Krvavo krštenje- ( Zapis o jednoj brigadi )
Riječ je o 15. brigadi, popularno nazvanoj 1. majevička, koja je svoj borbeni put započela u najžešćoj bici narodnooslobodilačkog rata — u petoj ofanzivi. Istina, ona je dotad imala nekoliko sitnijih okršaja s neprijateljem, ali pravo njeno vatreno krštenje obavljeno je u proljeće 1943. godine i bilo je dugotrajno i krvavo. Ali, pođimo redom.
Petnaesta brigada se razvila iz Majevičkog partizanskog odreda — drugoga po redu. Prvi je morao da, poslije podmuklog napada četnika na partizane, u februaru 1942. napusti Majevicu i da se povuče na jug, u Šekoviće. Od boraca tog odreda formiran je 2. bataljon Grupe udarnih bataljona, koja je nastala u proljeće 1942. godine u vrijeme krize ustanka
u istočnoj Bosni. Ona je u avgustu 1942. godine proglašena 6. istočnobosanskom brigadom.
Drugi majevički partizanski odred formiran je početkom decembra 1942. godine u posebno svečanom trenutku ustanka u istočnoj Bosni. Grupa udarnih bataljona uspjela je da se i pored grdnih muka i svakojakih nevolja, uprkos malodušnosti, pa i izdaji mnogih naših dojučerašnjih drugova, uprkos pritisku okupatora i njegovih ustaško-četničkih najamnika održi u istočnoj Bosni. Krstarila je po njenim teško prohodnim planinama, sklanjala se u naše vjerne Šekoviće, tu neosvojivu partizansku tvrđavu, da bi, u septembru 1942. već kao 6. brigada prešla na Majevicu.
Vojno-političko rukovodstvo NOP-a smatralo je da Majevica i Semberija predstavljaju ključ za savlađivanje krize ustanka u istočnoj Bosni. Tamo je postojao značajan ljudski potencijal u kome je bio nemali broj pristalica NOP-a, tamo su, za razliku od južnih dijelova istočne Bosne, bili relativno bogati izvori snabdijevanja; tamo je, prema datom odnosu snaga, postojala mogućnost da se, kroz sitnije oružane akcije, brigada snabdije oružjem i municijom, da naoruža nove borce i osposobi za glavni zadatak: osloboditi cio taj region (Majevica, Semberija, dio Posavine) i pretvoriti ga u vojno-politički oslonac NOP-a.
Taj zadatak je uglavnom izvršen u toku dva i po mjeseca (sredina septembra do kraja novembra 1942. godine). Izvršen je tako brzo i relativno lako zahvaljujući povezivanju vojvođanskih i istočnobosanskih snaga prelaskom Sremskog partizanskog odreda u istočnu Bosnu. Ujedinjene snage tog odreda i 6. brigade razbile su u novembru četničke bataljone, a u bici na Maleševcima (28. XI 1942) nanijele im takav poraz od koga se četnici više nisu mogli oporaviti.
Pobjeda na Maleševcima bila je pravi praznik za sve patriote i borbene ljude tog regiona, kojima je bila dotužila četnička vladavina nasilja i pljačke, kojima je teško padalo što su oficiri Draže Mihailovića i Radivoje Kerović i Đuro Bižić, namjeravali da njihov zavičaj pretvore u sigurnu pozadinu fašističkog okupatora, a njih primoravali da budu njegovi žandarmi.
Ta pobjeda bila je posebno draga borcima bivšeg Majevičkog partizanskog odreda, koji su morali da prije osam mjeseci napuste zavičaj u kome su se digli na ustanak. Oni su se zakleli da će se vratiti i kazniti četnike za napad i izdaju, osvetiti Ivana Markovića Irca, Fadila Jahića Spanca, svoje omiljene rukovodioce, i sve drugove koji su pali braneći
partizansku zastavu u tom kraju.
O tome su oni maštali krstareći po istočnoj Bosni, gladujući i podnoseći svakovrsna odricanja. I vratili su se i naplatili dug: »za Vukosavce-Maleševce«. Najznačajniji rezultat te pobjede, međutim, bio je u tome što je ona označila prekretnicu u razvitku ustanka u istočnoj Bosni; savladana je njegova kriza, otvorena je i narodu i borcima svijetla perspektiva njegovog ponovnog rasplamsavanja.
Jedan od najljepših i najuvjerljivijih pokazatelja tog rasplamsavanja bilo je formiranje novog Majevičkog partizanskog odreda u koji su počeli masovno da stupaju prvenstveno omladinci iz Semberije i s Majevice. I riječi proglasa koji je narodu tog kraja uputio štab novoformiranog odreda:
»Neka opet od Jelice do Drine odjekne naš stari borbeni poklič: Smrt fašizmu — Sloboda narodu« –počele su se brzo ostvarivati. Odred je u martu 1943. prerastao u Grupu udarnih bataljona u kojoj je bilo oko 650 boraca.
Prema naređenju Vrhovnog štaba Grupa je zajedno sa 6. brigadom krenula u sastav njegove Operativne grupe, u kojoj su bile 1, 2, 3, 7. i 9. divizija. Odmah nakon dolaska u sastav Operativne grupe (april 1943), prema naređenju Vrhovnog štaba Grupa udarnih bataljona proglašena je 1. majevičkom brigadom NOVJ.
To je bila najmlađa brigada u Operativnoj grupi VŠ, i to ne samo prema datumu svog proglašenja nego i uzrastu svojih boraca. U ogromnoj većini to su bili mladići i djevojke od 17 do 19 godina. A njezin komandant, nezaboravni naš Pero Kosorić, bio je stari prekaljeni ratnik — imao je punih 25 godina!
Brigada je bila mlada i po svom ratničkom iskustvu. Među njima je bio velik broj onih koji su prvi put uzeli pušku u ruke polazeći u sastav Operativne grupe.
Osim dva-tri okršaja s neprijateljem (Caparde, Hranjen) oni nisu učestvovali ni u jednoj ozbiljnijoj borbi. I takva — mlada, neiskusna 1. majevičkabrigada je uletjela u najžešću bitku narodnooslobodilačkog rata.
Bitka na Sutješci počela je 15. maja, ali i prije toga Majevička brigada, u sastavu Drinske operativne grupe, vodila je teške borbe oko Foče. Borba se razgarala i postajala sve oštrija kada je na taj teren stigla 1. proleterska divizija koja je zaustavila neprijatelja i odbacila ga prema Foči. Sest danai noći trajala je borba na prostoru Trovrh, Zavait, Zlatni Bor, Bakić,
Humić. Uporedo s prekaljenim borcima proleterskih brigada jurišali su golobradi momci Majevičke brigade, govoreći jedan drugome:
»Samo da se ne osramotimo pred proleterima!«
I nisu se osramotili, ni tada ni docnije na Vučevu, na Barama na kojima su, zajedno sa svojim dalmatinskim drugovima, gladni, iscrpljeni do iznemoglosti, tako reći golim grudima zadržali fašističke horde sve dok se naše brigade nisu povukle prema Vrbnici.
Malo je brigada NOVJ koje su u tako kratkom roku, za pedeset dana, pretrpjele tolike gubitke kao Majevička, a ipak se sačuvala kao borbena formacija. Od 650 njenih boraca, koliko ih je bilo prilikom proglašenja brigade, vratilo se na Majevicu svega 300 od kojih je samo 150 bilo sposobno da nosi oružje — ostalo su bili ranjenici i iznemogli.
Skupo je plaćeno ratno krštenje brigade, ali ta krvava cijena nije obeshrabrila ni njene borce ni stotine omladinaca iz Semberije, Posavine, s Majevice, koji su pohrlili u 1. majevičku brigadu da popune njene redove. Za mjesec dana to je opet bila borbena jedinica sposobna za najteže ratne zadatke. Već prilikom oslobođenja Tuzle (oktobar 1943) ona se sa uspjehom nosila s njemačkim jedinicama i tukla ih na drumu Doboj—Tuzla. U njoj je živio borbeni duh Sutjeske, ali i u onim krvavim bitkama stečeno ratno iskustvo.
I živio je sve do kraja rata. Kuda sve nije prošla i gdje se sve nije tukla, šta sve nije morala da izdrži 15. brigada! Po istočnoj Bosni u surovoj zimi 1943/1944. godine, po Crnoj Gori i Srbiji, u danima prodora naših divizija u te krajeve, po Slavoniji i Hrvatskoj, poslije proboja sremskog fronta, u Sloveniji, u posljednjim bitkama našeg oslobodilačkog rata goneći
fašističke osvajačke bande i njihove sluge s naše grude.
Njeni borci bili su dosljedni zavjetu svojih drugova koji su ostali da čuvaju vječitu stražu na polju naše slave i ponosa — na krvavom razboj ištu od Zavaita i Zlatnog Bora do Vučeva i Bara: tući se bez obzira na žrtve, svjesno dajući život da bi sutra, u oslobođenoj zemlji, život bio dostojan slobodnog čovjeka i slobodnih naroda, da bi njihova zemlja pripala onima koji je i hrane i od zla brane. Ostali su joj vjerni jer su to bili istinski ratnici revolucije, koji znaju zašto se bore i koji ne zaboravljaju da je ta parola zapečaćena krvlju mnogih njihovih drugova, pokošenih prevremeno, doista u cvijetu mladosti.
I tukli su se tako na borbenom putu dugom 25 hiljada kilometara. Krenuli su u martu 1943. godine s Majevice, a zaustavili se u Slovenjgradecu u maju 1945. godine, kada je posljednji neprijateljski vojnik bio istjeran iz naše zemlje. Na tom borbenom putu ostalo je mnogo grobova boraca 15. brigade, ali je i neprijatelj zapamtio njene udarce. Kao posljednja žrtva u ratu i kao simbolično podsjećanje na mladost prvog sastava brigade bila je pogibija komandanta bataljona Mome Divjaka, đaka iz Bijeljine, koji je poginuo posljednjeg dana rata u tek navršenoj dvadesetoj godini.
Završavajući ovaj zapis o 15. brigadi iznosim i ovaj podatak: iz svojih njedara ona je rodila petnaest narodnih heroja, a njenu ratnu zastavu, pronesenu ponosno kroz mnoge bitke, zasluženo ukrašava orden Narodnog heroja Jugoslavije. To je priznanje svim njenim borcima, mrtvima i živima, za podvige i žrtve koje su dali za slobodu i svijetlu budućnost naše socijalističke domovine.
RODOLJUB ČOLAKOVIĆ
