Dr Gojko Nikoliš -Narodni heroj iz Vrginmosta
( Hrvatska )
Narodni heroj Dr Gojko Nikoliš (Sjeničak, kod Vrginmosta, 11. avgust 1911 — Le Man , 11. jul 1995), lekar i istoričar, učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, general-pukovnik JNA, diplomata, član Srpske akademije nauka i umetnosti i narodni heroj Jugoslavije.
Gojko Nikoliš rođen je 11. avgusta 1911. godine u selu Sjeničak, kod Vrginmosta, na Kordunu. Potiče iz svešteničke porodice, njegov otac Mihajlo bio je pravoslavni sveštenik. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a gimnaziju u Karlovcu i Sremskim Karlovcima. Medicinu je studirao u Beogradu, gde je i diplomirao 1936. godine. Na Beogradskom univerzitetu, Gojko Nikoliš je pristupio revolucionarnom pokretu i postao član SKOJ-a 1934. a član Komunističke partije Jugoslavije 1935. godine. Vojni rok je služio u Nišu i Beogradu, gde je završio kurs za usavršavanje vojnih lekara.
Godine 1937. otišao je kao dobrovoljac u Španiju, gde se borio u građanskom ratu na strani republikanaca. U činu sanitetskog poručnika vršio je dužnost upravnika bolnice u Pontonesu, kod Albasete, a zatim dužnost bataljonskog lekara Devete internacionalne brigade, u vreme bitke na reci Ebru, 1938. godine. Posle poraza republikanske armije i pobede fašizma, sa ostalim borcima internacionalnih brigada, prebacio se u Francusku. Septembra 1940. godine posle devet meseci provedenih u logorima po Francuskoj, vratio se u Jugoslaviju, gde je upućen na prisilni boravak u rodnom selu.
Odmah posle napada sila Osovine na Kraljevinu Jugoslaviju, po nalogu Partije, otišao je iz Zagreba u Sarajevo, sa tadašnjom procenom situacije da će u Bosni Jugoslovenska vojska dati odlučan otpor neprijatelju. Međutim, došla je brza kapitulacija, i Gojko Nikoliš se vratio na Kordun, u rodno selo, gde se odmah uključio u rad partijskih organizacija na pripremama za oružanu borbu. Organizovao je proslavu 1. maja i održavao niz sastanaka sa komunistima i ljudima u više sela, objašnjavajući im novonastalu situaciju i neminovnost oružane borbe. Po zadatku Partije, otišao je u Beograd, gde je stupio u vezu sa partijskom organizacijom, i sa Blagojem Neškovićem stvorio partijsku ćeliju, koja je bila zadužena da skuplja sanitetski i drugi materijal. Njegov zadatak je bio da s ostalim komunistima vrši pripreme među lekarima za preuzimanje sanitetske službe u Beogradu.
Po nalogu Partije, otišao je za lekara u Kraljevački partizanski odred, 19. avgusta 1941. godine. U drugoj polovini novembra 1941. godine prešao je u oslobođeno Užicu, gde je primio dužnosti referenta saniteta Vrhovnog štaba NOP odreda Jugoslavije. Od tada do kraja rata nalazio se na ovoj dužnosti, sa zadatkom da organizuje i usavršava sanitetsku službu u Narodnooslobodilačkoj vojsci i partizanskim odredima Jugoslavije. Sa Prvom proleterskom udarnom brigadom, januara 1942. godine, Gojko je učestvovao u tzv. „Igmanskom maršu“ sa Romanije, preko Sarajevskog polja i planine Igman, gde se posebno istakao u spašavanju velikog broja promrzlih boraca. Februara 1942. godine, Gojko je u jugoistočnom delu Bosne organizovao sistem partizanskih bolnica u Foči, Goraždu i Čajniču.
Od januara do avgusta 1942. godine organizovao je transport više stotina ranjenika u velikom maršu proleterskih brigada iz Crne Gore u Bosansku Krajinu. Odmah posle dolaska u Bosansku Krajinu, Gojko je organizovao izgradnju bolnice u okolini Bosanskog Petrovca i Drvara, a već krajem septembra iste godine je rukovodio Prvim kongresom partizanskih lekara u Bosanskom Petrovcu, gde je izneo referat „Organizacija sanitetske službe u uslovima partizanskog ratovanja“. Referat je kasnije objavljen u „Biltenu Vrhovnog štaba NOV i POJ“ i bio je osnova za izradu statuta sanitetske službe u Narodnooslobodilačkoj vojsci Jugoslavije.
U vrjeme bitke na Neretvi, Gojko Nikoliš je rukovodio pokretom 4.500 ranjenika i bolesnika iz Bosanske Krajine u pravcu Neretve i Crne Gore. Njegova je zasluga što je uspeo da, u najtežem trenutku bitke na Neretvi, kada su ranjenici bili izloženi napadima jakih nemačkih, italijanskih i četničkih snaga u prozorskoj kotlini, održi red i organizuje njihovo spasavanje. Po dolasku u Glavatičevo, činio je velike napore u zbrinjavanju boraca Sedme banijske udarne divizije, obolele od tifusa, kada je i sam oboleo od pegavca i zapaljenja pluća. Posle ležanja od svega nekoliko dana, u železničkom tunelu kod reke Drine, mada još bolestan i iscrpljen, prisustvovao je sastanku Vrhovnog štaba NOV i POJ, na kome su donete mere za spašavanje ranjenika i bolesnika, i očuvanje zdravih boraca.
Posle ozdravljenja, Gojko Nikoliš pokreće „Bilten“, organ sanitetskog odseka Vrhovnog štaba. Posle Bitke na Sutjesci, formirao je sanitetsku školu u Jajcu, u kojoj je sanitetski kurs završilo više od 200 partizanskih bolničara. Posle desanta na Drvar i prelaska Vrhovnog štaba na Vis, organizovao je sanitetsku službu na ostrvu. Upravo zahvaljujući njemu, sanitetska služba je bila u stanju da izvrši najveće zadatke u borbama za oslobođenje zemlje, a posebno u oslobođenju Beograda i na sremskom frontu. Posebno je doprineo u organizaciji partizanskih bolnica u južnoj Italiji. Tokom Narodnooslobodilačke borbe poginuli su, kao prisatlice Narodnooslobodilačkog pokreta, Gojkova supruga Ivanka, koja je ubijena 1942. godine u zagrebačkoj policiji i brat Dušan, koji je ubijen u beogradskoj policiji.
Gojko Nikoliš je bio većnik Prvog i Drugog zasedanja Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Jugoslavije i većnik Prvog, Drugog i Trećeg zasedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Hrvatske.
Posle oslobođenja Jugoslavije, bio je narodni poslanik u Ustavotvornom saboru Narodne Republike Hrvatske i poslanik Skupštine FNRJ; član CK KP Hrvatske i član Opunomoćstva CK SKJ za organizaciju u JNA; načelnik Sanitetske službe JNA i ambasador u Indiji.
Bio je član Komiteta za narodno zdravlje Vlade i član Saveta za narodno zdravlje FNRJ; predsednik Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, član Saveta Beogradskog univerziteta i Srpske akademije nauka i umetnosti i počasni predsednik Međunarodnog komiteta vojne medicine i farmacije. Imao je čin general-pukovnika u rezervi.
Krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina Gojko Nikoliš se sukobio sa politikom tadašnjeg predsednika Predsedništva SR Srbije Slobodanom Miloševićem, što je izazvalo niz negativnih posledica po njega. U beogradskom listu „Politika“ 18. januara 1987. godine objavljena je humoreska pod naslovom „Vojko i Savle“ u kojoj se prepoznaju akademici Gojko Nikoliš i Pavle Savić. Ovaj tekst je izazvao buru u tadašnjoj srpskoj i jugoslovenskoj javnosti, ali i političke potrese u partijskom i državnom vrhu zemlje. Na skupu Udruženja Srba poreklom iz Hrvatske koji žive u Beogradu, održanom 28. juna 1990. godine u Sava centru, Gojko je tokom svog govora izviždan jer je svojim zemljacima savetovao da se umesto borbe za nezavisnu državu, bore za kulturnu autonomiju i da se u toj borbi oslanjaju na demokratske Hrvate.
Godine 1992. zajedno sa svojom drugom suprugom, francuskinjom Margo, otišao je u Francusku, gde je i umro 11. jula 1995. godine.
Nosilac je Partizanske spomenice 1941. godine i drugih jugoslovenskih odlikovanja. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 20. decembra 1951. godine.
