljskim patrolama i grupama koje su tuda krstarile i nailazile, i uspješno obavljala postavljeni im zadatak. Sad je naređeno da tamo krenu i ostali bataljoni 2. proleterske i još četiri brigade. Vrhovni komandant, Tito odredio je konačni pravac proboja: Vučevo—-Sutjeska— —Zelengora. U tom pravcu kreću, poslije 2. proleterske, jedna za drugom:
1. majevička, dan poslije nje 6. istočnobosanska, za ovom 1. proleterska i, nakon nekoliko dana 3. krajiška NOU brigada. Neke od njih prelaze pod borbom, a sve pod žestokim dejstvom topova i aviona Taru preko visećeg mosta kod Uzlupa, a Pivu preko visećeg mosta kod Donjeg Kruševa, ispod Šćepan Polja. Treća krajiška brigada prelazi takođe pod mitraljeskom vatrom aviona, sa dva bataljona Pivu preko visećeg mosta kod Mratinja.
U ovom razdoblju vodi se dramatična borba oko prelaza preko rijeka i mostova na Tari, Pivi i Sutjesci. Svjestan značaja ovih prelaza, kojih ima samo nekoliko i to u dubokom dnu njihovih kanjona, neprijatelj usmjerava aktivnost svoje avijacije, dalekometne i brdske artiljerije, a negdje i minobacača, na sve te prelaze. To su mahom lagani, improvizirani viseći mostovi od čeličnih konopaca povezanih žicom, s nestabilnim podom od ovlaš položenih dasaka i trupaca.
U toku jednog dana oni su po dvanaest sati zasipani teškim granatama, tako da im je svaki pristup bio onemogućen. Na njih se ustremljuju »Štuke« i drugi bombarderi i neometano istresaju tone eksploziva, stvarajući u dnu kanjona pakao. Dio jedinica Udarne grupe ipak se prebacuje i pod ovom vatrom; glavnina to čini noću. A kad bi mostovi bili oštećeni, prebacivanje se vršilo nešto dalje od njih, pomoću sajli i gumenih čamaca.
U svitanje 28. maja, počinje marš brigada uz Vučevo. Uzlaz ide od korita rijeke Pive, sa staze između Sćepan Polja i sela Donjeg Kruševa,nadmorske visine od približno 450 metara. Do Strmca, odnosno kote 1511 iznad kanjona Pive, na Vučevu, gdje brigade treba da izbiju, rastojanje je manje od dva kilometra horizontalne, zračne linije, ali visinska razlika iznosi hiljadu šezdeset i jedan metar. To je uzbrdica sa usječenim serpentinama, na mjestima nakošena i do 45 stepeni, te je krajnje nepovoljna i za planinare. Na čelu kolone je 1. majevička brigada.
Gustom šumom zaraslo Vučevo tih je dana oba vi j eno oblacima i koprenom sive magle kroz koju se tek tu i tamo u dubini nazire pjenušava Piva. Sitna kiša rominja i do kostiju natapa odjeću i obuću, a tlo je raskvašeno i blatnjavo. Po vlažnom i kliskom tlu opanci se pod nogama pojedinih boraca sami otiskuju niz strmen usporavajući kretanje i prisiljavajući ih na dvostruko naprezanje. Neki se na najtežim mjestima hvataju za stijene i stabljike i kreću se takoreći četvoronoške.
Mnogi su na ovom maršu ostali potpuno bosi. Mnogi su bili prisiljeni da izlaze i izostaju iza svog dijela kolone. Što uspon postaje veći, odmori bivaju sve češći i duži. Pri svakom zastanku ljudstvo kao pokošeno pada na zemlju ne birajući mjesto za predah i s mukom se, po naređenju za pokret, ponovo diže. Gladno i iscrpeno, otežalih nogu, ono se oslobađa ćebadi, šinjela i drugih teretnih stvari izuzev municije i šatorskih krila, i upire pogled naviše u nesagledljiv kraj ove beskonačne, vratolomne visoravni.
Kotlina Pive bez prestanka tutnji i podrhtava, a kad se magla podigne i oblaci prorijede, avijacija prati kretanje kolona i drži ih pod stalnom prismotrom. Mali avioni »Rode«, usporavajući brzinu spuštaju se nisko, ulaze u sam kanjon i tuku kolone u maršu bliskom i preciznom mitraljeskom vatrom.
Niko nema snage — i nema gdje — da se skloni od togneprekidnog mitraljiranja; konji su za ovakav marš postali nesposobni i poneki se zajedno s tovarom sunovrati niz urvine u provaliju Pive. Kod boraca se pojavljuje neobičan drijemež, a sam pogled u provaliju izaziva nesvjesticu, pa i gubitak ravnoteže. Kiša bez zastoja sipi, sve više otežava kretanje i stvara sivu, mučnu atmosferu.
Od rane zore, i u toku cijelog prije podneva 1. majevička ide uz Vučevo i njeno ljudstvo ulaže krajnje napore da savlada ove teške vrleti. Ona je jedna od najmlađih brigada NOV učesnica u bici za razbijanje pete neprijateljske ofanzive; ona je to i po danu svog postanka i po svome boračkom sastavu. Formirana je odlukom Vrhovnog štaba neposredno pred samu ofanzivu, u njenim se redovima nalazila pretežno omladina, gotovo sve sami dječaci.
Mada po svemu najmlađa, ona je sa Prvim svojim bataljonom bila nastavljač borbenih tradicija prvog, Majevičkog partizanskog odreda, koji se od početka ustanka 1941, na terenu Majevice, Posavine i Semberije, uspješno borio protiv okupatora i domaćih izdajnika
i uporno zalagao za jedinstvo naroda i njegovih ustaničkih redova. U toj teškoj i složenoj borbi, pored ostalih brojnih žrtava i njegov je štab, sa članovima Okružnog komiteta KPJ — na čelu s narodu omiljenim organizatorima ustanka, poznatim revolucionarima:
Ivanom Markovićem Ircem, komandantom i Fadilom Jahićem Špancem, političkim komesaromodreda — čitav izginuo od četničke ruke februara 1942. godine u Vukosavcima, na Majevici.
Prisiljeni da se, s najboljim snagama, privremeno povuku sa svoje teritorije, Majevičani su u selu Drinjači, u Birču, 25. marta 1942. obrazovali svoj Majevički udarni bataljon s kojim će, uskoro, ući prvo u Grupu udarnih bataljona istočne Bosne, a potom, avgusta 1942. u sastav Šeste istočnobosanske brigade kao Drugi njen bataljon.
Majevičani su sa ovom brigadom učestvovali u svim njenim borbama i akcijama, i u velikom, konačnom obračunu s majevičkim četnicima u novembru 1942, na Maleševcima. Ovaj je bataljon, kasnije, postao jezgro Grupe udarnih majevičkih bataljona, stvorene početkom 1943. godine od novog majevičkog partizanskog odreda i, zatim, i same 1. majevičke NOU brigade kojoj je dao glavninu svojih kadrova.
Oduševljeni kao i borci 6. istočnobosanske brigade poodavno priželjkivanim susretom sa proleterima i ostalim borcima Glavne operativne grupe Vrhovnog štaba, Majevičani su, ušavši u njen sastav, a od 11. aprila 1943. i zvanično kao samostalna brigada, ubrzo doživjeli rijetku priliku da kod Sćepan Polja, prvi put, radosno i ponosno prodefiluju ispred vrhovnog komandanta NOV i POJ — Tita. U toku narednih dana oni su ulazili u sve veće i žešće okršaje i u njima se isticali kao smjeli, hrabri borci, mada su, u većini, bili bez dovoljno ratničkog znanja i iskustva.
Besprekidne borbe i pokreti ubrzano su trošili njihove krhke fizičke snage, pa ipak su s uspjehom izvršavali sva dobijena naređenja i sve zadatke.
Poslije napornog marša brigada izbija kasno iza podne 28. maja na Vučevo i odmah produžuje u pravcu Koritnika i Ždrijela, važnim tačkama na ovoj visoravni s kojih se kontrolišu dvije glavne staze što iz donjeg toga Sutjeske izvode na Vučevo. S Koritnika, gdje je dotle boravio, 2. bataljon 2. proleterske brigade odlazi na novi zadatak. U istom pravcu u kom je otišao prethodni, ka rejonu Suhe, otišao je i 3. bataljon ove brigade,
dok će se 4. zadžati ispod Maglića, u rejonu Dragoš Sedla.
Ovuda, naime, vodi još jedna važna staza sa Sutjeske, i to njenom desnom obalom, preko sela Mrkalja i Borovna kroz prašumu Perućice, ispod Maglića i preko njegovih masiva, u selo Mratinje na Pivi. Sutradan, 29. maja, izbice iz Šćepan Polja na Vučevo i 5. bataljon 2. proleterske i smjestiti se dublje u šumu (Zeleni Homor), pozadi Majevčana. U ulozi prethodnice, Druga će proleterska — prvi put poslije dugog vremena kompletna — u pojasu srednjeg toka Sutjeske iznenaditi razne neprijateljske kolone i otšro se sukobiti s njima.
Tako su, okrenuti prema Sutjesci, 29. maja 1943. bataljoni 1. majevičke brigade u samo svanuće zauzeli položaje na Vučevu i s juga zatvorili Sutjesku. U gustoj šumi kod Koritnika i Stožera, na stazama što izlaze sa Sutjeske — jedna iz sela Cureva i, druga, mnogo teža, od Pustog Polja, sa njenog ušća, — raspoređen je najistureniji, 4. bataljon brigade. Kilometar naprijed pošla je jedna njegova četa, a nešto ispod nje, u zasjedu — mala patrola od šest boraca.
Još mokri od kiše i od vlažne noći borci ove čete, pošto su isturili straže, posjedali su i naložili vatre da se ogriju. Kasnije se i nešto sunca probilo kroz granje, i zemlja se počela isparavati. Omamljeni toplinom vatre i sunca, i savladani velikim umorom oni su sjedeći ubrzo pospali.
Pokoravajući se nužno zahtjevima situacije i sve intenzivnijoj dinamici bitke njemačka komanda je od početka pete neprijateljske ofanzive sve češće bila primorana da premješta trupe i prebacuje ih na razna ugrožena mjesta. Bilo je očito da je zbog toga već više puta morala mijenjati osnovne postavke plana ofanzive.
Uslijed pritiska jedinica Udarne grupe NOV na sektoru Foče, a takođe i u rejonu Gacka i Avtovca, ona razvlači i pomjera 738. puk 118. lovačke divizije. Pošto je iz Konjica stigao u rejon Sutjeske lijevom i desnom obalom Neretve ovaj puk je, umjesto da kompletan produži dalje, prema Pivi, morao 22. maja da uputi svoj 2. bataljon iz grupe »Anaker« u pomoć SS »Princ Eugen« diviziji koja je, kod Ravnog, bila napadnuta i zadržana od 10. hercegovačke brigade.
Dvadeset i četvrtog maja, u jeku velikih bojeva oko Foče — u trenutku kad je neprijatelj morao grčevito da brani i sam svoj opstanak u njoj — prebačen je na Drinu, u Kosman, i njegov 1. bataljon. Preostale snage 738. puka od svega jednog bataljona bile su, zbog toga, jako razvučene na širokom pojasu. Tako ovaj puk ne uspijeva da potpuno zaposjedne ni cijelu Sutjesku, a kamoli rijeku Pivu, kako je to planovima operacije bilo predviđeno.
Budno prateći i proučavajući akcije, pokrete i manevre Udarne grupe NOV njemačka komanda dolazi do tačnog zaključka da bi se proboj jedinica NOV mogao da izvrši upravo na sektoru Pive, preko Maglića i Vučeva, odnosno u pravcu Sutjeske i Zelengore — sektoru koji je ona u početku možda namjerno, a sada silom prilika, u znatnoj mjeri zanemarila.
A prema Sutjesci su i Zelengori vodila dva glavna prelaza na Pivi — s juga kod Mratinja, ispod Maglića, na’sjeveru kod Donjeg Kruševa, ispod Vučeva. Zatvoriti dakle, Pivu, to jest zaposjesti Vučevo i Mratinje, pogotovo u času kad su se, poslije napuštanja fočanskog fronta od strane jedinica NOV, neprijateljske trupe već primicale obalama Tare — bio je za Nijemce najvažniji zadatak momenta, zadatak koji je u ovoj ofanzivi ostao neobavljen od samog njenog početka.
Zbog toga general Liters, glavni zapovjednik operacija u petoj neprijateljskoj ofanzivi naređuje 118. lovačkoj diviziji da najhitnije izvrši taj zadatak. Za njegovo izvršenje određeni su svi bataljoni 738. puka ove divizije.
Uvjerena, valjda, da će taj puk bezuslovno izvršiti naređenje svojih pretpostavljenih i tako ispuniti jedan od najvažnijih prethodnih ciljeva ofanzive, njemačka komanda, u izvještajima svog štaba za vezu pri italijanskoj višoj komandi oružanih snaga »Slovenija—Dalmacija« od 29. i 30. maja 1943. unaprijed javlja da je to i postignuto, to jest da 118. divizija »zatvara sve prolaze preko Pive« i da ne postoji više mogućnost proboja na frontu ispred ove divizije.
Da se to zaista dogodilo snage Udarne grupe NOV došle bi gotovo u bezizlaznu situaciju.
Dvadeset devetog maja u jutru glavnina dva bataljona, 1. i 3. iz 738. puka polazi sa Sutjeske na Vučevo stazama koje kroz duboku bukovu i jelovu šumu izvode na Stožere i Koritnik; jedan njihov dio poslat je preko Borovna prema Dragoš Sedlu. Dio snaga ovog puka krenuće s juga u pravcu Mratinja.
Opremljena svim sredstvima za brdsko ratovanje, glavnina ovih bataljona, penje se uz Vučevo u više kolona. To su od glave do pete dobro opremljeni, snažni, uhranjeni vojnici sa amblemom hrastova lista na rukavu. Svi oni imaju nepromočiva šatorska krila, na nogama brdske cipele »gojzerice«, na glavi šljem, neki na njemu i mrežu, a na leđima pun ranac. Oni se kreću uzbrdo bez napora, lagano i sigurno.
Iza njih je njihova dobro uvježbanim mladim ljudima iz austrijskih dopunskih jedinica popunjena cijela 118. lovačka divizija, na čiju se snagu oni oslanjaju; na svom sektoru obruča, u prvoj borbenoj liniji, ona raspolaže sa oko deset hiljada ljudi (i 4.500 konja), odnosno sa šest bataljona pješadije, jednim pukom od tri diviziona artiljerije, jednim bataljonom od tri čete inženjerije, bataljonom od tri čete tenkovskih lovaca, izviđačkim bataljonom od tri eskadrona, bataljonom sa dvije čete za vezu, poljskim dopunskim bataljonom i odjeljenjem »feldžandarmerije« u štabu divizije. Njima sve okolnosti idu naruku.
Oni ne znaju za teškoće ishrane, za nedostatak sna, odmora i liječenja. U čitavoj pozadini svog sektora njihova se komanda sa autočetom, četom za dotur i dvije motorizovane kolone koristi cestama i posebno željeznicom za prebacivanje ljudstva i ranjenika, oruđa i hrane. Tako se prebacuju i tenkovi i artiljerija. Ranjenike prihvata divizijski ljekar sa dvije sanitetske čete i vodom bolesničkih motornih vozila. Za zaprežna grla stara se divizijski veterinar sa veterinarskom četom. Sve njihove formacije imaju s višim štabovima, a neke i međusobno radio i telefonsku vezu.
Za snabdijevanje brinu se posebne trupe — čitav bataljon od tri čete: četa upravnih trupa, četa pekara i četa mesara. Sama četa pekara ima devedeset vojnika s jednim oficirom i 15 podoficira; ona raspolaže s tri rekvirirane pekare u Sarajevu, 18 kamiona, jednim putničkim kolima, jednim motociklom, četiri prikolice sa pećima, jednim agregatom, mašinom za miješanje tijesta, cisternom od 1.500 litara vode na posebnom kamionu.
Njihovi intendanti trebuju sledovanje na osnovu svakodnevnog — uveče podnesenog — izvještaja, a njihova divizija raspolaže rezervnim zalihama hrane za 30 dana. Trupe troše dnevno 20 tona životnih namirnica i hrane se hljebom, svježim mesom, kobasicama, ranim povrćem i redovno dobijaju specijalno sledovanje — čokolade, sušenog voća, alkohola, omot koncentrata šećera i vitamina, takozvanog dekstro- -energena u tabletama za osvježenje i jačanje, i tri do šest cigareta na vojnika dnevno.
Dotur snabdijevanja vrši se pomoću posebnih stanica koje prate kretanje vojske na maršu. Tamo gdje je front udaljen od komunikacija, Nijemci se koriste ogromnom komorom od blizu sedam stotina tovarnih grla rekviriranih od mjesnog stanovništva, pa i samim stanovništvom, mobilisanim grubom silom. Najisturenije dijelove snabdijevaju avionima, koji spuštaju materijal i hranu kao helikopteri, na same položaje.
Nasuprot njima, jedinice Narodnooslobodilačke vojske, sabijene u obruč, našle su se neopskrbljene na divljem terenu na kome dominira goli krš i stoljetna, još neispitana šuma s kozjim stazama kojim lutaju samo divlje zvijeri. Savladati nekoliko kilometara puta zračne linije između visova najčešće je značilo hodati po čitav dan ili svu noć, jer se valjalo
spuštati gotovo okomito s bregova u duboke kotline i ponore, i s njih onda izlaziti na druge visove.
Taj teren je sad prava pravcata pustoš. Gdje god su na kartama označena sela, njih nigdje više nema u životu; mjesto njih su samo prazne kuće, zgarišta ili u korov zarasli temelji — nijemi ostaci koji opominju da su tu nekad i ljudi živjeli. Još u toku 1942. godine odavde je ispred neprijatelja izbjeglo sve živo stanovništvo. Ponegdje se još u katunima može tu tamo da zatekne poneka planinska kolibica i poneki stanovnik; i to je sve. Pa i u normalnim uslovima ovdašnji stanovnici nikad nisu imali žita, nego samo nešto sitne stoke, konja i krupnih goveda.
Zbog toga je i snabdijevanje jedinica NOV u ovoj ofanzivi, taj tako važan faktor uspjeha svake vojske, potpuno zakazalo. Već duže vremena njihova je ishrana bila krajnje neuredna i jednolična — bez dovoljno kalorija, ugljičnih hidrata, bez masti i vitamina. Male rezerve stoke nestajale su naglo i počelo je klanje zaplijenjenih i sopstvenih mazgi i komorskih konja. Prijetila je, već svugdje pomalo prisutna, avet gladi.
Obuća je i odjeća kod mnogih jedinica već bila istrošena. Mjesecima neobnavljana, ona se u vječitim marševima cijepala i sama od sebe u komade raspadala. Dotrajale su gotovo i sve zalihe sanitetskog materijala.
Na brzinu oprani zavoji, skinuti s ranjenika, služili su za redovna i nova previjanja. I zalihe municije, usljed karaktera nametnutih borbi u okruženju, bivale su, takođe, sve manje. Iz dana se u dan ovo stanje u svakom pogledu pogoršavalo, a napori boraca bivali su sve veći. A tek su predstojale borbe na život i smrt.
Dvadeset devetog maja oko deset časova dvije njemačke kolone sa Sutjeske uspjele su da savladaju uspon uz Vučevo i da izbiju prema položajima Prve majevičke brigade. Prethodnica Nijemaca, četa alpinista, stigla je neprimijećena u neposrednu blizinu njenih boraca. Alpinisti su se ispeli na visoke litice u pojasu Stožera, negdje između isturene zasjede i njene čete, gdje običan vojnik, pješak, ne bi mogao izići.
Ispred i oko njih su jurili jaki dresirani psi. Jedan je vučjak stigao do boraca 2. čete 4. bataljona koji su svi, sem dežurnog — jedne mlade partizanke — Majevičanke — uz vatru spavali, onjušio ih, zalajao i vratio se natrag, svojoj izvidnici. Zasjeda 2. čete od šest boraca sa puškomitraljezom, odsječena, ostala je i dalje sama daleko pozadi. Alarmirani od dežurne drugarice, borci ove čete a zatim i cijelog 4. bataljona 1. majevičke brigade grabe za oružje i otvaraju vatru.
Nijemcima je ipak pošlo za rukom da ubrzo iziđu na više tačaka i nadjačaju isturene grupe i čete Majevičana. One su odstupale pod borbom dublje u šumu. Nijemci su sve slobodnije izlazili iz kotline Sutjeske i širili se na Vučevu. Uskoro se čete dvaju majevičkih bataljona dotle bez čvrste međusobne veze sređuju, komandanti pristižu i preuzimaju komandu. Nešto više unazad počinje djelovati brigadni minobacač i borba se razvija na dijelu planine prema kanjonu Pive.
Ispoljava se ogromna neprijateljska nadmoć u ljudstvu i naoružanju. Zatim, Nijemci se na ovom teškom terenu vješto snalaze i bore. U prikladnoj, gotovo sportskoj odjeći, posu vraćenih rukava, s mnogo snajperki i lakih automata oni se uz dozivanje, galamu, zvižduk pištaljki i lavež pasa sve brže prebacuju naprijed, šire se i postupno razvijaju lijevo i desno — a iz dubine ih sve više navire.
I pored toga oni svaki korak svog napredovanja ostvaruju tek poslije nekoliko uzastopnih juriša i znatnih gubitaka. Komandant 1. majevičke brigade (Pero Kosorić) obavještava po kuriru svoje bataljone da treba po svaku cijenu da izdrže do izbijanja ostalih brigada, koje su već krenule od Šćepan Polja i čiji se izlazak na Vučevo može uskoro očekivati.
On i mu pomoć šalje i nešto rezervnih četa. Majevičani vrše protunapade i na pojedinim tačkama vraćaju Nijemce malo nazad. Zapljenjuju im i nekoliko konja iz komore s hranom. Kako borba postaje sve žešća a dan odmiče, počinje akcija artiljerije sa Sutjeske i avijacije iz vazduha. Od isturenih osmatrača s visokog drveća obavještavani o položajima jedinica Majevičke brigade oni ih, po tačno podešenim instrumentima iz topova iz aviona koji se nisko spuštaju obasipaju tonama eksploziva.
Nijemci su zauzeli, odmah u početku prvo Stožere, onda, nakon duže borbe, Koritnik i potom su požurili prema Prolomu. Pošto je, najzad, pao i Prolom, zaprijetila je najveća opasnost — da se trupe 118. lovačke divizije približe Strmcu, zauzmu ga i zatvore izlaz iz Pive na najvišoj koti u kanjonu. To bi za Nijemce bio potpun uspjeh, a za jedinice koje su bile na maršu sa Pive i čitavu Udarnu grupu NOV porazan ishod čije opasne posljedice nije bilo teško sagledati.
Bilo je svima jasno da bi, u slučaju gubitka Strmca, ponovno zauzimanje Vučeva iz kotline Pive, na ovom mjestu, bilo neizvedivo. Zato su i jedna i druga strana u narednim jurišima ulagale sve raspoložive snage, a Majevičani već i svoje posljednje rezerve. Mada sve sporije, i uza sve teže obostrane žrtve, Nijemci su se ipak, stopu po stopu, primicali Strmcu. Ali je dragocjeno vrijeme bilo dobijeno.
Bilo je rano poslije podne 29. maja 1943. Borci majevičkih bataljona, na izmaku fizičkih snaga, gladni i malaksali, odstupaju pred nadmoćnim protivnikom ka rubovima hridina i provalija ali riješeni na krajnju odbranu izlaza iz Pive. I, sad se ovdje ponovilo ono isto što se prije osam dana dogodilo kod Celebića kad se iznenada pojavila 1. proleterska brigada.
U kritičnom trenutku na Vučevo s Pive izbija 6. istočnobosanska brigada.
Najstarija narodnooslobodilačka udarna brigada istočne Bosne — čiji su bataljoni, srž i snaga prvih partizanskih odreda, formirani još početkom 1942. — 6. istočnobosanska brigada bila je oduvijek ovaploćenje borbene volje, pouzdanje i zaštitnik naroda i podrška svim mlađim borbenim snagama na svom području.
Brigadom proglašena na svečanoj smotri uz masovno prisustvo naroda, 2. avgusta 1942. godine u Sekovićima, ona je od Vrhovnog komandanta dobijeni zadatak — da se po svaku cijenu na svom terenu održi, sačuva uticaj i razgori plamen ustanka — izvršila uz krajnje napore, žrtve i samoodricanje, ali s uspjehom.
Poslije stalnih, beskrajnih marševa, odmah nakon osnivanja i manevriranja kroz gustu mrežu neprijateljskih uporišta, većih i manjih borbi širom istočne Bosne, kad je ratovala gotovo sama, zatim boravka u Sremu, gdje je sa sremskim partizanima izvršila više akcija, a u Bosutskim šumama teško porazila Nijemce, pa opet na Majevici na kojoj se, osnažena, po povratku iz Srema i skupa sa Sremcima obračunala sa četnicima izdajnicima u poznatom, prekretničkom boju na Maleševcima, kao i cijelim nizom potonjih borbi i uspjeha u Birču i na Romaniji — ustanak se, nakon osjeke od nešto više od pola godine dana, počeo ponovo rasplamsavati i slobodna teritorija širiti.
Uz svestranu njenu pomoć počinju se stvarati jezgra novih partizanskih odreda i brigada. Stjecište kadrova i jedinica najboljih boraca Romanije, Majevice i Ozrena, Tuzle, Zenice i Sarajeva — ona je bila ishodište i Prve majevičke udarne brigade, koja je s njom zajedno maršovala i dosad zajedno ratovala. Mladi Majevičani bili su još čvršći i poletniji kad su se borili rame uz rame sa ovom svojom starijom brigadom. Sad, na Vučevu, ona im je stigla u
pomoć u najtežem trenutku.
Na ravan prvo izlazi njen 2. bataljon sa svojim komandantom i političkim komesarom Brigade (Cvijetinom Mijatovičem—Majom) na čelu. Odmah iz pokreta, onako kako koja četa izbija, bez zastanka se i odmora jedna za drugom ubacuje u borbu.
I opet će stari ratni drugovi iz istočne Bosne, šestobrigadisti i Majevičani, da se ogledaju u zajedničkoj borbi s neprijateljem. Uskoro su čitava dva bataljona 6. brigade uvedena u borbu. Nijemci su prvo zaustavljeni, a onda su počeli juriši. Majevičani, koji su i u ovoj borbi imali znatne gubitke, krenuli su sad kao preporođeni ponovo i neodoljivo naprijed. U pozadini fronta sređivao se za to vrijeme 5. bataljon 2. proleterske brigade koji se nalazio u rasformiranju ali će učestvovati još u ovoj borbi. Izbili su, iz kanjona Pive, i dijelovi 1. proleterske brigade.
Na platou Vučeva uhvatile su se u koštac dvije sad već podjednake snage, obje riješene da ne popuste. Za Nijemce bi odstupanje značilo kako survavanje u kanjon Sutjeske tako i poraz od nedoglednih posljedica, a za Udarnu grupu NOV — sudbonosni gubitak nenadoknadivog položaja. Zbog toga položaji naizmenično prelaze iz ruku u ruke.
0 odmicanjem dana žestina njemačkih napada na zemlji, kao i njihove avijacije iz vazduha, počela je osjetno jenjavati.
Suočeni sa sve jačim protivnikom i pošto im je u jednom sudaru poginulo nekoliko oficira, kod Nijemaca je nastupilo ozbiljno komešanje. Uz to je dio snaga novopridošlih brigada na desnom krilu neprimijećen napredovao prema Stožerima, neprijatelju iza leđa. Mala grupa Majevičana, zasjeda što se dotle probijala kroz neprijateljsku pozadinu, vraća se natrag u sastav čete Četvrtog bataljona i opet s njim zajedno produžuje naprijed. Bataljon 2. proleterske ulazi u borbu na krajnjem lijevom krilu i s četom 1. majevičke brigade osvaja Koritnik.
Tada sve raspoložive snage brigada prelaze u jedinstven napad. Uz silne poklike ponovio se jedan od onih nezadrživih partizanskih juriša što dubokim prodorima iscijepaju front, pa je neprijatelj počeo na svim linijama da se povlači. U prvi mah on se povlači vojnički organizovano, u potpunom redu, bez panike. Ali, kad je osjetio da je Koritnik iza njegovih leđa već izgubljen, on je užurbano i s manjereda nastavio da odstupa prema Stožerima, jedinom još preostalom izlazu sa Vučeva na Sutjesku.
Veliki dio njegovih snaga već je bio uspio da zamakne iza tog položaja kad su čete 6. istočnobosanske i 1. majevičke brigade zauzele Stožere i, uz sadejstvo ostalih jedinica, otvorile na nj bočnu odnosno unakrsnu vatru. Vatra je sasređena iz sve samih automata- -puškomitraljeza. Tada je nastalo bježanje, najpaničnije bježanje Nijemaca koje je dotle viđeno u ovoj ofanzivi.
Bježeći, oni su skidali sa sebe dijelove odjeće, bacali kape, šljemove, opasače, čuturice i rančeve — pa i samo vlastito oružje. Pojedini su borci trčali za njima pokušavajući da ih, golim rukama, uhvate žive. Kao u lijevak sručila se ogromna sivozelena ljudska masa niz ovaj jedini mogući izlaz u kanjonu Sutjeske. Oni koji su bili lijevo i desno od ove uske staze, oni su se tražeći spasa, survavali niz okomite stijene u ponore.
Uskoro je na Vučevu nastao mir, remećen jedino jaukom Nijemacaiz provalija i sa drveća, dok se širom horizonta na sve strane razlijegao potmuo odjek dalekih borbi na istoku, na zapadu i na jugu. Oko šezdeset mrtvih Nijemaca palo je na samom poprištu borbe. Broj ranjenih, nestalih i onih koji su se survali u provaliju nije se mogao utvrditi. Jedan dio
mrtvih i ranjenih Nijemci su povukli za sobom na Sutjesku.
Mnogi od preživjelih danima su lutali šumom i bivali naknadno zarobljeni od patrola i jedinica NOV. Plijen je bio veliki. Jedan se broj boraca odjenuo ili obuo, a 3. se bataljon 1. majevičke dobrim dijelom preobukao, na padinama Vučeva u Drinu, u uniforme 118. lovačke divizije.
Tako je otvoren još jedan stalni magacin za snabdijevanje Narodnooslobodilačke vojske. Izbrojano je 750 ćebadi, 150 šinjela, mnogo oružja i municije, desetine rezervnih mitraljeskih cijevi, preko pedeset konja i mazgi. Na nekim su konjima i mazgama nađeni tovari suvih šljiva, na drugim stelje suvogovčijeg mesa. Iz mnoštva ranaca ispadale su konzerve, bijeli hljeb, kobasice, šećer, limuni i mliječne čokolade — što je sve sabrano na jedno mjesto i poslato u bolnice. I nađeno je mnogo predmeta — domaće seoske radinosti… pa je zaplijenjena i jedna velika zastava s crnim kukastim krstom na bijelom krugu u sredini.
Po završetku borbe dolazio je avion »Roda« i dugo, izviđajući teren, kružio iznad visoravni Vučeva. Pošto je na ledini osmotrio, od strane boraca namjerno razastrtu, fašističku zastavu udaljio se i — nije mitraljirao.
Nijemci su toga dana poraženi i ispod Dragoš Sedla, gdje je s njima vodio borbu 4. bataljon 2. proleterske brigade. Sutradan, kad su s jakim snagama, i boreći se uporno do duboko u noć, ponovo pokušali da zauzmu Vučevo bili su, sad od 6. istočnobosanske i 1. proleterske brigade, opet, i uz krvave gubitke, satjerani u ponore.
U toku noći kolone dubokih zaprežnih vozila odvlačile su naslagane mrtve Nijemce pokrivene šatorskim platnima kolskim putem prema zamračenoj Foči. Odatle su otpremani u Sarajevo radi sahrane na vojničkom groblju.
O ovim borbama je vrhovni komandant NOV i POJ — Tito, neposredno poslije ofanzive, napisao:
». .. Predviđajući mogućnost toga da neprijatelj zaposjedne i lijevu obalu tih rijeka, odnosno planinu Maglić, Vučevo i Volujak i na taj način potpuno onemogući probijanje tim pravcem, mi smo odlučili prebaciti odmah jednu manju jedinicu na Vučevo kao mostobran za slučaj potrebe. U ovom predviđanju mi se nismo prevarili; u isto vrijeme kada je stigao jedan bataljon 2. proleterske brigade na Vučevo, stigla je s druge strane jedna njemačka jedinica, koja je u oštroj borbi bila zbačena s brda u dolinu. Sada je sva ozbiljnost položaja bila nama potpuno jasna, a neprijatelj je shvatio da mi namjeravamo da se probijemo u tome pravcu. Mi smo sada prebacivali na to brdo sve nove i nove snage sa zadatkom ofanzivnih operacija i izbacivanja neprijatelja s položaja u dolini rijeke Sutjeske …«.
A njemački komandant Jugoistoka, Aleksandar Ler je, o borbama za Vučevo, kasnije, izjavio:
»… Sto osamnaesta lovačka divizija imala je zadatak da zaposjedne taj položaj.Jedan njen bataljon, usljed teškoća snabdijevanja, dobio je je dozvolu od šefa operacija, generala Litersa , da zaposjedne samo greben planine i postavio je kod glavnog prolaza samo stražu, a glavnina bataljona nalazila se s one strane Sutjeske. Kasnije, kad je postalo očigledno da tuda ide glavni pravac probijanja partizanskih snaga, greška je bila primijećena i Liters je odmah naredio da čitav bataljon zaposjedne prolaz.To se nije moglo izvesti, jer su partizani već stvorili mostobran na toj planini i koncentričnim napadima prešli u ofanzivu.. .«.
Tako se završila borba za Vučevo čije je zauzimanje, po obostranom priznanju, bilo od presudne važnosti po konačni ishod pete neprijateljske ofanzive, odnosno bitke na Sutjesci.
Iz knjige:
Prva majevicka brigada
MONI Finci
