Stana Tomasevic – Narodni heroj iz Bara ( Crna Gora )
Stana Tomasevic – Arnesen (Bar, 28. april 1921. – Beograd, 1983) je bila jugoslovenska partizanka, učesnica Narodnooslobodilačke borbe, politički komesar, a nakon rata društveno-politička radnica Crne Gore i SFRJ i prva žena ambasador Jugoslavije.
Od samog početka Stana Tomasevic je učestvovala u ratu i bila je nosilac Partizanske spomenice 1941. Sa bratom Dušanom se rano priključila partizanima, preživjela pakao Sutjeske, njemački desant na Drvar i bila prva žena koju je Tito postavio za komesara. Borila se u NOP bataljonu “Jovan Tomašević “, a potom u IV Proleterskoj crnogorskoj brigadi. Bila je članica KPJ od jula 1941, istaknuta politička radnica u partizanskim jedinicama i rukovodilac SKOJ-a i USAOJ-a. U Drvaru je prisustvovala Prvom kongresu USAOJ-a 1944. i tom prilikom je nastala njena čuvena fotografija koju su Englezi štampali na lecima koji su rasturani širom Evrope.
Filozofski fakultet je završila 1954. u Beogradu, gdje je u poslijeratnom periodu obavljala brojne važne funkcije. Birana je za poslanicu u Saveznoj skupštini i predsjednicu Odbora za spoljnu politiku Vijeća naroda. Bila je načelnica za školstvo u Agitpropu CK KPJ od 1949. do 1958, a od 1958. do 1963. je bila pomoćnica Saveznog sekretara za rad i radne odnose. Na toj funkciji zatekao je 1963. poziv Josipa Broza Tita da preuzme dužnost ambasadora u Norveškoj.
Kada je stupila na dužnost jugoslovenskog ambasadora u Oslu, u tamošnjim novinama objavljen je tekst sa naslovom “Dobro došli po drugi put u Norvešku”, kojim se aludiralo da su Norvežani već imali prilike da vide njen lik na letku iz 1944. U pismu norveškog slikara Arnea Taraldsena, koji je o tome obavještava, kaže se, između ostalog:
“Veoma sam ponosan što je ambasador Jugoslavije u mojoj zemlji moj ratni drug, koji me je u danima zajedničke borbe protiv njemačkog okupatora inspirisao i u umjetničkom stvaralaštvu”.
U pismu se, dalje, navodi da su engleski avioni 1944. iznad Norveške bacali letke sa Staninom fotografijom, u partizanskoj uniformi, pozivajući omladinu Evrope da slijedi primjer hrabre Titove omladinke. Taj letak je stigao u ruke boraca norveškog Pokreta otpora, pa i slikara Taraldsena koji je, inspirisan izgledom nepoznate djevojke-ratnika, kičicom napravljenom od sopstvene kose njen lik prenio na platno.
O nastanku te fotografije Staninom mlađem bratu Nebojši, diplomati, pričao je 1953. Ficroj Meklejn, Čerčilov emisar u Titovom ratnom štabu, na večeri kod jugoslovenskog ambasadora u Londonu Vladimira Velebita :
– Ona je mnogo učinila da Britanci lijepo misle o partizanima. Kad se još malo znalo o partizanima, poslali smo u Drvar vojnog fotografa Džona Talbota, da snimi mlade partizane i partizanke koji su bili na Omladinskom kongresu, baš tada održavanom u Drvaru. Talbot je donio mnogo fotografija, među njima i Stanine, koja je predsjedavala tim skupom. Kad su naši oficiri ugledali njenu fotografiju, povikali su: “Ako ovako izgledaju jugoslovenski partizani, onda se odmah svi javljamo u dobrovoljce!”
Na mjestu ambasadorka u Norveškoj i na Islandu Stana Tomašević ostala je do 1967, a od 1974. do 1978. je bila ambasadorka u Danskoj.
Umrla je 1983. godine u Beogradu.
Odlikovana je visokim odlikovanjima Jugoslavije, Norveške, Danske, Italije, Holandije i Luksemburga.
(na slici Stana Tomasevic, sekretar PK SKOJ-a za Crnu Goru i Boku za vrijeme govora na mitingu u Nikšiću 1944.)
