Sjećanje na oktobar 1944: Kako je NOVJ oslobodila Trebinje
Gonjeni vatrom oslobodilaca Trebinja, legionari su, pred položajima 3. i 4. bataljona 14. brigade kod Zasada i Mostaća, razbijeni i, u toku noći između 5/6. oktobra, potpuno savladani. Samo oko 30 legionara na čelu sa Dajningerom spasli su se preplivavanjem po noći nabujale Trebišnjice, da bi, nagi i promrzli dostigli, do Duži i Ivanjice.Trebinje je 6. oktobra osvanulo konačno u slobodi…
Zauzeta progananjem prikrivenih ostataka Bilećke brigade na prostoru planine Viduše, kada je u toku 3. i 4. oktobra uništila 12 i zarobila 10 četnika, Južnohercegovačka operativna grupa je djelimično oslabila svoj pritisak i pažnju prema okupatoru u Trebinju.
Sredinom dana, 4. oktobra, po pristizanju izvještaja da se, neočekivano, neprijateljev garnizon u Trebinju priprema za izvlačenje, što je potvrđeno eksplozijama i paljevinom u gradu i rušenjem i uništenjem objekata (električne centrale i mosta) četiri bataljona Južnohercegovačke operativne grupe upućena su u napad sa zadatkom da onemoguće izvlačenje okupatora. Oko 15 sati, 3. i 4. bataljon 13. brigade napali su od Podgljive i Gorice prema Hrupjelima i Bilećkoj kapiji i — naišli na snažan otpor neprijatelja oslonjenog na tvrde položaje.
Istovremeno su 1. i 4. bataljon 2. dalmatinske proleterske brigade od Polica prodrli do željezničke stanice i nastojali da, preko Trebišnjice, zauzmu centar grada. Dok se vodila borba sa njenom zaštitnicom, glavnina garnizona, legionarska komanda 369. puka sa svojim 1. bataljonom i ojačanjima, krenula je prema Dubrovniku. Nju je, pristižući od Trebijova, kod Dražin Dola i Mostaća oko 15 sati, u žestokoj borbi presjekao 3. bataljon 14. brigade; ovome se, nešto kasnije, priključio i 4. bataljon iste brigade. Čelni dio legionarske kolone sa pukovnikom Fišerom udaljio se prema Dubrovniku, dok su se ostale snage vratile u kasarnu Hrupjela i nastavile da se brane u toku noći 4/5. oktobra. Ostali dio Trebinja bio je oslobođen.
Dok se vodila borba oko kasarne, tokom noći, štab 29. divizije je već bio pokrenuo od Bileće svoju 12. brigadu sa zadatkom da zatvori prilaze Trebinju od Dubrovnika i Ljubinja. Dva njena bataljona (1. i 3.), pod rukovodstvom zamjenika komandanta brigade Ljube Miljanovića, pristigli su od Skrobotna, preko Arslanagića Mosta u rejon Duži, gdje su, 5. oktobra, preuzeli osiguranje Trebinja od neprijatelja kod Ivanice. Istovremeno je komandant 12. brigade, Milinko Okiljević, sa svojim 2. i 4. bataljonom žurio od Ljubomira prema Ljubinju u pomoć 4. i 5. bataljonu 10. brigade pod komandom Radomira Mirkovića, zamjenika komandanta ove brigade.
Usmjerene snage prema Ljubinju osiguravale su Trebinje od Lukačevićevih četnika, koji su 5. oktobra u 8 sati upali u Ljubinje i iz njega potisli dijelove Komande 2. vojnog područja i okružna rukovodstva društveno-političkih organizacija za južnu Hercegovinu. Prije pristizanja u Ljubinje, četnici su vodili oštru borbu kod Poljica i Sedlara sa dijelovima Grupe bataljona 2. dalmatinske brigade kojima je komandovao Bruno Vuletić, zamjenik komandanta ove brigade.
Prvi bataljon (bez 3. čete) legionarskog 369. puka, ojačan 3. baterijom 369. artiljerijskog puka, 5. četom domobranske 1. bojne 9. posadnog zdruga, te žandarmima i dijelom mjesne milicije, uspio je da se održi u utvrđenoj trebinjskoj kasarni do večeri narednog dana. Toga dana je oko 14,30 sati od Ivanice prema Dražin Dolu krenula njemačka borbena grupa „Šulce“ — radi izvlačenja trebinjske posade, pa je kod Duži i Kruščice došlo do žestokog boja sa 1. i 3. bataljonom 12. brigade.
Trpeći gustu vatru od diviziona artiljerije, bataljoni 12. brigade su prešli u protivnapad i odbacili ovih oko 400 okupatorovih vojnika. Zarobljena su tri njemačka vojnika i zaplijenjena 2 puškomitraljeza, 2 mašinke i 5 sanduka sa minama za laki minobacač. Pored jednog ranjenog borca, poginuo je politički delegat voda (zastavnik Mijo Skender iz s. Ukšića u Ljubomiru) iz 3. bataljona. Grupa »Šulce« se zadržala kod Duži, gdje joj je pred veče pristiglo pojačanje od 150 vojnika, sa 3 artiljerijska oruđa. Tamo je iščekivala da prihvati okruženu trebinjsku posadu koja se pripremala za proboj.
Oko 18 sati 5. oktobra komandant trebinjske posade, njemački kapetan Dajninger poveo je svoju jedinicu u proboj iz Hrupjela prema Dražin Dolu i grupi „Šulce“ kod Duži. Snažna artiljerijska vatra, otvorena od Ivanice s namjerom da se ovima prokrči put za proboj, sručila se kod Trebinja na Dajningerov stroj! Dajninger je bio prinuđen da radio-vezom traži njen prekid. Gonjeni vatrom oslobodilaca Trebinja, legionari su, pred položajima 3. i 4. bataljona 14. brigade kod Zasada i Mostaća, razbijeni i, u toku noći između 5/6. oktobra, potpuno savladani. Samo oko 30 legionara na čelu sa Dajningerom spasli su se preplivavanjem po noći nabujale Trebišnjice, da bi, nagi i promrzli dostigli, do Duži i Ivanice. Trebinje je 6. oktobra osvanulo konačno u slobodi.
U borbi za oslobođenje Trebinja ubijeno je ili zarobljeno oko 350 legionara i 80 domobrana. Zaplijenjena su 4 topa 75 mm, 800 pušaka, 9 kamiona sa tovarom, 50 artiljerijskih grla, 2 radio-stanice, 3 motocikla, 30 puškomitraljeza, 2 minobacača, 2 mašinke, 200 ručnih bombi, 30.000 metaka, 2 kamiona minobacačke municije, 10 telefona, 2 lokomotive, 1 oklopni vagon i druga brojna oprema i intendantska sredstva. Ovdje nije uračunat nepoznat plijen dva bataljona 2. dalmatinske brigade.
Za oslobođenje Trebinja, u borbama 4. i 5. oktobra, poginulo je 10 boraca 29. divizije, dok ih je 12 bilo ranjeno. Među njima su (4. oktobra kod Zasada) poginuli poručnik Mijat Kolak, komandir čete i Ljubo Kolak, omladinski rukovodilac, hrabri borci 4. bataljona 14. brigade, oba iz s. Huma kod Trebinja.* Pala su i dva borca 2. dalmatinske proleterske brigade.
*) U borbama oko Trebinja još su pali: Vaso Milošević iz Hodžića, komandir voda, kao i borci Neđo Tabaković iz Miruša, Marjan Kebo iz Dubrava, Vidak Damjanac, Milan Vujović iz Davidovića, Anđelko Vujović iz Bijeljana, Uroš Vukoje iz Pađena kod Bileće, te Borika Stanislavova iz Poljske, poginula na Gradini.