Home Bitke 1941-1945 Operacia Trio – “Treća neprijateljska ofanziva”

Operacia Trio – “Treća neprijateljska ofanziva”

498

Operacia Trio – “Treća neprijateljska ofanziva”

Treća neprijateljska ofanziva je naziv u jugoslavenskoj historiografiji za nemačko-italijanske operacije u istočnoj Bosni, Crnoj Gori i Hercegovini, u vremenu od polovine aprila do sredine juna 1942. godine.

Ofanziva je pokrenuta da bi se sprečio dalji razvoj Narodnooslobodilačkog pokreta i onemogući stvaranje novih slobodnih teritorija u istočnoj Bosni, Hercegovini, Bosanskoj krajini i drugim oblastima Jugoslavije.Osovinska operacija koja čini okosnicu treće antipartizanske ofenzive naziva se „Operacija Trio“.
Neuspeli po­kušaji da se u jesen 1941. i u zimu 1941/42. uguši ustanak u Ju­goslaviji, razvoj narodnooslobodilačke borbe i stvaranje slobodnih teritorija u istočnoj Bosni, Crnoj Gori, Bosan­skoj krajini i raznim oblastima Hrvatske, prisilili su njemačku i italijansku Vrhovnu komandu da u proljeće 1942. preduzmu šire i prvi put planski koordinirane ope­racije, da unište jedinice NOP i DVJ na slobodnim teritorijama u istočnoj Bosni, Hercegovini, Crnoj Gori i Sandža­ku, a zatim u zapadnoj Bosni, Hrvatskoj i Sloveniji.2. i 3. marta je održana osovinska konferencija u Opatiji na kojoj su pri­sustvovali nemački zapovednik oružanih snaga Jugoistoka general Walter Kuntze, komandujući general za Srbiju Paul Bader, nemački general za vezu pri italijanskoj Vrhovnoj ko­mandi Enno Rintelen, načelnik Generalštaba ita­lijanske vojske general Vitorio Ambrozio, komandant italijanske 2. armije ge­neral Mario Roata, predstavnik italijanske Vrhovne komande general Antonio Gandin i načelnik Glavnog stožera hrvatskog domobranstva Vladimir Lakša.
Oni su dogovorili da prvo preduzmu operacije protiv partizana u istočnoj Bosni, a zatim na teritoriji zapadne Bosne, Kordunu i Baniji. Istovremeno s operacijama u istočnoj Bosni, planirana su i dejstva italijanskih trupa i čet­nika protiv partizanskih odreda u Sandžaku, Crnoj Gori i HercegoviniNa konferencijama okupatorskih komandi u Ljubljani, od 28. do 29. marta, i u Sarajevu, 9. aprila, utvrđeno je da se ofanziva izvede u tri etape:

  • TRIO I – uništiti partizanske snage između Han-Pijeska, Višegrada, Goražda, Foče, Dobrog Polja i Sokolca
  • TRIO II – u luku Drine, oko Srebrenika i Vlasenice, i
  • TRIO III – na Ozren planini, između Krivaje, Bosne i Spreče

Angažovane snage

Za izvođenje operacije u istočnoj Bosni formirana je posebna borbena grupa pod komandom nemačkog generala Badera, borbena grupa Bader (Kampfgruppe Bader), sastava: nemačka 718. divizija i 3. bataljon 737. puka 717. divizije, italijanske divizije Taurinense, Cacciatori delle Alpi i Pusteria i 8-10 ustaških i domobranskih bataljona.

Partizanske snage:

  • 1. proleterska brigada
  • 2. proleterska brigada
  • 18 partizanski odred
  • Dvije nezavisne partizanske bojne

(Sve ukupno oko 18 000 vojnika)

Četničke snage:

  • Dangićeve jedinice

Njemačke snage:

  • 718. pješačka divizija
  • Pješačka pukovnija 737/717. pješačka divizija

Talijanske snage:

  • 1. alpska divizija “Taurinense” (elementi)
  • 5. gorska divizija “Pusteria” (elementi)
  • 22. pješačka divizija “Cacciatore di Alpi” (elemnti)
  • 1. alpska skupina “Alpi Valle”
  • II. laka oklopna skupina “San Marco”
  • XII. topnička skupina 105/28
  • nekoliko vodova oklopnih vozila
  • Četnički pomoćnici (nepoznat broj)

Hrvatske snage:

  • I. bojna/13. pješačka divizija
  • 8. pješačka pukovnija (2 satnije)
  • 15. pješačka pukovnija (2 satnije)
  • IX. topnička skupina (elementi)
  • III. i IV. vojna granična bojna
  • Crna legija (3 bojne)

Vrhovni štab NOP i DV Jugoslavije, koji se u to vreme nalazio u Foči, uočio je pripreme neprijatelja za ofanzivu u istočnoj Bosni te je u drugoj polovini marta, posle prikupljanja Prve i Druge proleterske brigade oko Han-Pijeska, Sokolca i Rogatice, naredio da delovi ove dve brigade opkole i napadnu ustaško-domobranski garnizon u Rogatici, a uništenjem ustaškog uporišta u Birču, sredinom aprila, nastojao je da obezbedi slobodnu teritoriju u istočnoj Bosni i severnom delu Crne Gore od napada sa pravca gornjeg toka reke Neretve.

Tok ofanzive u istočnoj Bosni

1.) Neprijatelj:
Kao neprijatelja treba smatrati i tretirati:
a) Partizane – komunističke ustanike.
Spoljni znaci razlikovanja:
Uniforme: nemačke, italijanske, srpske ili seljačka nošnja s oznakom: sovjetska zvezda na kapi; oznaka čina: sovjetska zvezda kao čin na rukavu.
Politički komesari: U zvezdi srp i čekić.
b) Četnike — nacionalne srpske ustanike (ukoliko pružaju otpor).
Znak raspoznavanja: Pretežno narodna nošnja braon boje. Oficiri u srpskoj uniformi, crna šubara sa srpskim grbom i trobojnicom.
c) Četnike Dangića (ukoliko pružaju otpor).
d) Sve koji nisu iz mesta i takve stanovnike koji, prema izjavama, tek što su se vratili.
…3.) Postupak prema ustanicima:
a) Ustanike koji su uhvaćeni s oružjem u ruci, kao i svakog koji se nalazi u njihovoj pratnji i podržava ih ili poseduje municiju, treba streljati.
b) Četnike koji se ne odupiru trupama ne tretirati kao ustanike.— Zapovest 718. pešadijske divizije potčinjenim grupama za preduzimanje Operacije »Trio« od 14. aprila 1942.

Početak ofanzive bio je planiran za 15. april, ali je ovaj plan poremećen prevremenom akcijom ustaške „Crne legije“ u istočnoj Bosni, koja je početkom aprila iz rejona Han-Pijeska prodrla u Gornji Birač i u prostor u luku Drine i do 9. aprila zauzela Vlasenicu, Srebrenicu, Bratunac i Drinjaču. Time je u stvari izvedena operacija „TRIO -{II}-“ pre operacije „TRIO -{I}-“.

Francetic i Boban u Zvorniku
Francetic i Boban u Zvorniku

Na drugoj strani, italijanske divizije su zakasnile sa zauzimanjem polaznih rejona za napad Kalinovik-Foča (divizija „Alpski lovci“) i Sarajevo-Trnovo (divizija „Taurinenze“), pa su Nemci, ne čekajući da Italijani zatvore obruč oko partizanskih snaga u istočnoj Bosni sa juga, samostalno otpočeli dejstva. Do 22. aprila, Nemci su u uvodnim borbama dostigli sa 718. divizijom liniju Bogovići-Han-Pijesak, sa 737. pukom liniju Gođenje-Slap-Višegrad, dok je ustaška „Crna legija“, između nemačke 718. divizije i 737. puka, dostigla liniju Han-Pijesak-Podžeplje. Sa tih polaznih položaja pomenute nemačke i ustaške snage prešle su u koncentrično nastupanje prema Rogatici, uz istovremeno nadiranje delova italijanske divizije „Pusterija“ od Pljevalja i Višegrada ka Čajniču i Goraždu.

U takvoj situaciji, Vrhovni štab odustao je od daljih napada na Rogaticu i naredio partizanskim snagama da se povuku na jug, prema Goraždu i Foči. Na taj način kompromitovano je nemačko-italijansko koncentrično dejstvo prema Rogatici i pretvorilo se u frontalno potiskivanje delova Prve i Druge proleterske brigade i nekih istočnobosanskih dobrovoljačkih jedinica sa severa na jug, a ostali delovi Prve i Druge proleterske brigade usporavali su nadiranje divizije „Pusterija“ na pravcu Čajniče-Goražde, koje su Italijani zauzeli 24. aprila. Do kraja aprila neprijatelj je izbio u dolinu Prače. Jedinice nemačke 718. divizije, posle kraćeg prestrojavanja, prešle su 4. maja Praču i istog dana ušle u Goražde, dok su delovi divizije „Pusterija“ produžili nastupanje ka Foči. Time su, uglavnom, dejstva nemačkih snaga u istočnoj Bosni bila završena.

Do kraja aprila završeno je prikupljanje divizije „Taurinenze“ u Sarajevskom i divizije „Alpski lovci“ u Nevesinjskom polju. 1. maja otpočela su njihova dejstva od Sarajeva ka Kalinoviku, a 6. maja od Nevesinja, takođe u pravcu Kalinovika. Savlađujući jak uzastopni otpor Kalinovičkog partizanskog odreda, snage divizije „Taurinenze“ zauzele su 7. maja Trnovo dok su delovi divizije „Alpski lovci“ 8. maja prodrli u Ulog. 12. maja, delovi obe divizije susreli su se u Kalinoviku. Ta to vreme, jedan ojačani puk divizije „Alpski lovci“ i delovi divizije „Murđe“ vodili su bezuspešne borbe protiv jedinica Severnohercegovačkog partizanskog odreda oko Gacka i Avtovca, dok su delovi divizije „Pusterija“ 10. maja prodrli u Foču, odakle se prethodno povukao Vrhovni štab i jedinice Prve i Druge proleterske brigade.

Tok ofanzive u Hercegovini

U to vreme, uz svestranu pomoć italijanskih okupacionih trupa, znatno su ojačali četnici u Crnoj Gori, pa su crnogorski partizanski odredi, pred mnogostruko jačim neprijateljevim snagama, bili prinuđeni na teške defanzivne borbe. U sličnoj situaciji bile su i partizanske snage u Hercegovini, pa je Vrhovni štab u drugoj polovini maja uputio deo Prve proleterske brigade, a na sektor Durmitora i ka Gacku Drugu proletersku brigadu.
Tada se još jasnije ocrtao plan italijanskih okupacionih snaga u Hercegovini i Crnoj Gori, odnosno da uz sadejstvo četnika i drugih kvislinških formacija, koncentričnim ofanzivnim dejstvima potisnu hercegovačke, crnogorske i sandžačke partizanske jedinice na visoko-planinsko područje između reka Tare, Pive i Sutjeske, kako bi ih tamo opkolile i uništile. Suprotstavljajući se neprijateljevim namerama, Vrhovni štab je manevrisanjem snaga po unutrašnjim pravcima, njihovim grupisanjem na najosetljivijim rejonima i obrazovanjem bočnih zaštitnica na planinama Durmitoru i Goliji, omogućio uredno povlačenje ugroženih partizanskih jedinica ka tromeđi Bosne, Crne Gore i Hercegovine.
Zbog pojačanog dejstva Hercegovačkog partizanskog odreda u rejonu Stolac, Metković, Hutovo, Ljubinje, Štab italijanskog Šestog korpusa bio je prinuđen da diviziju „Alpski lovci“ iz rejona Kalinovika, Nevesinja i Gacka prebaci u pravcu Metkovića i da je u drugoj polovini maja, zajedno sa delovima divizija „Murđe“ i „Marka“ i sa četnicima angažuje u borbama protiv toga odreda. Zbog pojačane četničke propagande i snažnog pritiska okupacionih trupa došlo je tada do osipanja boraca u Južnohercegovačkom partizanskom odredu, a o odmah zatim i u Severnohercegovačkom odredu.
Zbog toga je Vrhovni štab tri bataljona Prve proleterske brigade, ranije upućena na sektor Gacka, prebacio na Goliju kao levu pobočnicu, radi obezbeđenja povlačenja crnogorskih partizanskih odreda na sever.

Tok ofanzive u Crnoj Gori

Front crnogorskih odreda protezao se od Grahova, preko Nikšićke Župe i Sinjajevine do Kolašina, nastavljao se odatle frontom sandžačkih partizanskih jedinica preko Šahovića do ispred Prijepolja i više od mesec i po dana odolevao pritisku nadmoćnih okupatorsko-kvislinških snaga.
Protiv Lovćenskog, Nikšićkog, Zetskog, Durmitorskog, Komskog, Pljevaljskog i Bijelopoljskog partizanskog odreda i nekoliko samostalnih sandžačkih bataljona Italijani su angažovali delove divizije „Taro“, „Ferara“, „Venecija“ i „Pusterija“, te sve crnogorske i sandžačke četničke snage.Pred pojačanim pritiskom neprijateljevih snaga i zbog opasnosti da jedinice italijanskog Šestog korpusa iz Hercegovine udarom u bok preseku odstupnicu na sever, crnogorski partizanski odredi su se, dajući snažan uzastopni otpor, postepeno povlačili opštim pravcem na severozapad, ka oblasti Pive.
Vrhovni štab je odlučio da od tih snaga formira brigade, koje će moći da ih u pogodnom momentu, zajedno sa Prvom i Drugom proleterskom brigadom, upotrebi za manevar i udar u najcelishodnijem pravcu. Od sandžačkih partizanskih jedinica formirana je 5. juna u Šćepan Polju Treća proleterska sandžačka udarna brigada, koja je odmah prebačena u rejon jugozapadno od Foče, radi zatvaranja pravaca nadiranja neprijatelja od Foče i Kalinovika.
Nastavljajući da vode oštre borbe na Goliji, duž reke Komornice, na Durmitoru i Pivskim planinama, crnogorski partizanski odredi i delovi Prve i Druge proleterske brigade postepeno su se povlačili preko reke Pive ka planinama Magliću, Volujaku i Vučevu. Ostale snage Prve i Druge proleterske brigade, delovi Lovćenskog i Severnohercegovačkog odreda, koji se nisu raspali, vodili su za to vreme ogorčene borbe protiv italijanskih i četničkih snaga na pravcu prema Avtovcu i Gacku i onemogućili njihove pokušaje da prodru u dolinu Sutjeske.

Uloga četnika u ofanzivi

U okviru italijanske antipartizanske ofanzive učestvovale su četničke jedinice Rade Korde, Petra Baćevića i Pavla Đurišića.[2] Četničkim operacijama u Trećoj ofanzivi je rukovodio Zaharije Ostojić, načelnik Mihailovićevog operativnog odeljenja.
Nakon dolaska Dragoljuba Mihailovića u Crnu Goru, prvog juna 1942. godine, on preuzima rukovođenje operacijama.Tokom ofanzive četnici su od Italijana primali odeću i hranu. Istovremeno, Mihailović je dobijao obilatu novčanu pomoć od Engleske i emigrantske vlade.U Kolašinu, u blizini četničkog štaba, je bio obrazovan sud četnika koji je sudio komunistima.
Sredinom juna 1942. godine, završena je okupatorska ofanziva i u Crnoj Gori i Hercegovini. Nemačke, italijanske i kvislinške snage uspele su da privremeno likvidiraju slobodne teritorije u istočnoj Bosni, Crnoj Gori i Hercegovini. Deo partizanskih snaga u Hercegovini i jedinice Dobrovoljačke vojske u istočnoj Bosni raspale su se, ali osnovno jezgro partizanskih odreda iz Crne Gore i Sandžaka nije uništeno.
Od njih je formirana Treća sandžačka, Četvrta i Peta proleterska crnogorska udarna brigada i Hercegovački partizanski odred.Posle kraćeg odmora u širem rejonu Zelengore, Vrhovni štab je krajem juna i početkom jula sa Prvom, Drugom, Trećom i Četvrtom proleterskom brigadom krenuo u protivofanzivu preko pruge Sarajevo-Mostar, u zapadnu Bosnu, koja će da poluči značajne vojno-političke uspehe.
Post Views: 2,289

RELATED ARTICLESMORE FROM AUTHOR