Kako se Jugoslavija nosila sa epidemijama?
1972.godine epidemija velikih boginja je zahvatila prostor Jugoslavije.
Te 1972. godine, Josip Broz Tito spremao se da proslavi jubilarni 80. rođendan, a sa njim se za slavlje 25. maja spremala čitava Jugoslavija. Televizija Beograd je te godine pokrenula svoj Drugi program i to u boji.
Ipak, prvi potvrđeni slučaj velikih boginja, za koje se u Jugoslaviji vjerovalo da su iskorijenjene, zaprijetio je da pokvari mnoge planove, kako Titu, tako i Jugoslovenima.
14. marta 1972. godine sa Kosova je stigao prvi “znak za uzbunu”. Epidemija je počela u selu Danjane kod Đakovice i proširila se preko Novog Pazara na Čačak i Beograd.
Službena verzija da je bolest u zemlju unio Ibrahim Hoti po povratku s hadža na kraju nikada nije službeno potvrđena. Hoti je preživio, prva žrtva bio je Latif Mumdžić iz sela kraj Tutina, koji je umro 10. marta bez prave dijagnoze. Tek kasnije je utvrđeno da je smrt nastupila kao posledica zaraze od velikih boginja.
”Kada smo dokazivali da li je Ibrahim bio nulti pacijent, na njegovom tijelu nismo vidjeli nikakve ožiljke od boginja. A morao ih je imati. Prije nego što je krenuo na hadž, u decembru 1971. primio je vakcinu protiv velikih boginja, jer je tako morao po zakonu. Po njegovoj priči, razbolio se krajem sjanuara. Od simptoma je jedino imao groznicu”, sjeća se doktor Radmilo Petrović koji je u to vrijeme bio epidemiolog beogradskog Instituta “Torlak”. Od velikih boginja u proljeće 1972. u Jugoslaviji je službeno oboljelo 175 i umrlo 35 ljudi.
„Tito nije imao potrebu da se bori za glasove – nijednom se nije pojavio na televiziji tokom epidemije.
Do 19. maja 1972. godine, kada je iz bolnice izašao poslednji oporavljeni pacijent, trajala je epidemija variole vere.
Šest dana kasnije, na stadionu Jugoslovenske narodne armije – današnji stadion Fudbalskog kluba Partizan – održano je tradicionalno obilježavanje Dana mladosti.
Medijska slika epidemije
Prema podacima RT Srbije, nasljednice nekadašnje Televizije Beograd, prva informacija o pojavi variole objavljena je u centralnom Dnevniku čak sedam dana nakon što je slučaj potvrđen.
RTS navodi da je javnost potom sve do 15. aprila svakodnevno obavještavana o širenju boginja, kada su informacije svedene na sporadične.
Podaci Televizije Beograd govore da je u emisiji „24 časa” novinar Jovan Šćekić jedini saopštio ime preminulog oboljelog Novopazarca, a njegov sin danas navodi da su ljudi tada imali potpuno drugačiji odnos prema onome što država saopšti.
„Nemojte očekivati da je u medijima 1972. godine bilo vlasti i neke opozicije – prenosilo se ono što je država, odnosno Komunistička partija govorila.
„Samim tim, lakše se sprovodilo ono što je država namjeravala.”
Epidemiolog Radovanović kaže da je informisanje bilo usmjereno na ono što je i ljekarima bilo ključno.
„Informacije su bile dozirane i više usmjerene na proces vakcinacije – gdje i kada stižu vakcine, gdje se nalaze vakcinalni punktovi.
„Bile su to informacije koje su smirivale javnost jer je osnovno bilo – vakcinisati.”
Televizija Beograd je 9. aprila 1972. godine objavila da je milion i 700 hiljada građana u Beogradu revakcinisano protiv velikih boginja.
Dan mladosti koji se nije mogao propustiti
Kako se bližila druga polovina maja, a vakcinacija uspješno tekla širom Jugoslavije, bilo je jasno da se epidemiološka situacija popravlja.
Poslednji oboljeli je 19. maja 1972. godine otpušten iz beogradske klinike, dok je potvrđena smrt 40 pacijenata.
„Tito se uopšte nije pojavljivao u medijima da govori o epidemiji, umjesto njega su to činili resorni ministri, sekretari, državno-partijski službenici.
„Nije se pojavio ni na početku, a ni na kraju – ni da proglasi kraj epidemije”, kaže novinar Jakša Šćekić.
Nepunu sedmicu poslije otpusta poslednjeg izliječenog pacijenta, na stadionu JNA održan je masovni skup kojim je tradicionalno obilježavan Titov rođendan.
Jugoslovenski lider primio je štafetu iz ruku radnika iz Bihaća Branka Mandića.
Štafeta je te godine krenula sa Iriškog vijenca kod Novog Sada 15. aprila, na dan koji se u izvorima Radio-televizije Srbije navodi baš kao datum kada su informacije o epidemiji postale rijeđe i uglavnom su govorile o normalizaciji situacije.
U radu Dmitra Grigorova o štafeti mladosti, kada se govori o 1972. godini, ne postoji nijedan podatak koji ukazuje da su pripreme i realizacija prenošenja štafete na bilo koji način bili ugroženi epidemijom zbog koje su bili zabranjeni masovni skupovi.
Ni sam scenario svečanosti ne osvrće se na savladanu bolest već je u centru pažnje bio Titov jubilarni rođendan, a Grigorov navodi da je cilj zaključne svečanosti bio da simbolizuje „stvaralaštvo, misli i osjećanja svih mladih ljudi u našoj zemlji”.
Ipak, najveća novina te epidemijske godine bila je televizijska – prenos sleta je prvi put realizovan u boji.
Fudbal u doba velikih boginja
Strah je paralizirao dobar dio tadašnje države, jer se variola lako prenosila kapljičnim putem . Naravno i tada su kompletna sportska takmičenja prekinuta na prostoru Jugoslavije, onog trenutka kada je proglašeno vanredno stanje, sve je stalo, samim tim, zaustavljeno je u prvenstvo Jugoslavije u fudbalu. Prekid je trajao od 20. marta do 16. maja Igrao se proljetni dio, koji je zaustavljen nakon 21. kola.
Zanimljivo, u toj pauzi su klubovi igrali prijateljske utakmice, čak su neke u toj “prvoj” pauzi igrane uz prisustvo publike što je bilo krajnje zabrinjavajuće. Tek nakon proglašenja vandrednog stanja, situacija se promijenila. 19. marta odigrane su tri utakmice na prostoru BiH, Sloboda je slavila minimalno protiv Partizana 1:0, Sarajevo i Velež su remizirali 0:0 na Koševu, Čelik i Vojvodina na Bilinom Polju 1:1.
Nakon proglašenja vanrednog stanja igralo se na nekim stadionima, posebno nakon što je odigravanje 23. kola prolongirano za sedam dana. Željezničar je postao prvak. Prvenstvo je nastavljeno 16. aprila i po mnogima su rezultati iz tog 23. kola, odlučili prvaka, posebno naravno kada su u pitanju igrači koju se tada nalazili u vrhu tablice.
Zvezda je na Marakani odigrala 2:2 u susretu s Vojvodinom, kod 2:1 u samoj završnici Karasi nije iskoristio jedanaesterac, što su gosti znali kazniti iz kontre preko Nikezića. Sa druge strane, Željezničar je uzeo dva boda u Zagrebu Dinamu, s čovjekom manje, Jelušić i Bratić su bili strijelci, Slobodan Čobo Janjuš je također skinuo jedanaesterac.
Posljednje kolo te sezone je odigrano 11.juna 1972. godine, Željezničar je sredio Partizan u Beogradu 4:0, čime je postao prvak Jugoslavije, pa je Zvezda ostala kratka dva boda iako je slavila na Koševu kontra Sarajeva 4:2.
