BITKA NA KOZARI – 10.06.1942.- YU KALENDAR

Tokom proljeća 1942. partizanski pokret u zapadnoj Bosni je znatno ojačao. To je dovelo do oslobođenja Prijedora i Ljubije 16/17. maja i osnivanja Prve krajiške brigade 21. maja 1942. Iako se ovo odvijalo u periodu minimalnog nemačkog vojnog prisustva u Jugoslaviji, pacifikacija postignuta u Srbiji i drugim delovima Bosne omogućila je njemačkoj komandi formiranje znatne borbene grupe. Nju su sačinjavali djelovi 3 (od ukupno 4) njemačke divizije, kao i glavnina upravo formiranog Prvog zbora (korpusa) NDH.

U proljeće 1942. partizani u centralnoj i zapadnoj Bosni su oslobodili Bosanski Petrovac, Drvar, Glamoč i Prijedor. 20. maja je osnovana I krajiška brigada, a sledećeg dana je dobila tenkove i stare avione. Partizanska slobodna teritorija se prostirala od rijeke Save na jug do planina Kozare i Grmeča. Partizansko vođstvo je planiralo i znatno proširivanje teritorije pod svojom kontrolom na jug prema Mrkonjić gradu, na teritorijama koje su tada bile pod kontrolom četnika.

Početkom 1942. godine potpisan je niz sporazuma četnika sa ustaškim vlastima. Uroš Drenović, komandant četničkog odreda »Kočić« sklopio je sporazum sa NDH u Mrkonjić Gradu 27. aprila 1942. Lazar Tešanović, komandant četničkog bataljona »Mrkonjić«, sklopio je sporazum sa NDH 23. maja 1942. Cvijetin Todić i Savo Božić, zapovjednici Ozrenskog i Trebavskog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH 28. maja 1942. u selu Lipac.

Predstavnici Majevičkog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH 30. maja 1942. Rade Radić, zapovednik četničkog odreda “Borja” sklopio je sporazum sa vlastima NDH 9. juna 1942. Tim sporazumom četnici su prestali sa svim neprijateljstvima prema ustaškim snagama te došli pod njihovu komandu, te naglasili da ulaze u zajedničku borbu protiv partizana.

Fašističke snage su brojale 11.000 vojnika Wehrmacht, tj. 12 njemačkih pješadijskih, jedan tenkovski i jedan pionirski bataljun, te dva diviziona arteljirije. Pod komadnom Friedricha Stahla, komandanta 714. divizije i zapovjednik borbene grupe Zapadna Bosna bio je i 20.000 ustaša i domobrana, tj. 25 bataljuna, te 2000 četnika Draže Mihajlovića (grupe Radića, Drenovića i Marčetića). I Mađari su sudjelovali sa 5 topovnjača riječne flotile.

POČETAK OPERACIJE WEST BOSNIEN

Sve te snage 10. juna su otpočele koncentričan napad na partizane iz svih okolnih garnizona te okružila 2. krajiški NOP odred sastavljen 5 bataljona sa 3.500 boraca, 1 avionom, 2 tenka, 2 oklopna automobila i 4-6 topova) s ciljem da ga uništi. Međutim, zahvaljujući herojskom otporu i jedinstvu naroda i partizana odred je, u borbi u okruženju, razbio i uništio desetak neprijateljskih (domobranskih, ustaških i nemačkih) bataljona.

Nakon opkoljavanja, formirale su široke zaprečne pojase oko Kozare i krenule u sistematsko potiskivanje i iscrpljivanje branioca. Obrana, u početku uspješna, je nakon desetak dana neprekidnih borbi počela slabiti uslijed gubitaka, zamora i nestanka municije.

Partizanski djelovi koji su se našli van obruča, primjenili su dvije vrste napada radi pomoći opkoljenim snagama. 3. i 4. bataljon uporno su pokušavali da se probiju u obruč radi pomoći, što je i uspjelo djelovima 4. bataljona. Ostale snage, 1. i 2. bataljon brigade, i 1, krajiški odred, pokrenule su niz energičnih napada na okolne garnizone radi privlačenja na sebe djelova osovinske operativne grupe. Izvršeni su uspešni napadi na Dobrljin, Bosanski Novi i Sanski Most.

Ovo ipak nije dovelo do slabljenja i odvajanja značajnih djelova operativne grupe Zapadna Bosna. Dovođenjem pojačanja, pritisak na opkoljene snage je pojačavan, što je dovelo do krize odbrane.

PROBOJ

Suočeni s nemogućnošću daljeg odoljevanja, borci Drugog krajiškog odreda odlučili su se za proboj iz obruča. Proboj kroz višestruke utvrđene linije obruča odigrao se 3. jula 1942. u jugozapadnom delu Kozare, 15 km istočno od sela Međuvođe, u severozapadnoj Bosni.

Kroz sve linije obruča probio se znatan deo Odreda i oko 10.000 civila. Intervencijom oklopnih djelova Nijemci su u zoru zatvorili brešu, ponovo uspostavili obruč, i već sljedećeg dana krenuli u pročešljavanje Kozare. Ostatak odreda i civili koji su ostali u obruču pokušavao je da se spasi krijući se u planini. Već prvog dana likvidirana je partizanska bolnica i pobijeno oko 300 ranjenika.

ŽRTVE

Tokom naredne dvije nedjelje snage Nemaca i NDH sistematski su pročešljavale Kozaru i Potkozarje. Karakteristika ove operacije je posebno brutalan postupak prema civilnom stanovništvu. Jedan broj uhvaćenih stanovnika likvidiran je na licu mjesta, dok je većina odvedena u logore. Bila je očigledna namjera da se područje potpuno isprazni od stanovništva, kako bi se partizani lišili baze i mogućnosti preživljavanja. Tokom operacije preko 68.000 stanovnika je poslano u logore. Ukupan broj civilnih žrtava na Kozari i Potkozarju iznosi oko 35.000 ljudi, od čega je najveći dio stradao upravo u ovoj operaciji i tokom internacije u logore koja je sljedila.

Gubici 2. krajiškog NOP odreda su procjenjeni na oko 1700 mrtvih, ranjenih i nestalih, uključujući i 500 ubijenih ranjenika. Neprijateljski gubici su bili oko 7.000 izbačenih iz stroja. Po njemačkim podacima njemačke jedinice imale su 70 mrtvih i 187 ranjenih, a domobranske 475 mrtvih, 725 ranjenih i 510 nestalih.

Yu nostalgija