Rade Koncar – Narodni heroj iz Korenice (Hrvatska)
Rade Koncar je rođen 6. augusta 1911. godine u seljačkoj, nekad ličkoj graničarskoj porodici Štake i Gece Končara, u Končarevom Kraju, Korenica, Hrvatska. Osnovnu školu je završio 1922. u susjednom selu Babin Potok. Posle toga je, u organizaciji “Privrednika”, učio bravarski zanat u Leskovcu, gdje je — kao što stoji u njegovom svjedočanstvu — bio ubrajan “među najodličnije” i u radionici Kukara i Jovića, i u večernjoj šegrtskoj školi. Majstorski ispit je položio 1925. godine. Kao kalfa, u Leskovcu je radio do 23. jula 1926. godine, kad prelazi u Beograd, gdje je — posle nekoliko mjeseci — dobio posao u Direkciji tramvaja i osvjetljenja grada Beograda.
Zbog smanjenja broja zaposlenih, 23. januara 1931. godine je dobio otkaz, jer se, kao radnički povjerenik, suviše isticao u borbi za radnička prava. U međuvremenu je završio Višu zanatsku majstorsku školu, i bio jedan od najaktivnijih sportaša u radničkom sportskom društvu “Električna centrala”.
Na intervenciju radnika, Direkcija je ponovo zaposlila mladog majstora, u martu 1931.
godine. Naredne godine je pozvan na odsluženje vojnog roka. Od početka jula 1932. godine.Vojni rok služi u 22. sarajevskom artiljerijskom puku, u Ka l i no vi k u. Već krajem augusta je otpušten iz vojske, zbog bolesti. Ponovo je u Beogradu, i ponovo — posle dvomjesečnog čekanja — radi u beogradskoj Elektrocentrali, tada već organizirani član SKOJa i pročelnik skojevske ćelije, koju je, krajem 1932. godine, osnovao u Elektrocentrali.
U proljeće 1933. godine, kad je osnovana podružnica metalaca URSa u Elektrocentrali,
izabran je za sekretara podružnice. Nešto kasnije, u julu 1933. godine, kad je Blagoje Parović reorganizirao beogradsku partijsku organizaciju, u članstvo KPJ je primljen i Rade Koncar.
Deset mjeseci kasnije, kad je drugi put pozvan (opet u Kalinovik) na odsluženje vojnog roka,u beogradskoj partijskoj organizaciji je došlo do provale. Policija je tada otkrila i ilegalno revolucionarno djelovanje Rada Končara, kojeg je patrola Drinskog žandarmerijskog puka dovela, vezanog, u Beograd 10. augusta 1934. godine. Na saslušanju, mučen u Glavnjači, bio je jedini od dvadesetak uhapšenih koji ništa nije priznao.
Suđeno mu je s još dvadeset i osam komunista, u decembru 1934. godine. U presudi, izrečenoj 20. decembra, Sud je utvrdio da je “pri odmjeri kazne kao olakšano uvaženo kod svih, osim Končara Rade, priznanje, odnosno djelomično priznanje”. Osuđen je na jednogodišnju robiju. Iz sremskomitrovičke robijašnici otpušten je 8. augusta 1935. godine.
Po direktivi partijskog rukovodstva, otpušteni robijaš Rade Končar je trebalo da radi u
Zagrebu, kamo stiže — posle kratkog boravka u rodnom kraju — krajem septembra 1935.
godine. Uključio se u ilegalnu partijsku aktivnost, djelujući ponajviše u bravarskoj sekciji
zagrebačke podružnice URS i u radničkom sportskom društvu “Metalac”, a zaposlenje je
dobio tek 23. januara 1936, kod bravara Diminića, a od 12. marta 1936. u “Jugoslavenskom Siemens d.d”. U “Siemensu” je Rade Koncar, već u aprilu, osnovao prvu partijsku ćeliju, a u julu organizirao prvi uspeli štrajk.
U Zagrebu je bio sindikalni i partijski rukovodilac. Bio je jedan od najautoritativnijih
sindikalnih organizatora, vođa tarifnih i štrajkaških akcija. Posle velikog štrajka zagrebačkih
bravara, u augustu 1936. godine, izabran je za člana Mesnog komiteta Partije. Kratko posle
toga dolazi do velike provale u zagrebačkoj partijskoj organizaciji.
Končar je uhapšen 16. decembra 1936. godine. Kao i u beogradskoj provali 1934. godine, tako i u zagrebačkoj provali svi govore sve — dok u zatvor nije dospio i Rade Koncar. On je jedini šutnjom odgovarao na sva pitanja. U svim zapisnicima, na sve optužbe, uvijek samo jedan odgovor: “Nije istina da sam sa spomenutim licima bilo kakve veze imao, niti ih uopće poznajem!”.
Grupi optuženih, među kojima je i Končar, suđeno je, posle višemjesečnog mučenja, pred
Sudom za zaštitu države, krajem septembra 1937. godine. Zahvaljujući Končarevom držanju u istrazi, svi optuženi su porekli izjave pred policijom i na Sudu se držali kao Rade Koncar. Svi suoslobođeni.
Vrativši se u Zagreb, ponovo radi u ,,Siemensu”, ponovo je u Mjesnom komitetu Partije i u
rukovodstvu sindikata metalaca (“savezni povjerenik”). Posebno je značajnu ulogu imao na
IX kongresu Saveza metalskih radnika Jugoslavije, u aprilu 1938. godine kada je pod
njegovim utjecajem prihvaćena lijeva orijentacija u SMRJ. Godine 1938, Končar je treći put pozvan na odsluženje vojnog roka. Prije odlaska u vojsku, pripremio je organizaciju velikog štrajka u kojem će, kad Rade već bude u uniformi, sudjelovati svi “Siemensovi” radnici. U vojsci je Rade Končar od početka augusta 1938.
godine do jeseni 1939. godine.
U međuvremenu je, u vrijeme odsustva, sudjelovao u radu istorijskog savjetovanja na Tacenu, pod Šmartnom gorom, kad je odlučeno da se reorganizira partijsko rukovodstvo u Hrvatskoj i da u KPH — umjesto suspendiranog CK — vodeću ulogu preuzmu Rade Končar, Mirko Bukovec i Marjan Krajačić. Početkom 1940. godine.
Rade Končar prelazi u ilegalnost. U martu te godine organizirao je partijsko savjetovanje KPH, kad je formirano i novo rukovodstvo KP Hrvatske. U tom rukovodstvu Rade je prvi čovjek. Organizirao je i Prvu konferenciju KPH augusta 1940. godine, kad je izabran za političkog sekretara CK KPH. Bio je jedan od Titovih najbližih suradnika u pripremama Pete zemaljske konferencije KPH. U ljeto 1940. godine kooptiran je, i na Petoj zemaljskoj ponovo izabran, za člana Politbiroa CK KPJ.
Od januara do 8. aprila 1941. godine, po odluci Politbiroa CK KPJ, rukovodi Pokrajinskim
komitetom KPJ za Srbiju. U Zagreb se vraća 8. aprila, da bi već 13. aprila — po zadatku
druga Tita — pisao i štampao proglas CK KPH (ne priznavajući kapitulaciju, CK KPH poziva “radnike i seljake, povezane i udružene u čvrsti borbeni savez”, da odmah idu u borbu, i da
tom borbom “pod vodstvom Komunističke partije” trebaju ostvariti novo društveno
uređenje”).
Sudjelovao je u radu svih zagrebačkih sjednica CK KPJ, i odluke tih sjednica prenosio na
rukovodstvo KPH. Sudjelovao je na Majskom savjetovanju. Bio je ključna ličnost Partije u
organiziranju ustanka naroda Hrvatske.U junu, julu i augustu obišao je gotovo sve krajeve Hrvatske, organizirajući operativna partijska rukovodstva, koja su, zapravo, bili štabovi narodnooslobodilačkog ustanka.Bio je neposredni organizator i rukovodilac udarnih grupa, koje su izvodile diverzije u
Zagrebu.
Bio je jedan od učesnika istorijskog savjetovanja u Stolicama, 26. i 27. septembra 1941.
godine.
Od početka oktobra djeluje iz Splita, gdje je, posle više vanredno organiziranih bombaških
akcija, bio uhapšen 17. novembra. Svi pokušaji da ga drugovi spasu bili su uzaludni. Talijanskoj policiji je pošto za rukom da u uhapšenom “Reiću” otkriju Radu Končara, za
kojeg je, u njihovim policijskim dokumentima preuzetim iz jugoslovenske kraljevske policije,pisalo da je „agitator i najsposobniji komunist, sposoban da vodi i organizira svaki
revolucionarni pokret”, da je „član komunističkog centralnog rukovodstva, vođa i
jugoslovenskog, i posebno hrvatskog komunističkog pokreta”, da je „organizator atentata i
sabotaža, veoma vest voditelj masa”, a pri tome “najinteligentniji, najlukaviji i najbistriji
komunist Jugoslavije, koji je i pored višekratnih hapšenja redovno uspijevao pobjeći policiji”.
Rade Koncar je iz splitskog zatvora odveden u Šibenik, i tu je osuđen na smrt. Ni u istražnom zatvoru, ni na suđenju, nije rekao ni reci.
A kada su ga posle presude upitali hoće li da traži pomilovanje, rekao je: “Niti bih ga ja dao vama, niti ga od vas tražim”. Strijeljan je s grupom dalmatinskih komunista, 22. maja 1942. godine. CK KPH je, nekoliko dana posle toga, pisao Centralnom komitetu KPJ: “Junačka smrt druga Brke teško nas je pogodila. Prilikom strijeljanja, i on i ostali osuđeni junački su se držali. Pali su pjevajući Internacionalu”.U “Proleteru” za jun juli august 1942. godine, kad je CK KPJ objavio ukaz o deset prvih narodnih heroja, na prvom mjestu je ime Rade Koncara:
“Na prijedlog CK KPH i Glavnog štaba NOP i DV za Hrvatsku, dodjeljuje se naziv narodnog
heroja Radu Končaru, sekretaru KPH i organizatoru partizanskih odreda u Hrvatskoj i
Dalmaciji…”