Kako je folk muzika prikazana u jugoslovenskom filmu?

Iako su pjevači novokomponovane narodne muzike bili među najpopularnijim i najprodavanijim izvođačima u SFRJ, ovaj žanr se, ipak, u socijalističkoj Jugoslaviji smatrao kičom i šundom i bio posebno oporezivan.

„Folk muzika u najpoznatijim filmovima I “Bog stvori narodnu pjevačicu”, “Radio Vihor zove Anđeliju” Jovana Živanovića, popularnim serijama “Ljubav na seoski način” i “Muzikanti”, tretirana je kao dio muzičke industrije, koja je zasnovana na novcu, eksploataciji i nemoralu”, kaže za BBC dramaturg Ivan Velisavljević.

Tadašnji autori su imali konzervativni pogled na novokomponovanu narodnu muziku i ulogu žene na toj sceni, smatra Velisavljević, autor tekstova u nekoliko filmskih antologija.

On podsjeća da je u filmu “Radio Vihor zove Anđeliju” (1978) idilični svijet sela, oličen u muzici na fruli, suprotstavljen mračnom svijetu muzičkih producenata koji žele seksualni odnos s pevačicom.

„Kao da autori osuđuju svoje junakinje, koje na kraju bivaju kažnjene”, kaže 28-godišnji reditelj Nikola Zdravković,koji upravo traži producenta za debitantski film o Silvani Armenulić, jednoj od najpopularnijih pjevačica folk muzike, prije svega sevdalinki.

Najupečatljivija slika mjesta na kojima se izvodi narodna muzika za Anu Vučković su blato i barake iz filma “Kad budem mrtav i beo” (1967) Žike Pavlovića, u kome Ružica Sokić igra narodnu pjevačicu, a Dragan Nikolić – Džimija Barku, šlager pjevača u pokušaju koji tragično završi.

„Gledali smo tu perspektivu ili bi nam bila prikazana pitomija verzija iz serije Ljubav na seoski način“, kaže Vučković, aludirajući na scenu u kojoj Silvana Armenulić izvodi pjesmu “Šta će mi život bez tebe dragi”.

„Nije bilo glamura, narodnjaci nikada nisu prikazani kao dio industrije”, kaže ona.

Sok od šljiva: Hipi narodnjački spektakl na livadi

 Scena novokomponovane narodne muzike ,međutim,prikazana je kao legitiman žanr, „nešto što nije kič, šund i nasilje”, u filmu Sok od šljiva (1981) Branka Baletića, kaže Ivan Velisavljević.

„U liku radijskog didžeja Mikija Rudinskog (Miki Manojlović) postoji emancipatorski potencijal – on želi da na jednoj livadi stvori hepening u kome će se okupiti ta narodna energija, potisnuta na simboličkoj ravni kulture, iako je imala ogromne tiraže.”

To će osujetiti lokalni partijski apartčici, izvjesni sekretar za kulturu (Voja Brajović) i gradski rukovodilac (Velimir Bata Živojinović), pa je „umjesto razuzdanog hipi događaja sa folk muzikom”, na livadi održan koncert „narodnjaka” uz pratnju simfonijskog orkestra.

I Ani Vučković je Sok od šljiva svijetli primer kako se može prikazati ovaj muzički žanr, jer ne gledamo samo šta se dešava pjevačicama u kafani, već čitavu jednu scenu.

U filmu se pojavljuje najpopularniji pjevač iz tog vremena – Šaban Šaulić, koji glumi sebe.

„Samo ga dovedi, ne mora da peva, neka ga narod gleda“, kaže Pavle Vuisić radijskom didžeju organizujući svadbu sina.

Neke od pjesama za ovaj film pisao je čuveni kompozitor filmske muzike Zoran Simjanović, a tekstove Marina Tucaković, koja je tada sarađivala sa grupom Zana i drugim pop izvođačima.

„Ti tekstovi su posprdni, ona pristupa narodnjacima iz perspektive gradske kulture,” kaže Velisavljević, dajući primjer stihova: Puče bruka, puče bruka, ode dragi i niže od struka.

Nekoliko godina kasnije, Marina Tucaković će početi da sarađuje sa pjevačima novokomponovane muzike, što će joj donijeti ogroman komercijalan uspeh.

„Mrzim narodnjake”

U prvoj priči omnibusa Kako je propao rokenrol – Od izvora dva putića, reditelja Gorana Gajića iz 1989, rok muzičar zbog opklade sa ocem, estradnim menadžerom. postaje Disko nindža i snima pjesmu u kojoj repuje na stihove Hasanaginice uz pratnju harmonike.

Pjesma postaje hit, a autor prodaje više ploča od tadašnjih zvijezda novokomponovane muzike. U filmu se pojavljuju folk pjevači Vesna Zmijanac, Vera Matović i Halid Muslimović.

Dobija opkladu, a otac, kog glumi Velimir Bata Živojinović, mora da se kupa u Terazijskoj česmi i uzvikuje: „Mrzim narodnjake”.

Pjesme koje izvodi Disko nindža, kombinaciju popa, repa i folka, pisao je Vlada Divljan, jedan od najkreativnijih autora pop i rok pjesama u bivšoj Jugoslaviji i vođa grupe VIS Idoli.

Prije ovog filma, Divljan je napisao „čistokrvni” narodnjak– Ja je zovem meni da se vrati za film 6 dana juna.

Velisavljević kaže da je „kod filmskih autora iz rokenrol miljea oduvijek postojao prezir i ironijski otklon prema ovoj vrsti muzike”.Navodi primker reditelja Srđana Dragojevića, koji koristi pjesmu “Hajde da se drogiramo” u izvođenju Hali Gali Halida – „narkofolk” projekat pjevača grupe Majke Gorana Bareta – kada Nikola, glavni junak filma Mi nismo anđeli, želi da bude odbojan roditeljima njegove trudne devojke.

Dragojević će Baretovu pesmu “Samo noćas da zaboravim tugu” koristiti u filmu “Lepa sela, lepo gore”, kao muziku koju slušaju kamiondžije.

A u Ranama, lik mafijaševe djevojke u izvođenju Branke Katić, postaje turbo folk pjevačica koja maše devizama u spotu za pesmu “Novčanice”.

U filmovima autora mlađe generacije – “Klip “Maje Miloš ili “Južni vetar” Miloša Avramovića – turbo folk muzika se koristi kao saundtrek – to je žanr u kome najviše uživaju junaci ovih filmova.

Ipak, Velisavljević će navesti film “Odumiranje” Miloša Pušića iz 2013. godine kao dobar primjer korišćenja narodne muzike u filmu.

Scenu u kojoj glavni junak Janko (Branislav Trifunović) prodaje kuću u rodnom selu i odlazi u inostranstvo prati pejsma “Tamo gde si ti “Jašara Ahmedovskog.

Film je snimljen u selima u zapadnoj Srbiji i „to je muzika koju slušaju ljudi tamo”, kaže Velisavljević.

Čini se da mlađi filmski autori imaju blagonakloniji odnos prema narodnoj muzici.

„Mene interesuje sve što je vezano za kafansku kulturu, između ostalog, slušam i narodnu muziku”, objašnjava Nikola Zdravković motiv da se bavi životom Silvane Armenulić.

Pjevači kao glumci

Mnogi pjevači su se pojavljivali u filmovima, ali su najčešće glumili sebe ili igrali nekog izvođača.

Tako se pamte pojavljivanja jugoslovenske i balkanske folk zvijezde Lepe Brene u “Tesnoj koži”, Zorice Brunclik u “Žikinoj dinastiji” i Tome Zdravkovića u “Balkan Ekspresu”.

Ponekad pjevači dobiju dramsku ulogu koja nema veze s pjevanjem.

Folk pjevačica Svetlana Ražnatović je igrala Koštanu u filmu “Nečista krv” (1996) Stojana Stojčića.

Srđan Dragojević je angažovao Milicu Ostojić, poznatiju kao Mica Trofrtaljka, u četiri filma koja je režirao – “Mi nismo anđeli”, “Lepa sela lepo gore”, “Rane”, “Sveti Georgije ubiva aždahu” i u “A3 – Rokenrol uzvraća udarac”, za koji je pisao scenario.

U trećem dijelu serijala “Mi nismo anđeli”, u režiji Petra Pašića, glumila je folk pjevačica novijeg vremena – Seka Aleksić

Narodnjačke pop zvijezde:

Među najgledanijim filmovima u istoriji jugoslovenske kinematografija je trilogija “Hajde da se volimo” u kojoj Lepa Brena glumi samu sebe.

Zamišljen kao film koji prikazuje turneju Lepe Brene i njenog pratećeg benda “Slatki greh” po Jugoslaviji, prvi dio trilogije iz 1987. godine, u režiji Aleksandra Đorđevića, obiluje visokobudžetnim spotovima koji prekidaju dramsku radnju.

„Lepa Brena je nešto drugo – radikalni prekid sa do tada ustaljenim pogledom na narodnu muziku”, kaže Velisavljević.

On podsjeća da je pesmu “Sanjam” iz prvog dela “Hajde da se volimo” pisao Kornelije Kovač, autor najvećih hitova Zdravka Čolića i mnogih pop zvijezda.

„Ovim filmom Brena postaje pop zvijezda, ona ide u Dubrovnik da se sretne s međunarodnim producentom.”

Velisavljević ocjenjuje da je prvi dio trilogije najuspješniji, jer se u njemu vidi šta čini zvijezdu: s jedne strane „erotizovana pojava, istovremeno i majčinska, jer Brenu vole deca”, a s druge, atraktivnost i stranim producentima i domaćim seljacima koje sreće na putu do Jadrana.

Slični pokušaj, doduše manje uspješan, predstavlja film “Slatko od snova” autora Vladimira Živkovića iz 1994, u kom folk zvijezda Dragana Mirković glumi pop pjevačicu u usponu.

Biografski filmovi: Toma i Silvana

Film o životu Tome Zdravkovića je među prvim koji se snimaju u Srbiji od kada je proglašena pandemija korona virusa.

Dragan Bjelogrlić, producent filma, izjavio je za RTS da mu je pjevač Željko Joksimović predložio da snimi film o Zdravkoviću, dodajući i da su reakcije pozitivne – „kao da su ljudi podrazumijevali da je to super”.

Zdravkovića igra Milan Marić, a Silvanu Armenulić Tamara Dragičević.

Reditelj Nikola Zdravković tvrdi da se pojavljivanje Silvane Armenulić u ovom filmu ne kosi sa njegovim planom da o njoj snimi poseban film.

Silvana se bavi životom Zilhe Barjaktarević do 16. godine, kada je ova pjevačica inspirisana italijanskom glumicom Silvanom Mangano, odlučila da promijeni ime pod kojim će nastupati.

„To je priča o tome kako je morala da izgradi novu ličnost da bi mogla da se izbori sa tim životom”, kaže Nikola Zdravković.

„Sve što je poznati dio njenog života, popularnost i smrt o kojoj se mnogo pričalo i pisalo – time se ne bavimo.”

Ako je folk muzici nanijeta „filmska” nepravda, biografski film o Tomi Zdravkoviću je neće ispraviti.

„Njemu nikada nije nanijeta nepravda. On je jedini pjevač koga slušaju ljudi koji vole rokenrol i time je postao urbani mit,” kaže Ivan Velisavljević.

On smatra da bi film o nekom izvođaču koji je snimao za produkciju” Južni vetar”, nekada glavne za folk diskografiju, bio interesantan, a Ana Vučković kaže da u životu Džeja Ramadanovskog ima filmskog materijala.

Ali. biografija nije presudna.

„Kao i u svakoj drugoj priči, film o izvođačima narodne muzike mora da tretira taj milje kao mjesto istinske ljudske drame”, zaključuje Velisavljević.