YU KALENDAR

YU KALENDAR

JANUAR

01. Januar

1915: Rođen Branko Ćopić

Rođen Branko Ćopić jugoslovenski književnik i pjesnik

Branko Ćopić rođen je u Hašanima, blizu Bosanske Krupe, 1. januara 1915. godine, a umro je u Beogradu, 26. marta 1984. godine.

Osnovnu školu završava u rodnom mjestu, nižu gimnaziju u Bihaću, a učiteljsku školu pohađa u Banjoj Luci i Sarajevu, te je završava u Karlovcu. Na Filozofskom fakultetu u Beogradu diplomira 1940. godine, pedagoško-filozofsku grupu. Prvu priču objavljuje 1928. godine, a prvu pripovijetku 1936. Djela su mu prevođena na engleski, njemački, francuski i ruski. Ćopić je član SANU (Srpske akademije nauka i umjetnosti) i ANUBiH (Akademije nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine).

Nažalost, tragično je okončao život. Izvršio je samoubistvo, skokom sa mosta na Savi u Beogradu 26. marta 1984. godine. Neka od njegovih poznatijih dijela su: “Ježeva kuća”, poezija, napisana u Sarajevu, 1957., “Ne tuguj bronzana stražo”, napisana 1958. godine, “Partizanske tužne bajke”, priče, napisana u Beogradu, 1958., “Priče zanesenog dječaka”, priče, napisana u Beogradu, 1960., “Bašta sljezove boje”, zbirka priča, napisana 1970., te “Orlovi rano lete”, roman, napisan u Beogradu, 1956. godine.

Branko Ćopić je također, dobitnik NIN-ova nagrade za roman “Ne tuguj bronzana stražo”, napisan 1958. godine.

1941: Rođena Eva Ras

Sa osamnaest godina je došla u Beograd i upisala Akademiju za pozorište, film i televiziju, gde je diplomirala 1963. godine.

Sledeće godine je sa suprugom Radomirom Stevićem Rasom osnovala Teatar nacionalne drame, gde su se izvodila dela domaćih pisaca.

Do sada je glumila u stotinak filmova i TV serija, sarađujući sa rediteljima kao što su Dušan Makavejev, Aleksandar Petrović, Živko Nikolić, Emir Kusturica, Đorđe Kadijević i drugi.

Pored glume, Eva Ras se bavi pisanjem i slikanjem, pa je za svoj svestran umetnički rad dobila mnoge nagrade i priznanja, među kojima je i Veliki pečat Jugoslovenske kinoteke za životno delo.

1949: Rođen Nijaz Duraković

1. janura 1949. godine u Stocu rođen je Nijaz Duraković, profesor, nekadašnji član Predsjedništva BiH i predsjenik SDP-a.

Nijaz Duraković 1971. godine završava studij sociologijena Fakultetu političkih nauka u Sarajevu, zatim 1975. dobija i titulu magistra, a doktorirao je 1979. godine.

Rad na istom fakultetu počeo je kao asistent 1976. godine, a 1986. godine postaje redovni porfesor na predmetima “Uporedni politički sistemi” i “Međunarodni odnosi”

1967. godine pristupio je Savezu komunista, a od 1988. do 1991. godine bio je član predsjedništva Cenralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije.

1978: Premijerno je prikazana prva epizoda serije “Povratak otpisanih”

Glavni protagonisti serije bili su Prle (Dragan Nikolić) i Tihi (Voja Brajović), koji su suprotstavljeni majoru Krigeru. Radnja je smještena u okupirani Beograd za vrijeme Drugog svjetskog rata i prati grupu partizana u civilu i ilegalaca čiji se životni ciljevi svode na to da po svaku cijenu, i ne birajući načine, osujete planove ljutog okupatora. Međutim, na tom putu nije uvijek sve išlo po planu, ali je dobro uvijek trijumfovalo nad zlom…

2019: Godišnjica smrti Ive Gregurevića

Diplomirao je na Akademiji dramskih umjetnosti u Zagrebu. Na filmu debitira 1977. godine (Ne naginji se van, Bogdana Žižića) glavnom ulogom provincijalca na radu u Njemačkoj, karakterističnom za njegov glumački profil, da bi tijekom 80-ih i 90-ih godina ostvario niz iznimno zapaženih velikih uloga na filmu…

04.Januar

1991: Umro Zvonimir Lepetić jugoslovenski glumac

Zvonimir Lepetić rođen je u Beranama. Na filmu se pojavio relativno kasno. Prvu ulogu imao je tek s 38 godina u filmu “Konjuh planinom”. I televizijska publika ga pamti po upečatljivom tumačenju karakterističnih likova, a posebno su u sjećanju ostale njegove uloge u serijama Prosjaci i sinovi, Kapelski kresovi, Punom parom, Jelenko i Putovanje u Vučjak.

02.Januar

1997: Godišnjica smrti Rastislava Jovića

Rastislav Jović rođen je 28. avgusta 1931. godine u Surdulici, a potom je živeo i radio u Beogradu. Rastislav Jović studirao je glumu na akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu. Bio je stalan član Jugoslovenskog dramskog pozorišta, a kasnije slobodni umetnik. Igrao je više projektnih predstava na drugim scenama.

Filmsku karijeru otpočeo je sa 16 godina, igrajući glavnu ulogu u filmu Dečak Mita u režiji Radoša Novakovića, kod koga je igrao skoro u svakom njegovom narednom filmu.

Neki od njih su: “Pesma zna Kumbare”, “Daleko je sunce”, “Vetar je pred zoru stao”, “Bekstva”. Zapažene uloge ostvario je u filmovima: Pozorišna veza (glavna uloga), Ciganka, Hasanaginica, Diverzanti, Oseka, Znam, Uzrok smrti ne pominjati, Devojački most, Dvoboj za južnu prugu, Opatica i komesar, Dve noći u jednom danu, Hajka i drugim, kao i u poznatim TV serijama Kapelski kresovi i Otpisani. Poslednji film koji je snimio bio je Boj na Kosovu.

Nastupao je u prvoj predstavi Ateljea 212 “Čekajući Godoa”.

Pozorišne uloge: Ringilšpinđija (“Dva cvancika”, M. Glišića), Kumalo (“Plači voljena zemljo”, A. Patona), Mornar (“Angela Kolumbo”, M. Krleže), Lasi (“Mačka na usijanom limenom krovu”, T. Vilijamsa), Peter (“Husari”, O. Breala), Mladić (“Majka hrabrost”, B. Brehta), VIII (“Uspomena na dva ponedeljka”, O. Milera), Leandr (“Porodica Arlekin”, K. Santeli)…

Preminuo je iznenada u Beogradu, 2. januara 1997. u 66. godini.

05. Januar

1947:Odigrana je prva zvanična fudbalska utakmica između Partizana i Crvene zvezde

U okviru trinaestog kola Prve savezne lige u sezoni 1946/47, odigrana je prva zvanična fudbalska utakmica između Partizana i Crvene zvezde.

Domaćin je u tom trenutku bio prvoplasirani klub na tabeli sa pobedama u svim prethodnim mečevima, dok su „crveno-beli” bili četvrti. Ipak, pred oko četiri hiljade gledalaca na temperaturi od -19 stepeni, Crvena zvezda je iznenadila favorizovani Partizan, nanevši im, ispostaviće se kasnije, jedini poraz te sezone u prvenstvu.

06. Januar

1929: Uvedena Šestojanuarska diktatura

Šestojanuarska diktatura je monarhistička diktatura, koju je 6. januara 1929. u Kraljevini SHS uveo kralj Aleksandar I Karađorđević. Tada je raspušten parlament, zabranjen rad svih političkih stranaka, sindikata, zabranjeni su politički skupovi, uvedena je stroga cenzura. Pojačan je policijski teror, politički protivnici su ne samo zatvarani, nego i ubijani. Proklamirana je ideologija “integralnog jugoslavenstva” i promijenjeno ime države u Kraljevina Jugoslavija. Kralj Aleksandar ubijen je u Marsejskom atentatu 1934. godine. Godinu dana kasnije, održani su izbori, ali snažni oblici diktature opstali su i dalje.

Uspostavljeni režim imao je mnogo dodirnih tačaka s fašizmom, pa se često koristi naziv monarhofašistička diktatura (tzv. balkanski fašizam), iako ideološka i institucionalna osnova režima nije u punom smislu riječi fašistička. Slične diktature uspostavljene su u to doba i u drugim zemljama istočne i jugoistočne Europe. Sve su to ekonomski i društveno zaostale agrarne zemlje, ali Jugoslavija se bitno razlikovala po višenacionalnosti.

Osobito su se progonile ilegalne radikalne grupe i organizacije kao što su hrvatski i makedonski nacionalisti, albanski i crnogorski separatisti, te komunisti (protiv kojih je već 1920. bila donesena Obznana).

07. Januara

1984: Godišnjica smrti Ismeta Mujezinovića

Ismet Mujezinović je rođen 2. decembra 1907. godine u Tuzli. Završio je likovnu akademiju u Zagrebu, a po njenom završetku boravi u Francuskoj i pohađa kurs historije umjetnosti na Sorboni. Prvi put je izlagao u Beogradu 1930. godine. Izradio je veliki broj uljanih kompozicija i crteža na temu NOB-a, čiji je i sam učesnik od 1941. godine.

Mujezinovićevi radovi nalaze se po umjetničkim galerijama, muzejima, javnim zgradama u zemlji i u privatnim zbirkama. Iza sebe je ostavio izuzetne crteže, akvarele, grafike i platna, nastala u periodu od 1925. do kraja osme decenije 20. vijeka.

Nerijetko se kao prva i značajna djela Ismeta Mujezinovića pominju portreti seljaka, staraca, slikani pastelom, sada rasuti po privatnim zbirkama pa i muzejima i galerijama. Jedan je od osnivača Škole za likovne umjetnosti u Sarajevu, grupe Collegium Artistikum i Udruženja likovnih umjetnika Bosne i Hercegovine.

“Žetelice”, “Užina na radilištu”, “Portret Marije”, “Portret Romana Petrovića”, “Kurir, crtež perom, tuš”, “Portret maršala Tita, linorez u boji”, “Prelaz preko Neretve Proboj”, “Nošenje ranjenika”, “Prsa u prsa”, “Crtež”…

08. Januar

1943: Posljednja bitka Pohorskog bataljona

Nijemci su uspjeli, preko obaveštajnih kanala Gestapoa, da dobiju podatke o Pohorskom bataljonu i njegovom logoru. Na temelju Gestapovih dokumenata saznalo se tko su narodni neprijatelji i izdajice – Gestapovi agenti : Franc Mumla, Henrik Richter i Viktor Krippe. Gestapo im je platio i nagrade Krippe – 250 maraka, Mumble i Richter – po 200 maraka. 7. januara 1943. godine prebacili su iz Maribora sedam četa policije i vojske i jedan bataljon Wehrmannschafta u Ruše, Oplotnicu i Slovenj Gradec.

Dana 8. januara 1943. oko 2.000 ljudi iz spomenutih jedinica neprijateljske vojske opkolilo je bataljonski logor u Osankarici. Bataljun nije imao nikakvih informacija o neprijateljskoj moći. Nije znao da ga je napao trideset puta jači neprijatelj. Junaško je prihvatio borbu i pao do posljednjeg muškarca, žene i dijeteta. U ogorčenoj borbi, po dubokom snijegu, koja je trajala od 11 i 45 do 14 sati, izginulo je čitavo ljudstvo Pohorskog bataljuna koje se tada nalazilo u logoru – 69 boraca, od kojih 10 žena. Nijemci su prema vlastitim izvorima imali 19 poginulih i 31 ranjenog.

Od 69 poginulih boraca, njih petoro je proglašeno za narodne heroje:

Jedini preživjeli partizan nakon bitke je bio teško ranjeni Franc Kunaver-Sulc koji je odveden u logor i strijeljan 30. 6. 1943. u Ljubnom ob Savinji. Zahvaljujući njegovom svjedočanstvu u Gestapo zatvoru znamo i par detalja o bitci iz partizanskih izvora. Po njemu partizani nisu znali da je došlo do izdaje, niti su znali da su okruženi s toliko Nijemaca. Borili su se do posljednjeg metka, a posljednji bi metak namjenili sebi, kako nebi ostali zarobljeni. France je ostao teško ranjen, slomljenih udova i prstiju i stoga je jedini ostao zarobljen. Prenosimo u originalu njegovu posljednju i jedinu izjavu:

“Već je bio dan kada smo oko osam sati ujutro ugledali prve Nemce. Slijedile su nove i nove grupe, sve oko nas, ali sve bliže i bliže… Komandant Grog je naredio da svaki partizan mora zadržati za sebe po jedan metak. Nemci ne smeju da dobiju živog partizana u svoje ruke. Imao sam udarac u ramenu kost, obje butine i prste obje ruke. Sa takvim udovima, nisam mogao da se ubijem.”

Posljednji partizan Pohorskog bataljuna – Franc Kunaver-Sulc

1993: Godišnjica smrti Bore Begovića

Godišnjica smrti Bore Begovića jugoslovenskog filmskog glumaca (Danilovgrad, 16. mart 1932 — Podgorica, 8. januar 1993) poznat po ulogama u filmovima Čudo neviđeno (1984), i Smrt gospodina Goluze (1982).

“Pripadam grupi glumaca koji više vole da rade u pozorištu nego na filmu, jer je glumac u pozorištu ono dva sata dok je na sceni sam sebi gospodar i sve zavisi od njega samog. To ni u kom slučaju ne znači da mi je rad na filmu stran. Igrajući u filmovima ja sam se uvijek oslobađao klasičnih oblika glume, morao sam biti što prirodniji i životniji pa mi je to umnogome pomoglo i u pravljenju pozorišnih likova”

Bilo je to još 1948.godine. Tada je mladi dečko, Boro Begović, prvi put zaigrao na sceni Kotorskog pozorišta, zajedno sa grupom mladih zaljubljenika u teatar. Od tada, pa sve do danas, punih 25 godina pozorišna umetnost u Crnoj Gori ne može se zamisliti bez njegovog prisustva.

Posle Kotora prešao je na Cetinje u tada još postojeće pozorište koje se zvalo “Zetski dom”.

A onda kada su na nesreću i ukinuta sva pozorišta u Crnoj Gori osim jednog ni formiranje Crnogorskog narodnog pozorišta u Titogradu, odnosno prerastanje svih postojećih teatara 11 jedan, nije se moglo zamisliti bez njega

Borislav Boro Begović nas je napustio 8. Januara 1993. godine

10. Januar

1942: Strijeljan narodni heroj Slavoljub Ković Sava

Narodni heroj Slavoljub Kovic Sava je rođen u Bogatiću 21. avgusta 1924. godine, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, u siromašnoj porodici koja je dodatno propala ranom smrću oca, kada je Slava, kako su mu tepali, imao svega tri godine. Oca, dakle, nije ni upoznao.

Nakon sloma Užičke republike, usled uspeha Prve neprijateljske ofanzive, dopao je zarobljeništva decembra 1941. godine. Nemci su ga bili zarobili na Ceru, u selu Milini, a potom ga odveli u logor Zabran kod Šapca. Majka Milica i sestra Olga su za to doznale, pokušale da ga izvuku za novac preko jednog folksdojčera koji se time bavio, ali im je on rekao da ništa za njega ne može da uradi jer je Slava bio prkosan prema islednicima, jer ih je stalno psovao, rugao im se, pa je bio određen za streljanje.

Slavoljub Kovic Sava streljan je 10. januara 1942. godine, nekih osam meseci pre nego što će postati punoljetan. Pored njegovog imena islednik je zapisao: “Priznao je samo da je učestvovao u borbama protiv Nemaca. Neće da kaže ko mu je dao pušku i municiju. Ništa više neće da prizna. Partija prva”. Ovo poslednje znači: 17-godišnji Slavoljub Slava Ković, mladi partizan kojem su ljotićevci nožem urezali zvjezdu petokraku na čelo jer je trpeo mučenje a da nije odao nijedno ime. Streljan je januara 1942. godine.

14.Januar

1953: Josip Broz Tito je izabran za prvog predsednika Jugoslavije

14. januara 1953. godine donosenjem Ustavnog zakona o organizaciji i karakteru najvisih organa vlasti- Narodna skupstina je Josipa Broza Tita izabrala za prvog predsjednika Federativne Narodne Republike Jugoslavije.

– Zaklinjem se svojom cascu i cascu radnog naroda Jugoslavije- svecano je izjavio Tito pred poslanicima – da cu sve duznosti predsjednika Republike izvrsavati predano i vrijedno, da cu se pridrzavati Ustava i zakona i drugih odluka Narodne skupstine, da cu cuvati i braniti suverenitet i dostojanstvo Federativne Narodne Republike Jugoslavije i da cu sve svoje snage zalagati za bolji napredak i procvat slobodne i ravnopravne socijalisticke zajednice nasih naroda.

Prilikom nastupanja nove 1953, obracajuci se, preko radija gradjanima Jugoslavije, marsal Tito je istakao da se zaista moze s ponosom osvrnuti na sve sto su radni ljudi nasa zemlje postigli u protekloj godini¸ u svim pravcima drustvenog razvitka:

-Narocito mozemo biti ponosni zbog toga sto su uspjesi u nasem razvoju i prosle godine postignuti u neprekidnom sukobu s ogromnim objektivnim teskocama… Ulazimo u novu 1953. godine sa cvrstom vjerom u vrijednost i snagu naseg novog drustvenog sistema u pravilan put izgradnje socijalizma, u nesalomljivo jedinstvo nasih naroda u veliku stvaralacku sposobnost nasih radnih ljudi, a samim tim i u snagu nase zemlje koja ce se oduprijeti svim pokusajima izvana kojima je cilj da nas ometu na na nasem putu razvitka i ugroze nasu nezavisnost…

15. Januar

1924: Rođen Hamdija Pozderac

Rođen Hamdija Pozderac član predsjednistva SFRJ i nosilac Partizanske spomenice

Hamdija Pozderac rođen je 15. januara 1924. godine u Cazinu

Još kao srednjoškolac uključio se u rad Saveza komunističke omladine Jugoslavije, koja je tada bila ilegalna. 1941. godine uključuje se u narodnooslobodilački rat, gdje je obavljao niz važnih funkcija i vojnih dužnosti.

Hamdija Pozderac bio je nosilac Partizanske spomenice 1941. Odlikovan je Ordenom za hrabrost, Ordenom zasluga za narod, Ordenom bratstva i jedinstva, Ordenom Republike, Ordenom jugoslovenske zastave sa lentom i Ordenom junaka socijalističkog rada. Nosilac je nagrade ZAVNOBiH-a.

Po završetku rata obavljao je niz partijskih i državnih dužnosti, a 1956. godine postaje član Centralnog komiteta saveza komunista BIH.

Završio je Visoku partijsku školu u Moskvi i Filozofski fakultet u Beogradu 1959. godine.

18. Januar

1977: Godišnjica smrti Džemala Bijedića

18. januara 1977. godine, tragično je preminuo Džemal Bijedić, na vrhuncu svoje moći. Naime, u avionskoj nesreći, koja se dogodila na putu prema Sarajevu, Bijedić je preminuo zajedno sa svojom suprugom Razijom. Iza sebe su ostavili troje djece: Dragana, Azru i Milenka.

Džemal Bijedić je rođen 12. aprila 1917. godine u Mostaru, gdje je i odrastao kao potomak ugledne trgovačke porodice. Kao gimnazijalac se simpatiše sa pokretom komunista, kome se tokom studija u Beogradu i priključuje.

Oktobra 1939. godine u Beogradu biva primljen u SKOJ, a decembra 1939. u mostarskoj organizaciji u KPJ. Četiri puta biva zatvaran, svaki put u Mostaru. Za vrijeme Drugog svjetskog rata aktivno kao član Partije učestvuje u NOB-i. Nakon rata postaje pomoćnik ministra unutrašnjih poslova vlade Bosne i Hercegovine, potom 1948. godine, načelnik Uprave za agitaciju i propagandu Centralnog komiteta KPBiH.

Potpisnik letaka za borbu za autonomiju Bosne i Hercegovine u međuratnom periodu do 1941. godine do svoje pogibije se zalaže za razvitak privrede, primjenu principa samoupravljanja, promociju Jugoslavije u inostranstvu i jačanje Pakta nesvrstanih. Bijedić je bio i organizator nove bosanske privredne reforme i infrastrukture, posebno izgradnje moderne putne mreže, regionalnih vodovoda, gradskih kanalizacija i telekomunikacija, te 80-tih godina djelimično ostvarenog kulturnog projekta “hiljadu škola”.

19. Januar

1960: Rođen Žarko Laušević

Glumu je diplomirao na beogradskom Fakultetu dramskih umetnosti 1982. godine, u jednoj od „najjačihˮ klasa ovog fakulteta, koju su pored njega sačinjavali još i Sonja Savić, Svetislav Goncić, Branimir Brstina, Zoran Cvijanović, Olivera Ježina i drugi.

20. Januar

2021: Godišnjica smrti Mire Furlan

Umrla Mira Furlan jugoslovenska glumica (Zagreb, 7. septembar 1955 – 20. januar 2021) bila je jedna od najuspješnijih jugoslavenskih filmskih, pozorišnih i TV glumica. Nakon izbijanja jugoslavenskih ratova 1990-ih, emigrirala je u SAD, nezadovoljna političkom situacijom u zemlji. Njezina emigracija izazvala je žestoke medijske napade u Hrvatskoj i proglašena je nacionalnom izdajicom.

Oduzet joj je stan u Zagrebu i vraćen tek nakon 17-godišnje pravne bitke. Povodom tih događaja napisala je pismo sugrađanima koje je objavio časopis “Danas” 5. novembra 1991. godine. Živjela i radila je u SAD-a, gdje je također ostvarila uspješnu glumačku karijeru.

21. Januar

2015: Godišnjica smrti Kemala Montena

Kemal Monteno rođen je 17. septembar 1948. godine u Sarajevu.

1967. nastupom na festivalu „Vaš šlager sezone“, započinje svoju bogatu karijeru.

U toku svoje muzičke karijere kantautora, Monteno je stvorio ne samo vlastiti muzički potpis na domaćoj zabavnomuzičkoj sceni, nego je svojim pjesmama znao doprinijeti i uspjehu svojih kolega pjevača-prijatelja. U toj muzičkoj saradnji sa tako zvučnim domaćim imenima kao što su Arsen Dedić, Zdravko Čolić, Oliver Dragojević, Tereza Kesovija, Gabi Novak, Mahir Paloš, Neda Ukraden, Ismeta Krvavac, Dražen Žerić, Paula Jusić i drugi.

Uz brojne festivalske nastupe Kemal Monteno može se pohvaliti i čitavim nizom vječnih hitova, koji su objavljeni na njegovim albumima tokom bogate karijere, a veliki dio njih i danas je jednako tako aktuelan, kao i u trenutku prvog objavljivanja.

“Jedne noći u decembru”, “Vino i gitare”, “Nije htjela”, duet s Oliverom Dragojevićem, “Žene, žene” “Dunje i kolači”, duet sa grupom Divas, “Daleko, daleko”, duet sa Borisom Novkovićem, “Vratio sam se živote”, “Sarajevo ljubavi moja” i “Zemljo moja” samo su dio duge liste hitova Kemala Montena.

22. Januar

1989: Godišnjica smrti Miodraga Andrića

Miodrag Andrić, poznat pod pseudonimom Ljuba Moljac, rođen je 28. januara 1943. godine u Kragujevcu, a umro je 22. januara 1989. godine u Zagrebu. Jednako je bio popularan po angažmanima kao pozorišni, filmski, ali i televizijski glumac.

Školovao se u Beogradu budući da se s obitelji rano odselio iz rodnog grada. Bio je prepoznatljiv po specifičnim tehnikama glume. Zadržavao je ozbiljne crte lica i u najsmješnijim scenama, što je činio i Buster Keaton, američki filmski glumac, s kojim je Moljac često uspoređivan.

Miodrag Andrić umro je na pozornici tokom izvođenja uloge u predstavi „Tri nosketara“ u Glini, a smrt je nastupila zbog obilnog izljeva krvi u mozak. Hitno su ga prevezli u zagrebački klinički centar, ali mu nije bilo spasa. Bio je na vrhuncu svoje popularnosti. Na posljednju turneju se uputio s još dva slavna glumca tog vremena – Milovanom Ilićem Minimaksom i Jovom Radovanovićem.

23. Januar

1947: Rođen Vladan Holec

Rodjen je Vladan Holec jugoslovenski glumac (23. januar 1947 — 4. novembar 2004, Los Anđeles, Kalifornija, Sjedinjene Američke Države)

Vladan Holec, rođen je 1947. u Kraljevu, znamo ga najbolje kao Mileta iz original ekipe “Otpisanih” i kao Brzog iz “Valtera”, međutim zašto je imao samo sedam uloga u karijeri, zašto je dva puta potpisan kao Vladan Milašinović, pa tek posle kao Holec, zašto je snimao samo između 1971. i 1979. godine?

Pretpostavka je da se odselio u SAD, budući da je preminuo 2004. u Los Anđelesu, ali čime se tamo bavio, da li uspešno privatnim biznisom poput mnogih ili je samo preživljavao poput opet mnogih, nigde ne piše, barem na internetu ne.

Mile, Brzi, bio je zapažen u “Crvenoj zemlji”, a igrao i u italijanskom hororu “Živi su mrtvi” pored Džona Marlija (producent sa konjskom glavom u krevetu iz “Kuma”), te u mađarskom vesternu “The wind blows under your feet”.

23. Januar

2004: Godišnjica smrti Mihajla Bate Paskaljevićav

Umro Mihajlo Bata Paskaljević jugoslovenski filmski, pozorišni i TV glumac (14. januar 1923, Požarevac,– 26. januar 2004, Beograd, )

Mihajlo Bata Paskaljević je nakon gimnazije stupio u KUD „Ivo Lola Ribar“ i Akademsko pozorište u Beogradu, zatim sa grupom mladih glumaca u tek osnovano Beogradsko dramsko pozorište, čiji je stalni član od 1950. godine. Iako se oprobao u najraznovrsnijem repertoaru, naročito glumačkim ulogama u predstavama Slamnati šešir Ežena Labiša i Bal lopova Žana Anuija ubrzo pokazuje izrazite sklonosti prema vodvilju. Posvetivši se ovoj vrsti komike, u svim medijima igra niz sporednih uloga koje mu donose popularnost.

I filmsku karijeru počinje komičnom ulogom u Čudotvornom maču (1950) Vojislava Nanovića. Nakon toga se istakao u filmovima Sumnjivo lice (1954, glavna uloga), Diližansa snova (1960), Orlovi rano lete (1966) i Silom otac (1969), Tuđa zemlja i Vratiće se (1957), Bog je umro uzalud (1969), te Moja luda glava (1971). Vrhunac filmske karijere ostvaruje svojom prvom dramskom ulogom – oca protagonistkinje – u filmu Već viđeno (1987) Gorana Markovića, za koju je nagrađen na festivalu glumačkih ostvarenja u Nišu.

24. Januar

1933: Rođen Asim Ferhatović Hase

Asim Ferhatović Hase jedan je od najvećih legendi Fudbalskog kluba Sarajevo. U sezoni 1963/64 bio je, sa devetnaest pogodaka, najbolji strijelac tadašnje Prve lige Jugoslavije.

Hase je rođen u Sarajevu, 24. januara 1933. godine, a član FK Sarajevo postao je 1948. godine.

Debi u bordo dresu imao je 1952. godine, protiv Zagreba. Za prvi tim Sarajeva odigrao je 600 utakmica i postigao 400 golova.

Unatoč tome što je bio najbolji igrač Sarajeva i jedan od najboljih igrača u Jugoslaviji, za reprezentaciju tadašnje zemlje odigrao je samo jednu utakmicu.

Više puta je biran među najbolje sportiste Bosne i Hercegovine.

Bio je član generacije Sarajeva koja je 1966/1967. godine osvojila prvenstvo Jugoslavije.

Sarajevo je bilo uspješnije u utakmicama protiv gradskog rivala Željezničara, u kojima je dres tima sa Koševa nosio Asim Ferhatović. Naime, Hase je odigrao trinaest gradskih derbija, a Bordo tim je slavio šest puta. Tim sa Grbavice je u tom periodu ostvario svega dvije pobjede, dok je pet susreta završeno bez pobjednika.

Iako je od njegovog posljednjeg derbija prošlo 46 godina, Hase je i dalje u vrhu liste najboljih strijelaca utakmica između Željezničara i Sarajeva. Po šest golova u gradskom derbiju postigli su Ferhatović i Dželaludin Muharemović.

Za njega su vezane brojne legende. Pričalo se kako je predriblao petericu igrača i golmana, došao do gol linije, okrenuo se prema selektoru, koji ga nije volio, i nabio loptu u polje i rekao selektoru: ‘E, haj’ ga sad ti daj!.

1978: Godišnjica smrti Skendera Kulenovića

Skender Kulenovic rođen je 2. septembra 1910. godine u Bosanskom Petrovcu, gdje je završio osnovnu školu, a potom nakon naglog osiromašenja porodice (agrarna reforma) prelazi u majčino rodno mjesto Travnik gdje od 1921. do 1930. godine kao vanjski učenik pohađao Jezuitsku gimnaziju.

U trećem razredu gimnazije javio se sa prvim književnim radom (soneti Ocvale primule). Od 1930. godine studira pravo na zagrebačkom sveucilištu. 1933. postaje clan SKOJ-a, a 1935. KPJ. Srađuje u brojnim listovima i časopisima, a 1937. godine sa Hasanom Kikicem i Safetom Krupicem pokreće u Zagrebu muslimanski časopis Putokaz.

1941. godine stupa u Prvi partizanski odred Bosanske krajine. Član AVNOJ-a i ZAVNOBiH-a, Kulenović u ratu piše poeme, uređuje listove Krajiški partizan, Bosanski udarnik, Glas i Oslobođenje.

Od 1945. do 1947. obavlja fnkciju direktora drame Narodnog pozorišta u Sarajevu, uređuje Novo doba, Pregled, Književne novine i Novu misao. Od 1950. do 1953. sekretar je Narodne skupštine FNRJ, a poslije zabrane Nove misli je kažnjen i postavljen za korektora u Borbi. 1955. godine prelazi u Mostar na mjesto dramaturga Narodnog pozorišta, jedno vrijeme je i urednik u beogradskoj Prosveti

27. Januar

1941: Godišnjica Igmanskog marša

Početkom decembra 1941. godine u mjestu Rudo, osniva se Prva proleterska brigada – prva regularna jedinica Narodnooslobodilačke vojske.

Krajem januara 1942. godine, brigada je opkoljena na Romaniji od strane njemačkih snaga. Jedini spas bio je marš pored Sarajeva, preko Igmana prema oslobođenoj Foči.

Igmanski marš izveden je u noći sa 27. na 28. januar. Izveden je po dubokom snijegu i velikoj hladnoći od -40 stepeni C. Četrdeset boraca, promrzlih, prebačneno je u Foču na liječenje, gdje su im amputirani promrzli dijelovi tijela bez korištenja narkotičkih sredstva.

Ovaj marš posto je legenda zbog činjenice da su borci izdržali hladnoći i upjeli doći do Foče.

O ovom događaju snimljen je i isto imeni film 1983. godine pod redateljskom palicom Zdravka Šotre, a glumačku postavu sačinjavali su: Bata Živoinović, Slavko Štimac, Tihomir Arsić, Lazar Ristovski, Aleksandar Berćek, Branislav Lečić.

Yu nostalgija

FEBRUAR

04. Februar

2002: Godišnjica smrti Dragana Maksimovića

Glumačku karijeru započeo je u Narodnom pozorištu gde je 1971. godine debitovao u predstavi Majka hrabrost i njena deca.

Popularni Maksa je posle toga ostvario više od 60 uloga u pozorištu, na filmu i televiziji. Pozorište mu je posebno bilo drago, a tu je oživeo brojne likove u predstavama Sarajevski atentat, Mandragola, Lenjin, Staljin, Trocki, Kosovska hronika, Ribarske svađe, Suđenje gospođi Bovari, Dugo putovanje u noć…

Ostao je upamćen i po zapaženim ulogama u kultnim filmovima, poput Lepa sela lepo gore, Petrijin venac, Mi nismo anđeli, Stršljen, Crni bombarder, Vreme čuda, Poslednji krug u Monci i mnogih drugih.

Grupa huligana, neonacista i navijača fudbalskog kluba „Rad“ napala ga je 18. novembra 2000. godine kod Zelenog venca. Zbog njegove tamnije puti pomislili su da je Rom.

Maksimović je kasnije u bolnici preminuo od posledica brutalnog prebijanja, a za ovaj zločin niko nije odgovarao.

08. Februar

2002: Godišnjica smrti Josifa Tatića

Sa veliki uspehom je igrao kako u pozorištu, tako i na filmu i televiziji. Tokom čitave karijere je bio član Jugoslovenskog dramskog pozorišta, mada se pojavljivao i na scenama drugih pozorišta, poput Narodnog pozorišta, Ateljea 212, Pozorišta na Terazijama, Zvezdara teatra, Srpskog narodnog pozorišta i drugih, i bio koosnivač Pozorišta pod razno.

Ostvario je na desetine uloga svih žanrova, stilski i tematski se krećući od mladalačkih buntovnika generacije šezdesetih godina, pa do kontroverznih likova slikanih karakterima savremenog repertoara.

10. Februar

1920: Rođen Milivoje Mića Tomić

Milivoje Mića Tomić poznat je kao deda Maksa iz Maratonaca, mada je glumio u preko 100 domaćih filmova.

Studirao je pravo, a potom je upisao Odsek za pozorišnu umetnost na Muzičkoj akademiji u Beogradu. Nakon rata član je KUD “Lola Ribar”, zatim Akademskog pozorišta, radio-drame Radio-Beograda, te Beogradskoga dramskog pozorišta ( od 1952. do 1961. godine), u kojem igra u nizu komada M. Krleže, M. Glišića, W.Sheakspearea, J. Anouilha, A. Millera i dr., ali i gostuje u Ateljeu 212 (npr. prizvedba ČEKAJUĆI GODOA S. Becketa). Nakon toga, u slobodnom statusu, neko je vreme član putujuće družine Udruženja glumaca.

Filmske karijeru otpočinje 1954. manjim sporednim ulogama, da bi se u filmovima TRI (1965) A. Đorđevića te NEPRIJATELJ (1965) i BUĐENJE PACOVA (1967) Ž. Pavlovića predstavio kao karakterni glumac koji se pamti po likovima običnih, svakodnevnih ljudi “iz života” – toliko uverljivim, da su npr., gledaoci popularne televizijske serije poverovali su da je njegov junak zaista doktor!

Nastupio je u više od trideset filmova beogradskih reditelja nove generacije

13. Februar

2016: Godišnjica smrti Slobodana Santrača

Godišnjica smrti Slobodana Santrača jugoslovenski fudbaler i trener

Rođen je 1. jula 1946. godine u Koceljevi, gde je pored fudbala igrao i rukomet, i bio golman u timu svoje osnovne škole, ali se početkom šezdesetih ipak odlučio za fudbal.

Trenirao je u pionirskom timu Takova iz Gornjeg Milanovca, odakle je otišao u Metalac iz Valjeva i 1962. godine debitovao za njihov prvi tim.

Tri godine kasnije je potpisao za OFK Beograd, za koji je nastupao do 1974. godine, kada je otišao u švajcarski Grashopers, iz koga se posle dve sezone vratio u OFK Beograd i u drugoj polovini sezone 1977/78. prešao u Partizan, da bi nakon tri godine provedene u Humskoj, karijeru završio 1983. godine u zemunskoj Galenici.

Sa „romantičarima“ je osovjio Kup Jugoslavije, a sa „crno-belima“ šampionat, postigavši za ova dva kluba na 368 utakmica 231 gol, dok je u sezoni 1971/72. sa trideset tri gola bio osvojio „bronzanu kopačku“ Franc fudbala.

Slobodan Santrač, najbolji strelac u istoriji domaćeg fudbala, sahranjen je na Topčiderskom groblju.

14. Februar

1930: Rođen Relja Bašić

Relja Bašić je rođen u Zagrebu 14. februara 1930 godine. Njegova majka Elly Bašić je bila poznata muzička pedagoginja i pijanistica, a otac Ivo Prišlin skladatelj. Bašić je židovskog podrijetla sa majčine strane.

Oca su mu ubili četnici popa Đujića 1941. godine. Prezime je dobio po svome očuhu dirigentu Mladenu Bašiću nakon što mu se majka preudala.Relja Bašić je u Zagrebu pohađao Evangeličku školu u kojoj je bilo jako mnogo židovske djece.

Nakon Drugog svjetskog rata Relja Bašić je diplomirao glumu na Akademiji dramske umjetnosti u Zagrebu u klasi doktora Branka Gavelle. Na filmu je debitirao već za vrijeme studija u antologijskom Koncertu (1954) Branka Belana, jednom od najvažnijih i najboljih ostvarenja jugoslavenskog filma.

Uloge u jugoslavenskim produkcijama, bile su odreda u ostvarenjima koja su obilježila filmsko stvaralaštvo na ovim prostorima: Opsada (Branko Marjanović, 1956), Čovik od svita (Obrad Gluščević, 1965), Imam dvije mame i dva tate (Krešo Golik, 1968), Pozdravi Mariju (Matjaž Klopčič, 1969), Nedjelja (Lordan Zafranović, 1969), Put u Raj (Mario Fanelli, 1970), Kužiš stari moj (Vanča Kljaković, 1973), Izbavitelj (Krsto Papić, 1976), Usporeno kretanje (Vanča Kljaković, 1979), Kiklop (Antun Vrdoljak, 1982), Ljubavna pisma s predumišljajem (Zvonimir Berković, 1985).

Relja Bašić je dobitnik niza najviših priznanja: nagrade Vladimir Nazor za životno djelo, nagrade Dubravko Dujšin, Sterijine nagrade, Povelje grada Zagreba, pulske Zlatne arene, Zlatne nagrade Motovun film festivala, i mnogih drugih.

1944: Rođen Faruk Begoli

Faruk Begoli osnovnu i srednju školu završio je u rodnoj Peći. Diplomirao je glumu na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu 1966. godine. Bio je profesor glume na Akademiji umetnosti u Prištini, a kada se nastava na albanskom jeziku izdvojila, i on je, zajedno s Enverom Petrovcijem, nastavu prebacio u prostorije Pozorišta mladih, gde su istovremeno 1990. godine formirali i pozorište na albanskom „Dodona“, angažujući u njemu studente.

U jugoslovenskoj kinematografiji ostvario je značajne uloge u mnogim filmovima, najpoznatije uloge ostvario je u filmovima Puriše Đorđevića ratne trilogije San, Jutro i Podne

Završio je Akademiju za pozorište i film u Beogradu 1966. godine. Poslednjih godina radio je kao profesor na Fakultetu umetnosti u Prištini na odseku za glumu. Jedan je od osnivača i dugogodišnji direktor Pozorišta za mlade “Dodona” u Prištini. Faruk Begoli igrao je u više od 70 filmova i televizijskih serija i jedan je od najpoznatijih glumaca na prostorima bivše Jugoslavije.

Ime Faruka Begolija vezano je za brojna glumačka, rediteljska, kao i profesorska ostvarenja. Kako i sam kaže, ništa od toga nije mu pomoglo da razume politiku. U moralnom i ljudskom smislu ogorčen je zbog svega što se događalo njegovom narodu na Kosovu, potom i srpskom.

15. Februar

1928: Obavljen je prvi promotivni let domaće aviokompanije Aeroput

Obavljen je prvi promotivni let domaće kompanije Aeroput na liniji Beograd–Zagreb, osnovane prethodne godine u Beogradu. Avion tipa Potez 29/2, registarskih oznaka X-SECD, pod nazivom Beograd, poleteo je sa Vazdušnog pristaništa Beograd, kod Zemuna, oko 9 časova ujutru.

Piloti su bili direktor Aeroputa Tadija Sondermajer i Vladimir Striževski, dok su prvih pet putnika bili novinari i foto-reporteri iz beogradskih redakcija. Nakon dva sata leta po tmurnom vremenu i niskoj oblačnosti iznad reke Save koja je pilotima bila glavni orijentir primećeni su tornjevi zagrebačke katedrale.

Avion je sleteo na aerodrom Borongaj u 11 časova i 25 minuta, a istog dana u popodnevnim časovima grupa zagrebačkih novinara doletela je u Beograd.

Ovim letom je promovisana prva buduća redovna linija domaćeg vazdušnog saobraćaja, na kojoj su avioni Aeroputa tokom prve godine leteli svakog dana, osim nedelje, sve do novembra, kada je, zbog zimskih uslova, aviosaobraćaj prekinut. Interesantno je da je i pored visoke cene karte i straha putnika od letenja, odziv bio veliki, te je popunjenost bila oko osamdeset procenata.

1965: Rođen Nebojša Bakočević

Rođen Nebojša Bakočević jugoslovenski pozorišni, filmski i televizijski glumac, prepoznatljiv po ulogama u filmovima „Bal na vodi“, „Kako je propao rokenrol“, „Violinski ključ“ i drugima. Rođen je 15. februara 1965. godine u Beogradu, gde i danas živi i radi.

Nebojša Bakočević glumom je počeo da se bavi još kao dečak, a prvu filmsku ulogu je dobio sa devet godina u drami Save Mrmka „Rekvijem za teškaša“. Usledile su uloge u seriji „Đavolje merdevine“ i filmu „Dečak i violina“. Glumio je Čikala u „Bošku Buhi“, te Trtu u seriji „Povratak otpisanih“. Godine 1983. je upisao Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu, a tri godine kasnije sa mladim kolegama snimio „Bal na vodi“. Do kraja osamdesetih igrao je u još šest filmova, od kojih je najznačajniji „Kako je propao rokenrol“.

19. Februar

1944: BIJELA SMRT POKOSILA 26 PARTIZANA NA MATIĆA POLJANI

Na ledenom maršu te februraske noći 1944. bilo je 680 boraca, razvrstanih u tri bataljuna, zatim prateća četa i tehnička četa, vod veze i izviđača, te sanitetski vod i komora. Brigada je pošla na dugačak marš od Škalića u Lici, do Drežnice i Jasenka, te Matić Poljane i Tuka, ukupne dužine oko 52 kilometra. Trebali su se odmoriti u selu Radojčići, pored Drežnice. Međutim, na ovom više puta spaljenom području nije bilo uvjeta za odmor. Drežnica je dočekala već umorne i gladne borce bez hrane i bez krovova. Brigada u opustošenoj Drežnici nije mogla ostati…

2021: Godišnjica smrti Đorđe Balaševića

Iako se pisanjem stihova bavio još kao osnovac, ozbiljniju muzičku karijeru je počeo tek 1977. godine kada je postao član akustične grupe Žetva.

Nju je već sledeće godine napustio formiravši grupu Rani mraz, u kojoj je, uz još neke poznate domaće muzičare, najduže sarađivao sa Biljom Krstić.

Nakon dva snimljena albuma sa Ranim mrazom, 1982. godine je započeo solo karijeru tokom koje je snimio dvanaest studijskih albuma, dva živa i četiri kompilacijska, kao i šesnaest singlova. Pisao je pesme i za brojne druge izvođače, među kojima su Đorđe Marjanović, Miki Jevremović i Zdravko Čolić samo neki od njih.

Takođe je autor nekoliko knjiga i scenarija, a pojavljivao se i kao glumac u više TV serija i filmova. Mada mu se često zameralo u vezi sa pojedinim političkim izjavama i stavovima, njegovi kvaliteti i ostvarenja kao pesnika i muzičara su neosporni i spadaju u najviše domete domaćeg stvaralaštva.

Đorđe Balašević je umro 19. februara ove 2021. godine u rodnom Novom Sadu i sahranjen je na tamošnjem Gradskom groblju.

22. Februar

1942: FAŠISTI OKRUŽILI LJUBLJANU BODLJIKAVOM ŽICOM

Ljubljana je bila od 23.02.1942. do 09.05.1945 (1170 dana) potpuno opasana bodljikavom žicom (fortifikacijski sistem bodljikave žice, bunkeri, utvrđene kontrolne točke). Kao priznaje bila je prvi gradu Jugoslaviji odlikovan ordenom narodnog heroja.

Visoki komesar za Ljubljansku pokrajinu Emilio Grazioli i komandant armijskog korpusa general M.Robotti, izdali su naređenje da se Ljubljana opasa bodljikavom žicom i tako spriječili kontakt između grada i okolice. Glavna faza gradnje počela je 22.02.1942. i bila je završena sljedeći dan u 14.00. Naravno sama žica nije bila dovoljna, 13.03.1942 radovi su nastavljeni s postavljanjem električne rasvjete, utvrđivanje položaja, iseljavanja pojedinih kuća, gradnje bunkera… Za posade koje su bile stacionirane oko ograde zauzeli su 12 kuća…

Gen. Robotti i Roatta osobno su 19. Jula 1942. pregledali cijeli obrambeni obruč i nisu bili zadovoljni. Zato su 15.09.1942 potpuno iselili 42 kuće (320 stanovnika) te dodatno utvrdili obruč s mitraljeskim gnijezdima, stražarskim kućicama. Rujna 1942 radilo je na utvrđivanju obruča 450-600 civilnih radnika. Radove su izvodile talijanske firme Marconi, Marin, Rizzi-Marconi i S.A. Zambellitti.

15.09.1942 radovi su bili završeni. Fortifikacijski obruč bio je dugačak 29.663m (69 većih bunkera, 11 izdvojenih, 53 manja, 73 unutrašnja – skupa 206). Prepreke od bodljikave žice bile su postavljene u dužini od 41km (151t žice) od toga 2,4km pod naponom – za to su bile izgrađene tri trafo stanice.

Kod gradnje su upotrijebili: 1.770.000kom betonskih blokova, 120.000 cigli, 1.100m³drvene građe, 1.500t cementa, 50t kreča, 10t željeza, 15.000 dugih i 45.000 kratkih kolaca, 1t bakra, 1.000 bandera za rasvjetu, 800 žarulja, obavljeno je 564.000 radnih sati. Radovi praktično nikad nisu bili završeni, stalno se je nešto dograđivalo i utvrđivalo…

23. Februar

1902: ROĐEN OTOKAR KERŠOVANI

Otokar Keršovani je bio novinar, publicist i političar rođen u Trstu, 23. II. 1902. Njegov stvaralački opus uvrštava ga među najistaknutije hrvatske marksističke intelektualce između dvaju svjetskih ratova. Ustaše su ga strijeljale zajedno s Božidarom Adžijom, Ognjenom Pricom, Ivom Kunom, Zvonimirom Richtmanom, Ivanom Korskim, Viktorom Rosenzweigom, Sigismundom Krausom, Simom Crnogorcem i Alfredom Bergmanom 8. VII. 1941…

25. Februar

1984: GODIŠNJICA SMRTI DR. ROZE PAPO

Dr. Roza Papo rođena je 6. Februara 1914. godine u Sarajevu, a Medicinski fakultet završila je 1939. u Zagrebu. Nakon uspostave veze s NOP-om na Ozrenu i saradnjom s Ozrenskim partizanskim odredom, čijoj je komandant bio Todor Vujasinović, pridružila se istom u decembru 1941. godine. Pritom je postala upravnica bolnice Odreda te bila referentkinja saniteta Prvog udarnog bataljona i Šeste istočnobosanske udarne brigade. 1942. godine primljena je u članstvo Komunističke partije Jugoslavije (KPJ)…

28. Februar

1938 : Izašao prvi broj Politikinog zabavnika

Ime je nastalo nakon konkursa koji je Politika objavila poslednjeg dana prethodne godine i u kome se tražio naziv novog časopisa, a petina prispelih predloga nosila je ovo ime, dok je za kumu izvučena devetogodišnja devojčica Antonija Savić.

Zabavnik je u početku bio u obliku dnevnih novina na dvanaest stranica, i izlazio je dva puta nedeljno – utorkom i petkom.

Pored tekstova, priča i zanimljivosti, u njemu su objavljivani mnogi stripovi, kako Diznijevi, tako i drugi strani i domaći, pa su za njega stvarali Đorđe Lobačev, Moma Marković, Sergej Solovjev i ostali domaći velikani devete umetnosti.

Do Drugog svetskog rata je prosečan tiraž dostigao broj od oko 40.000 po izdanju, a poslednji predratni broj je izašao u petak 4. aprila 1941. godine.

Posle rata, Ribnikar je odlučio da ponovo pokrene ovaj časopis tek 1952. godine. Šesnaest godina kasnije Zabavnik je prešao sa novinskog formata na manji format časopisa, počeo je da izlazi u boji, i u sredini se pojavio strip na više strana, uz dotadašnje kaiševe i zasebne table, a najveći tiraž je dostigao sredinom sedamdesetih godina kada je štampano više od 300 000 primeraka.

MART

01. Mart

1942: Osnovana Druga proleterska brigada

Druga proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada je formirana naredbom Vrhovnog štaba NOV i POJ, 1. marta 1942. godine, u Čajniču, od boraca Užičkog, Čačanskog i Drugog šumadijskog partizanskog odreda. Na dan formiranja imala je četiri batljona sa oko 1.000 boraca.

Prvi komandant brigade bio je Ratko Sofijanić, narodni heroj, politički komesar Milinko Kušić, narodni heroj, a partijski rukovodilac i zamenik političkog komesara Spasenija Cana Babović, narodni heroj. Na svom putu Druga proleterska je prešla put dugačak skoro 24 000 km. Kroz nju je prošlo preko 15 000 boraca iz svih dijelova Jugoslavije. Dala je 48 narodnih heroja.

Zajedno sa Prvom proleterskom odlikovana je ordenom Narodnog heroja.Ova brigada je učestvovala u mnogobrojnim bitkama u drugom svjetskom ratu.

Bataljon Druge proleterske brigade-Sandzak 1943 . godine

02. Mart

1921: PRVI ANTIFAŠISTIČKI USTANAK LABINSKA REPUBLIKA

Kratoktrajnu samoupravnu komunu – Labinsku republiku su proglasili pobunjeni istarski rudari koji su ustali protiv nadolazeće talijanske fašističke politike. Rudari u kratkom vremenskom roku zauzimaju rudnike, proglašavaju republiku pod krilaticom ‘kova je nasa’ (rudnik je naš), organiziraju vlast i takozvanu crvenu stražu kao zaštitu od fašista te sami rukovode proizvodnjom rudnika uz potporu dijela seljaka zemljoradnika.

Ovaj ustanak istarskih rudara smatra se prvim antifašističkim ustankom na svijetu. Danas se na taj dan obilježava i međunarodni dan rudara…

04. Mart

1945: Osnovano “Omladinsko fiskulturno društvo Crvena zvezda”

Osnovano “Omladinsko fiskulturno društvo Crvena zvezda” u zgradi starog DIF-a u Deligradskoj ulici.

Tog popodneva je ostvarena i prva sportska pobeda. Fudbaleri Crvene zvezde igrali su protiv ekipe Prvog bataljona Druge brigade KNOJ-a i slavili sa 3:0.

Utakmica je odigrana na igralištu Studenta pred 3.000 gledalaca. Pored fudbalske, Društvo je imalo još sedam sekcija: košarkašku, stono-tenisku, šahovsku, plivačku, atletsku, odbojkašku i veslačku.

Fudbalerima i atletičarima pripao je teren S. K. Jugoslavije, košarkaši i odbojkaši dobili su terene bob-kluba na malom Kalemegdanu, a veslači i plivači zgradu na Adi Ciganliji.

Za prvog predsednika izabran je Đorđe Paljić, za potpredsednike Zoran Žujović i Slobodan Ćosić, a za sekretara Ljubiša Sekulić.

Osnovano Omladinsko fiskulturno društvo Crvena zvezda

06. Mart

1945: BOLMANSKA BITKA

Bitka kod Bolmana je vođena od 6 do 21. marta 1945. godine između jedinica Jugoslavenske armije, Crvene armije i Bugarske armije na jednoj strani i jedinica njemačkog Wehrmachta na drugoj strani. Pobjedu su odnijele jedinice JA i Crvene armije. Ova bitka je bila druga najveća vođena bitka u Baranji poslije bitke kod Batine.

Jedinice njemačkog Wehrmachta su, nakon proboja Virovitičkog mostobrana, izbile iza leđa Trećem ukrajinskom frontu na komunikaciju Batina–Beli Manastir–Pečuj kako bi usporile dalje oslobođanje Mađarske od strane postrojbi Crvene armije. Početkom februara 1945, jedinice Šesnaeste vojvođanske divizije nalazile su se 6 km od sela Bolman.

Njemačke postrojbe tukle su položaje kod Bolmana i pokušavale se prebaciti preko Drave između Valpova i Donjeg Miholjca. Cilj im je bio izbiti na sektor Beremend–Petlovac–Bolman, što bi im omogućilo zauzimanje Pečuja.

Dana 5. mart, njemačke postrojbe uspjele su napraviti mali mostobran kod Bolmana. Postrojbe 16. i 51. vojvođanske divizije tada su čvrsto držale svoje položaje i taj mostobran ne bi predstavljao veću prepreku da 11. njemačka divizija nije uspjela osvojiti još 43 mostobrana na sektoru koji je držala Prva bugarska armija. Tako je situacija postala ozbiljna.

07. Mart

2021: Godišnjica smrti Borisa Komnenića

Boris Komnenić jugoslovenski glumac i prvak drame Narodnog pozorišta u Beogradu.(Pula, 29.mart 1957. – 7. mart 2021)

Gimnaziju je pohađao u Beogradu, a glumu je studirao na Fakultetu dramskih umetnosti.

Poslije nekoliko sezona u slobodnom statusu, 1984. godine postao je član Drame Narodnog pozorišta. Na matičnoj sceni je odigrao veliki broj uloga.

Boris Komnenić osim po ulozi Aleksandra Popadića u kultnoj seriji ‘Bolji život‘, Komnenić je ostvario brojne druge zapažene uloge. Među filmskim i televizijskim naslovima u kojima je glumio su ‘Bal na vodi’, ‘Špadijer jedan život’, ‘Gore dole’, ‘Vratiće se rode’, ‘Miris kiše na Balkanu’, ‘Sinđelići’, ‘Apofenija’…

Komnenić je u glumačkoj karijeri dobio brojna priznanja, među ostalim, nagradu filmskih susreta u Nišu, godišnju nagradu Narodnog pozorišta, godišnju nagradu Beogradskog dramskog pozorišta (BDP), nagradu ‘Raša Plaović’ za sezonu 2009/2010, za ulogu Dezmonda Mortona u predstavi ‘Državni službenici’.

Pored pozorišnih, ostvario je i mnoštvo uloga na filmu i televiziji. Neke od najznačajnijih su u televizijskim serijama Sivi dom i Bolji život, i u filmovima Tajvanska kanasta, Dani od snova, Splav meduza, Direktni prenos, Špadijer – jedan život i dr.

08. Mart

1943: Rođena Jasna Diklić

Jasna Diklić jugoslovenska glumica rođena je 8. marta 1946. godine u Sarajevu. Kao kćerka čuvene glumice i lutkarske rediteljice Amalije praktično je prohodala u teatru, ali svoje prve glumačke korake načinila je na sceni sarajevskog Malog pozorišta gdje se odvijala praktična nastava po dobru znanog Dramskog studija Festivala malih i eksperimentalnih scena MESS, čijoj je prvoj generaciji i sama pripadala, glumu je diplomirala na Odsjeku scenskih umjetnosti Filozofskog fakulteta u Sarajevu.

Prvi profesionalni angažman dobila je u Narodnom pozorištu u Banjaluci, 1969. godine, ubrzo se vraća na matičnu scenu Malog pozorišta koje će kasnije ponijeti ime Kamerni teatar 55. Do 1992. godine na ovoj sceni ostvarila je na desetine uloga među kojima su nezaboravnim ostale one u Zagrljenicima Miodraga Žalice, Djelovanju gama zraka na čudovišne nevene Paula Sindela, Brisanom putu Milice Novković, Plavoj Jevrejki Isaka Samokovlije, a lično izdvaja još i uloge Vrhu Safeta Plakala u režiji Dubravka Bibanovića 1977. i Lutkinom bespuću Safeta Plakala u režiji Vladimira Milčina 1991. godine.

Glumila je u sledecim ostvarenjima Nebo iznad krajolika (2006), Dobro uštimani mrtvaci (2005), Crna hronika (2004) TV serija, Remake (2003), Viza za budućnost (2002) TV serija, Savršeni krug (1997), Sarajevske priče (1991) TV serija, Brisani prostor (1985) TV serija, Vatrogasac (1983), Uđi, ako hoćeš (1968)

1912: ROĐEN NARODNI HEROJ VLADIMIR BAKARIĆ

Rođen je u Velikoj Gorici, 8. III 1912. Pokrenuo je i sudjelovao u uređivanju ilegalnog lista KPH Politički vjesnik, a kasnije Vjesnika Jedinstvene narodnooslobodilačke fronte Hrvatske. Bio je politički komesar GŠ NOV i PO Hrvatske, na kojoj je dužnosti ostao do studenog 1943. Istaknuo i kao vojni rukovodilac, osobito u vrijeme IV neprijateljske ofenzive početkom 1943, prilikom razbijanja njemačkih, talijanskih i ustaških snaga u Hrvatskoj.

Bio je i jedan od organizatora prvih organa narodne vlasti u Hrvatskoj, sudjelujući u sastavljanju njezinih revolucionarnih akata, jedan od osnivača ZAVNOH-a te član njegovih najviših organa, zatim vijećnik Prvog i Drugog zasjedanja AVNOJ-a, član predsjedništva toga najvišeg organa revolucionarne vlasti.

09. Mart

1923: Rođen Zaim Muzaferija

Zaim Muzaferija je rođen u Visokom 9. marta 1923. godine. Jugoslovenski filmski, televizijski i teatarski glumac, penziju je stekao kao profesor njemačkog i francuskog jezika.

Glumom se prvo bavio amaterski, a njegov profesionalni debi je bio u filmu “Uzavreli grad” (1961) Veljka Bulajića i već sa prvim filmom osvaja specijalnu nagradu na festivalu u Puli i afirmira se kao epizodista diskretnoga, ali sugestivnog gesta.

Ostvario je više od stotinu uloga na filmu, televiziji i u teatru. Igrao je uglavnom rustične likove plemenite naravi. Na Festivalu glumačkih ostvarenja u Nišu nagrađen je za uloge u filmovima “Praznik” (1967) Đorđa Kadijevića i “Mali vojnici” (1968) Bate Čengića. Posebno značajnu ulogu ostvario je u TV-drami “Jagoš i Uglješa” Bate Čangića, a najdraže su mu uloge bile u filmovima “Žena s krajolikom” Ivice Matića i “Ovo malo duše” Ademira Kenovića.

Za ulogu podvornika u filmu “Stanica običnih vozova” Nenada Dizdarevića dobio je Zlatnu arenu na Pulskom festivalu (1990).

Ostale važnije uloge ostvario je u filmovima “Kaja, ubit ću te!” Vatroslava Mimice, “Diverzanti” Hajrudina Krvavca, “Ram za sliku moje drage” Mirze Idrizovića, “Gravitacija” B. Ivande, “Lisice” Krste Papića, “Slike iz života udarnika” Bate Čengića, “Doktor Mladen” Midhata Mutapčića, “Hajka” Živojina Pavlovića, “Gazija” Nenada Dizdarevića, “Smrt gospodina Goluže” Živka Nikolića, “13. juli” Radomira Šaranovića i Emira Kustirice “Miris dunja” Mirze Idrizovića, “Pismo-glava”, “Gluvi barut” Bate Čengića, “Nevjeste dolaze” , “Bife Titanik”, “Otac na službenom putu” Emira Kusturice. “Prokleta je Amerika” (1992) omnibus u režiji Aleša Kurta, Slobodana Skerlića i Marka Marinkovića.

Glavne uloge ostvario je u filmovima “Kaja, ubit ću te”, “Jagoš i Uglješa” te u filmu Lordana Zafranovića “Radnici i gosti”.

1943: UBIJEN SKOJEVAC JOSIP PRESKAR

U Vlaškoj ulici 86 poginuo je 9. marta 1943. član MK SKOJ-a i rukovodilac udarnih grupa Josip Preskar-Boltek. Govoreći o akciji koju je Preskar izveo na provokatora i ustaškog doušnika Katovića, Lutvo Ahmetović ovako opisuje Preskara: »Omladinac, postolar s Rokovog perivoja, Slovenac, onizak, čvrst, mlad čovjek, žustar i okretan. U licu crven, uvijek nasmijan, hitar kao vidra…

10. Mart

1945: POGINULA NARODNA HEROINA ANKA PAĐEN U BORBI ZA MOST PREKO DOBRE

U maju 1944. u Drvaru na Drugom kongresu USAOJ-a izabrana je za članicu Centralnog odbora USAOJ-a. Koncem 1944. unaprijeđena je u čin poručnika i poslana na rad kao obavještajna oficirka u komandu Primorsko-goranskog područja. Savjesno je radila, ali željela je borbu. I opet je zatražila da se vrati u četu. Ne mogu biti u pozadini, hoću da se borim!…

11. Mart

2016: Godišnjica smrti Dragana Nikolića

Dragan Nikolić je rođen je u Beogradu 20. avgusta 1943. godine. Apsolvirao na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu.

Dragan Nikolić filmsku karijeru je počeo glavnom ulogom sezonskog radnika labilnog morala koji pogine, a da nije našao svoje mesto u društvu i u životu (značajke i mnogih njegovih kasnijih likova) u filmu Kad budem mrtav i beo 1967 Živojina Pavlovića, za koju je (s onom u filmu Tri sata za ljubav, 1968, F. Hadžića) nagrađen diplomom na festivalu u Puli 1968. godine.

Glumačko sazrevanje, sa nizom uspelih kreacija likova iz svoje generacije, donela mu je 1985. godine Oktobarsku nagradu grada Beograda za „kreativnu sposobnost da uzbudljivo predoči lik veliko psihološkog raspona“ (uloga nasilnika Gare u filmu Život je lep B. Draškovića).

Glavne i veće sporedne uloge ostvario je u više od trideset filmova; ističu se još Horoskop (B. Drašković, 1969); Bube u glavi (M. Radivojević, 1970), Uloga moje porodice u svetskoj revoluciji (B. Čengić, 1971), Mlad i zdrav kao ruža (J. Jovanović,1971), Beg (M. Radivojević, 1972, Car Konstantin u Nišu), Kičma (V. Gilić, 1975), Nacionalna klasa (G.Marković, 1979, Car Konstantin), Ko to tamo peva (S.Šijan, 1980), Banović Strahinja (V. Mimica, 1981), gde je za ulogu turskog pljačkaša Alije nagrađen Zlatnom arenom u Puli, Sezona mira u Parizu (P. Golubović, 1981), Nešto između (S. Karanović, 1983), Balkan ekspres (B. Baletić, 1983) i Obećana zemlja (V. Bulajić, 1986).

12. Mart

1962: Rođen Dražen Ričl

Dražen Ričl, poznatiji kao Zijo, bio je glumac, komičar, nadrealista, jedan od pokretača “Novog primitivizma” (New primitives), gitarista nekoliko sarajevskih muzičkih grupa, frontman i jedan od pokretača poznate muzičke grupe “Crvena jabuka”.

Ričl je jedno vrijeme bio i gitarist sastava Elvis J. Kurtović, te glumac u Top listi nadrealista. Rođen je u Sarajevu, 12. marta 1962. godine. Odrastao je sa majkom Elvirom na Koševu, završio nižu muzičku školu u Sarajevu, smjer – akustične gitare. Po završetku II sarajevske gimnazije, upisuje fakultet Novinarstva.

U to vrijeme osniva svoj prvi bend – “Misterija” koji nije dugo trajao. Tokom srednje škole, ponovo svira u grupi “Znak Sreće”, gdje istovremeno i komponira i piše pjesme. 1980. godine, Zijo napušta grupu i odlazi u vojsku, a nakon povratka, priključuje se projektu “Top Lista Nadrealista” Radio Sarajeva.

13. Mart

1975: Godišnjica smrti Ive Andrića

Rođen je 9. oktobra 1892. godine u Dolcu kod Travnika, ali pošto je kao dvogodišnjak ostao bez oca, majka ga je dala na čuvanje muževljevoj sestri i njenom mužu u Višegrad, gde je završio osnovnu školu.

U Sarajevu je završio Veliku gimnaziju, a studije slovenske književnosti je započeo u Zagrebu, a potom nastavio u Beču, Krakovu i Gracu, gde je 1924. godine odbranio doktorsku tezu, pod nazivom Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem turske vladavine.

Po izbijanju Prvog svetskog rata je kao pripadnik Mlade Bosne uhapšen, pa je do proleća 1915. godine bio u zatvorima i u kućnom pritvoru do leta 1917. godine, kada je zbog lošeg zdravlja završio u bolnici u Zagrebu.

Naredne godine je tu objavio Ex Ponto, te nakon rata otišao u Beograd i zaposlio se kao činovnik u Ministarstvu vera. U Beogradu je intenzivno učestvovao u književnom životu, družio se sa Crnjanskim, Vinaverom, Pandurovićem i drugima, i započeo diplomatsku karijeru.

Neka od njegovih najznačajnijih dela, pored već spomenutih, su: Prokleta avlija, Put Alije Đerzeleza, Most na Žepi, Razgovor sa Gojom, Priča o vezirovom slonu, Šta sanjam i šta mi se događa, Znakovi pored puta, Nemirna godina, Žeđ, Jelena, žena koje nema, Deca, Kuća na osami, Nemiri i nedovršeni roman Omer-paša Latas.

14. Mart

1908: ROĐEN KOČA POPOVIĆ

U 84 godine svoga života prošao je put od švicarskog katoličkog samostana u kojemu se školovao na francuskome jeziku, da bi na srpskohrvatskome progovorio tek po povratku u Beograd, do sarajevske oficirske škole koju završava kao oficir artiljerije da bi odmah stekao i čin potporučnika, pariške Sorbone na kojoj diplomira filozofiju, revolucionarnih kružoka pariških umjetnika u čijem društvu u potpunosti prihvaća marksizam i postaje jedan od važnijih teoretičara srpskog nadrealizma (i sam je pisao poeziju), učlanjenja u KPJ 1933., pješačenja preko Pirineja u zaraćenu Španjolsku

Gdje se pridružuje republikanskim snagama kao instruktor artiljeraca, francuskog logora St Cyprien iz kojeg se izvlači tajnim kanalima Komunističke partije, zatvora u Sremskoj Mitrovici,Jugoslavenske kraljevske vojske, pozicije komandanta Kosmajskog i Posavskog partizanskog odreda te Prve proleterske brigade, a poslije rata gotovo deset godina obnaša dužnost šefa jugoslavenske diplomacije.

15. Mart

1957: GODIŠNJICA SMRTI MOŠE PIJADE

15. marta 1957. u Parizu, na povratku iz Velike Britanije, iznenada je umro Moša Pijade, predsjednik Savezne narodne skupštine, član Izvršnog komiteta CK SKJ.

Slikar, radnik u kulturi, prosvjetni radnik, prevodioc, komunista, partizan, jedan od osnivača Tanjuga, jedan od tvoraca ustava FNRJ i još mnogo toga.

17. Mart

1942: STRELJANA NADA DIMIĆ NARODNI HEROJ

U Prvom partizanskom odredu u našoj zemlji, Sisačkom odredu, osnovanom u lipnju 1941. godine, borac je bila i mlada i buntovna djevojka – Nada Dimić. Bilo joj je samo osamnaest godina. A već je proživjela zloglasnu Glavnjaču gdje je zvjerski mučena i batinana. Ali, Nada ni u Glavnjači, kao ni kasnije, u zimi 1942. nije progovorila, neprijatelju nije htjela reći ni svoje ime.

Bila je tiha i skromna djevojka, ali je pred nepravdom bila puna bunta i revolta. Bila je izuzetno hrabra. I zato je njena smrt u koncentracijskom logoru u Staroj Gradiški u devetnaestoj godini života bila ne samo prerana nego i veliki gubitak za narodnooslobodilačku borbu….

1944: STRIJELJANA KUSTOSICA MARIJA HANŽEVAČKI I DRUGOVI

Marija Hanževački bila je kustosica Muzeja grada Zagreba koju su kao aktivisticu pokreta otpora ustaše strijeljali 1944. godine. Spomen-ploča Mariji Hanževački skinuta je prilikom zadnje obnove prostora Muzeja grada Zagreba i od tad nije vraćena na svoje mjesto. Uspomenu na Mariju su nekoć čuvale i stube na zagrebačkom Srebrnjaku danas preimenovane u Stube Milana Preloga…

20. Mart

1989: Jedinstvo osvojilo titulu prvaka Evrope

Ženski košarkaški klub Jedinstvo iz Tuzle je 20. marta 1989. godine osvojilo titulu prvaka Evrope u Firenzi nakon pobjede nad slavnim Primigijem 74:70.

Ekipu je predvodio Mihajlo Miki Vuković, a sačinjavale su je Razija Mujanović, Mara Lakić, Stojanka Došić, Naida Hot, Smilja Rađenović, Zorica Dragičević, Jadranka Savić, Ilvana Zvizdić, Vesna Pođanin, Dragana Jeftić…

U sadašnjim uslovima i situaciji u kojoj se tuzlanski sport nalazi nezamislivim se čini uspjeh Jedinstva. Ali Mara, Raza, Naida, Coja… su pronijele slavu grada širom Evrope i upisale se u sportske anale.

21. Mart

1903: Rođen Vladimir Zečević

Pravoslavni sveštenik i učesnik Narodnooslobodilačke borbe. Zečević je s početka rata pripadao četničkom pokretu, a partizanima se pridružuje nakon kolaboracije četnika sa Nemcima. Tom prilikom je sa sobom poveo oko 500 četnika u partizane.

U toku rata, pop Zečević postaje član Komunističke partije Jugoslavije, a nakon rata je bio visoki funkcioner u FNRJ. Nosilac je mnogih jugoslovenskih odlikovanja.

1913: Rođen Ivan Goran Kovačić

Rođen je Ivan Goran Kovačić, jugoslovenski pesnik i partizan. Kovačić se zajedno sa pesnikom Vladimirom Nazorom 1942. godine pridružuje partizanima, čime svoje stvaralaštvo sjedinjuje s revolucionarnim putem.

Pored poezije, Kovačić se bavio i esejistikom. U partizanima je, inspirisan ustaškim zločinima, napisao čuvenu poemu Jama, a samo godinu dana nakon priključivanja partizanskom pokretu ubijen je od strane četnika u blizini Foče.

26. Mart

1900: ROĐEN JOSIP KRAŠ

Josip Kraš je rođen u Vuglovcu kraj Ivanca, u siromašnoj i brojnoj obitelji Valenta Kraša, rudara i Bare (rođ. Videc). U petnaestoj godini započinje učenje pekarskog zanata kod Julija Husnjaka u Gundulićevoj ulici u Varaždinu, nakon čega odlazi u Zagreb i zapošljava se kao pekarski radnik.

Nakon I. svjetskog rata uključuje se u radnički pokret i postaje sindikalni aktivist. Godine 1920. postao je član uprave Sindikata prehrambenih radnika u Zagrebu, a istovremeno je bio i tehnički urednik „Borbe“ i njen kolporter koji ju je često u posljednji čas ilegalno izvlačio iz štamparije. Stalno je bio proganjan od policije, jedanaest puta hapšen, a poslje definitivne zabrane izlaženja „Borbe“, 1929. godine, osuđen je od Suda za zaštitu države na pet godina robije, koju je izdržao u Sremskoj Mitrovici. Kao za sve komuniste, i za Kraša je robija bila samo nova politička škola, u kojoj je stekao solidno marksističko obrazovanje.

Na Osnivačkom kongresu Komunističke partije Hrvatske, 1937. godine, izabran je za Člana Centralnog komiteta, a na Petoj zemaljskoj konferenciji KPJ, održanoj u Zagrebu oktobra 1940. godine, za člana Centralnog komiteta KPJ.

Poslje okupacije Jugoslavije, u maju 1941. godine, Kraš odlazi u Karlovac kao delegat Centralnog komiteta KP Hrvatske, da izvrši pripreme za oružani ustanak. Tu je osnovao Vojni komitet za Kordun, Baniju i Gorski kotar.

Nedugo poslje Kraševog dolaska u Karlovac, u gradu su formirane udarne omladinske trupe i počele su oružane akcije. Oštećen je dalekovod Ozalj-Karlovac-Zagreb, srušena pruga između Mostanja i Duge Rese, organizirana pobuna u domobranskom garnizonu, a istovremeno su radnici i omladinci upućivani u prve partizanske odrede.

Kraša su 18. oktobra 1941. agenti UNS primjetili na ulici te ubili u uličnoj borbi.

1923: Rođen Milosav Mija Aleksić

Rođen je 1923. godine u selu Gornja Crnuća, kod Gornjeg Milanovca. U oktobru 1941. godine, kada je nemačka vojska preduzela masovno streljanje stanovništva u Kragujevcu, pobegao je spasavajući goli život. Po završenoj gimnaziji u Kragujevcu upisao je prava.

Glumom se amaterski bavio još od gimnazijskih dana. Od oslobođenja, pa do 1948. godine bio je član Narodnog pozorišta u Kragujevcu.

Milosav Mija Aleksić bio je član Jugoslovenskog dramskog i Narodnog pozorišta u Beogradu. Član Jugoslovenskog dramskog pozorišta postaje 1951. i radi sve do 1965. godine, kada je prešao u Narodno Pozorište gde je i okončao svoju pozorišnu karijeru.

Igrao je i u Ateljeu 212 i drugim scenama. Od 1977. godine imao je status slobodnog umetnika.

Najveću popularnost stekao je u serijama pedesetih i šezdesetih godina dvadesetog veka, npr. „Veselo veče“ (radio) i serije koje je režirao Radivoje Lola Đukić: „Ogledalo građanina Pokornog“, „Servisna stanica“, „Crni sneg“, „Muzej voštanih figura“ (televizija).

Igrao je u više od dve trećine svih ekranizacija Nušićevih dela, tako i svoju prvu filmsku ulogu policijskog pisara u kratkom filmu Muva (B. Ćelović, 1950); sledile su uloge u filmovima.

1984: Godišnjica smrti Branka Ćopića

Sa četiri godine je ostao bez oca, pa su o njemu brinuli majka, stric i deda, koji je svojim pričama presudno uticao na malog Branka i njegov budući spisateljski senzibilitet. Osnovnu školu je završio u rodnom selu, a sa jedanaest godina je otišao u internat u Bihaću, gde je nastavio školovanje.

Posle Bihaćke gimnazije je upisao i pohađao Učiteljsku školu u Banjaluci, pa u Sarajevu i Karlovcu, nakon čega je odlučio da ode u Beograd i upiše Filozofski fakultet. Po dolasku u prestonicu, prvu noć je proveo, ironije li, ispod današnjeg Brankovog mosta. Živeo je skromno i izdržavao se novcem koji je dobijao pišući anegdote za „Jež“, a potom i priče koje je objavljivala „Politika“, na šta je bio posebno ponosan.

Prva priča u tim novinama objavljena mu je na proleće 1936. godine, u njegovoj dvadeset prvoj godini, posle pet neuspelih pokušaja. Za dve godine, 1938. i 1939, beogradski izdavač Geca Kon je objavio čak tri knjige njegovih priča, od kojih je jedna bila namenjena deci.

Iako je pripadao Narodnooslobodilačkom pokretu, on je kao čovek širokog obrazovanja i kritičkog posmatranja stvarnosti često iznosio svoja mišljenja o mnogim pojavama koje su ga okruživale, bilo otvoreno ili kroz literaturu, kao pisac. Zbog toga je često trpeo velike udare tadašnje komunističke partije i državnih organa, pa i samih kolega, a jedno od najpoznatijih dela tog tipa je bila „Jeretička priča“.

Stalni pritisci, koji nisu jenjavali ni osamdesetih godina, uticali su na njega, te je poslednjih godina sve manje pisao, a krajem 1983. godine se poverio prijatelju da mu nedostaju reči i da nema ništa više od pisanja.

Tri meseca kasnije je izvršio samoubistvo skočivši sa Savskog mosta, a poslednja rečenica koju je zapisao bila je: Zbogom lijepi i strašni živote…

1993: Godišnjica smrti Taška Načića

Taško Načić jugoslovenski glumac (Kruševac, 7. april 1934 — Beograd, 26. mart 1993) poznat po nizu upečatljivih karakternih uloga, ali najviše kao jedan od dvojice naslovnih protagonista crne komedije Davitelj protiv davitelja.

Taško Načić Igrao je i u kultnim predstavama Ateljea 212 zajedno sa Zoranom Radmilovićem: Radovan III i Kralj Ibi. Njegov komičarski talenat je bio upamćen i po ulozi Božidara Majkovića u tv seriji Bolji život. Preminuo je 26. marta 1993. godine u 58. godini života, od srčanog udara.

Taška Načića publika će zauvijek pamtiti kao smotanog lovca sa “zakočenom puškom” iz “Ko to tamo peva”, anti-heroja Peru Mitića koji misli da “ko ne voli karanfile ne treba ni da živi” i tromog Božidara Majkovića, činovnika u propalom socijalističkom preduzeću iz “Boljeg života”.

Sa svojih 192 centimetara visine, Taško Načić je još od mladosti važio za “džina domaće filmske scene”. Strpljivo je radio, svoj talenat usavršavao i trpio i kada su ga neke značajnije uloge, i pored očiglednih kvaliteta zaobilazile, zbog njegovog fizičkog izgleda.

Tokom čitave karijere stoički se nosio sa činjenicom da, naročito u svijetu filma, važe surovi estetski standardi koje on, jednostavno, po mišljenju većine kulturnih stvaraoca, nije zadovoljavao.

28. Mart

1945: LUBURIĆ OBJESIO 55 SARAJEVSKIH ANTIFAŠISTA

28. marta 1945. godine, prema naređenju ustaškog upravitelja Sarajeva Maksa Luburića, obješeno je na Marijin Dvoru 55 građana Sarajeva. Bilo je to točno sedam dana uoči bijega ovog zločinca pred partizanskim jedinicama koje su nadirale u grad. Od 18. februara do 4. aprila Luburić je sa svojim ustašama provodio najgori teror nad građanima Sarajeva te pobio najmanje 783 stanovnika Sarajeva…

2008: Godišnjica smrti Borisa Dvornika

Boris Dvornik je rođen 16. aprila 1939. u Splitu u porodici drvoseče. Svoj talenat za glumu je otkrio u detinjstvu, dok je nastupao u dečjim predstavama. Nakon učenja za električara, počeo je da se profesionalno bavi glumom. Završio je Srednju glumačku školu u Novom Sadu, a kasnije se upisao na Kazališnu akademiju Univerziteta u Zagrebu.

Na filmu je debitovao 1960. godine u filmu Francea Štiglica Deveti krug sa tematikom holokausta. Glumio je mladića koji za vreme Drugi svetski ratrata pokušava spasiti mladu Jevrejku oženivši se sa njom. Nakon filma je stekao veliku popularnost, koju potom učvršćuje ulogama iz savremenog života u komedijama Martin u oblacima (1961) i Prekobrojna (1962) Branka Bauera. Ovo je načinilo od Borisa Dvornika jednu od velikih zvezda kinematografije bivše Jugoslavije, slično Ljubiši Samardžiću, Mileni Dravić i Velimiru Bati Živojinoviću (sa kojim je kasnije razvio blisko prijateljstvo).

29. Mart

2006: Godišnjica smrti Zorana Bečića

Zoran Bečić, doajen jugoslovenskog glumišta, rođen je 2. aprila 1939. godine u Čačku (Srbija), a preminuo 29. marta 2006. godine u Sarajevu. Studirao je na Beogradskoj akademiji u klasi čuvenog Mate Miloševića i 1966. godine diplomirao glumu. Iste godine “odletio je na jug” u drevnu Ragusu (Dubrovnik) gdje se, u teatarskom angažmanu, zadržava dvije godine.

U Sarajevu je debitovao u nezaboravnoj predstavi Radoslava Dorića “Noć ubica”, a zatim je u tri sezone odigrao čitav niz zapaženih uloga, počev od glavnih u predstavama “Pljačka” i “Mračna komedija”, pa do sporednih u predstavama “Usamljena gomila” i “Veleizdajnički proces”, sve do naslovnih u predstavama “Viktor ili djeca na vlasti” i “Idiot”.

Ne odoljeva izazovu da se dokaže i u Beogradu gdje odlazi 1971. godine, odakle se nakon dvije sezone vraća u Sarajevo, ovaj put u Narodno pozorište. U narodnom igra brojne zapažene uloge, od kojih treba izdvojiti one u predstavama “Priče iz Bečke šume”, “Bašeskija”, “Čežnja pod brestovima”, “Nora”, “Hrvatski Faust”, “Na Božijem putu”, “Omer-paša Latas” i ponad svega ulogu Rjepnina u “Romanu o Londonu” Miloša Crnjanskog, a u režiji Sulejmana Kupusovića.

Podjednako je vezan i za Kamerni teatar 55. Ostvaruje uloge u predstavama “Smrt trgovačkog putnika”, “Rucante”, “Sporting life”, “Lijepa Vida”, “Divlje meso”, “Karamazovi”, “Makedonsko slanje”, “Nije čovjek ko ne umre”, a i danas se pamti njegova sjajna rola Henrika u “Vjenčanju Gombroviča”, u režiji Tadeusha Mintza. Za ostvarenja u predstavi “Noć ubica” je dobio “Zlatni lovor vijenac”

30. Mart

1983: GODIŠNJICA SMRTI RODOLJUBA ČOLAKOVIĆA

Rodoljub Roćko Čolaković je bio revolucionar i književnik, sudionik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik SFRJ i SR Bosne i Hercegovine, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je 7. 6. 1900. godine u Bijeljini. Potiče iz jedne od najbogatijih bijeljinskih građanskih porodica tog doba. Osnovnu i Nižu trgovačku školu završio je u Bijeljini, a Trgovačku akademiju u Sarajevu. Potom je studirao na Visokoj komercijalnoj školi u Zagrebu.

U omladinski revolucionarni pokret uključio se u ranoj mladosti. 1919. godine, postao je član Socijaldemokratske partije Bosne i Hercegovine, a kada je formirana Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista) (kasnije KPJ) postao je i njen član. Tad se upoznao sa Alijom Alijagićem, s kojim je radio na osnivanju organizaranja Komunističke partije i sudjelovao u radničkim štrajkovima.

APRIL

01. April

1946: Počela izgradnja pruge Brčko – Banovići

01. aprila 1946. godine počela je organizacija prve Omladinske radne akcije na izgradnji željezničke pruge Brčko – Banovići.

Pruga Brčko – Banovići je prva pruga u sjevernoj Bosni dužine 92 kilometra. U akcijama je učestvovalo oko 62.000 omladinaca iz Jugoslavije. Tokom izgradnje iskopano je 1.361.680 km² zemlje i 134.460 km² kamena, izgrađena su i dva tunela dužine 667 metara i 22 mosta ukupne dužine 445 metara. Radovi su završeni u rekordnom roku, a prvi voz ovom prugom prošao je 7. novembra 1946. godine.

Osim što je pruga osiguravala opskrbu ugljenom velikih gradova u dolini Save, bila je značajna i radi opskrbe hranom izgladnjele i razorene sjeveroistočne Bosne. Godinu dana kasnije 1. aprila 1947. počela je izgradnja i pruge Bosanski Šamac – Sarajevo.

Miroslav Krleža je rekao “Nije ovo prva pruga na svijetu sigurno, ali je prva koju su izgradila djeca”.

U prvim poslijeratnim omladinskim akcijama milioni omladinaca gradili su autoputeve, pruge, fabrike i gradove. Najveće Savezne radne akcije dešavale su se u periodu od 1946. do 1952. godine. Kao dan Omladinskih radnih akcija u SFRJ se obeležavao 1. april.

05. April

1945: OSLOBOĐEN OTOK PAG

Poslje dvodnevnih borbi protiv djelova njemačke 392. legionarske divizije, ustaškog 7. senjskog i 3. jurišnog bataljuna i jednog njemačkog bataljuna, 3. dalmatinska udarna brigada 9. udarne divizije JA sa tri bataljuna mornaričke pješadije oslobodila je otok Pag. Poginulo je 195 i zarobljeno 133 neprijateljskih vojnika. Jedinice JA su imale 29 mrtvih i 52 ranjena.

Uoči napada jedinica Jugoslavenske armije na otok Pag neprijatelj je na njemu imao jake, utvrđene garnizone, naročito u najvećim mjestima na otoku — Pagu i Novalji. Grad Pag bio je dobro utvrđen, osobito Kršina i Gradac. Ta su uporišta branili: bataljuni iz njemačke grupe 999, manji dijelovi jednog pješadijskog puka i dijelovi jedne baterije. Garnizon u Novalji je fortifikacijski bio dobro utvrđen, a nje govu posadu su činili lokalna milicija i dijelovi bataljuna brandenburških lovaca.

Napad na grad Pag i na neprijateljeva uporišta u njemu i oko njega bio je povjeren Trećoj brigadi. Ona je (bez jednog bataljuna) u tu svrhu bila ojačana dijelovima Pomorske komande sjevernog Jadrana i to jednim bataljunom Kvarnerskog odreda i baterijom topova. Novalju su u isto vrijeme napadala dva bataljuna Kvarnerskog odreda u sklopu zajedničkog plana djelovanja.

U borbama za oslobođenje otoka Paga borci Treće brigade i mornaričke snage Jugoslavenske armije su uništili 13 teških bacača, 8 tromblona, 11 teških mitraljeza, 21 puškomitraljez, 27 strojnica, 372 puške, 35 pištolja, 13 obalskih topova od 120 mm, 3 protivkolska topa, jedan top od 75 mm, 18 flakova, po jedan kamion i motocikl, 6 reflektora, 12 većih i manjih pokretnih radio-stanica i veću količinu druge opreme, municije i ratnog materijala.

Kolona_III_dalmatinske_brigade (1200 x 618)

1950: Rođen Predrag Manojlović

Rođen Predrag Manojlović jugoslovenski glumac (Niš 5. aprila 1950.), poznat po svojim glumačkim ostvarenjima u nekim od najboljih filmova Jugoslavije. Još od 1990-ih uspješno glumi i u filmovima izvan Balkana.

Odrastao je u glumačkoj obitelji – otac Ivan Manojlović i majka Zorka Doknić bili su kazališni glumci. Poslije svog prvog televizijskog nastupa 1970., mladi Predrag se stalno pojavljuje u brojnim filmovima i TV dramama, od kojih su neki, poput TV serije iz 1975.Grlom u jagode u kojoj je igrao Mikija Rubirozu, dobile kultni status.

Jednu od najzapaženijih uloga ostvaruje kao tragičan oportunist u filmu Emira Kusturice Otac na službenom putu 1985. S Kusturicom je surađivao i na filmovima ‘Underground 1995 i Zavet 2007.. Poznat je po raznovrsnosti svojih uloga, što mu je pomoglo ostvariti zapažene, kako ozbiljne tako i uloge u komedijama, kao npr. u filmu Mi nismo anđeli 1992. Igrao je ulogu Agostina Tassija 1997. u filmu Artemisia.

Manojlović je u braku s glumicom Tamarom Vučković i imaju sina Ivana. Iz prijašnjeg braka ima i kćer Čarnu Manojlović.

1979: KK Bosna osvojila evropski naslov

Košarkaški klub Bosna je 5. aprila 1979. godine u francuskom Grenoblu ostvarila historijsku pobjedu nad italijanskim Emersonom i postala prvi put prvak Evrope. Pred 12.000 navijača, popularni “Studenti” su slavili veliku pobjedu rezultatom 96:93. To je tada bio najveći uspjeh jugoslovenske, a do danas je najveći bh. košarke.

Sastav šampionske generacije: Delibašić, Varajić, Vučević, Benaček, Đogić, Bosiočić, Izić, Radovanović, Hadžić, Pešić. Trener ove brilijantne generacije bio je sad već legendarni Bogdan Boša Tanjević. Ova generacija ostala je upisana zlatnim slovima kako u jugoslovenskoj tako i u evropskoj košarci.

U naredne četiri godine Bosna je osvojila još dvije titule prvaka Jugoslavije – u sezonama 1979/80 i 1982/83.

06. April

1945: Godišnjica smrti Vladimira Perića Valtera Narodnog heroja Jugoslavije

Valter je još za života postao legenda, kao jedan od najiskusnijih i najhrabrijih obavještajaca narodnooslobodilačkog rata. Hrabar, veoma inteligentan, pronicljiv i sposoban borac, svaki put je nadmudrivao neprijatelja. Nekoliko puta je po specijalnim zadacima odlazio na slobodnu teritoriju i u Vrhovni štab NOVJ.

Gotovo do kraja rata, do 6. aprila 1945. godine, stajao je na čelu svih akcija ilegalne organizacije u Sarajevu. Poginuo je u završnim borbama za oslobođenje grada…

Godišnjica smrti Vladimira Perića Valtera

1945: OSLOBOĐENO SARAJEVO

Nije tog 6. aprila 1945. godine Sarajevo samo oslobođeno. Tog dana Sarajevo je ponovo rođeno. U vremenu koje će uslijediti glavni grad Bosne i Hercegovine doživjet će nekoliko svojih najljepših i najprosperitetnijih desetljeća. Ova napomena neka bude uvod u događaje što su prethodili oslobođenju i novom rođenju Grada na Miljacki, koje su mnogi rodoljubi platili svojim životima…

1945: OSLOBOĐEN ČAKOVEC

Dana 6. aprila 1941. Čakovec su napali njemački zrakoplovi. Već 7.4. u Međimurju nije bilo ni jednog vojnika Jugoslavenske vojske, kada u Čakovec ulaze njemačke snage i proglašavaju Međimurje njemačkim okupacijskim područjem.

Četiri godine kasnije, 6. aprila 1945. Čakovec oslobađaju Bugarska vojska i Crvena armija. Jedinice bugarske 16. pješadijske divizije, vodeći žestoke borbe protiv njemačkih snaga, zauzele Čakovec, a potom, goneći neprijatelja, izbile na liniju k. 314 – s. Sv. Juraj – s. Grobje – s. Dunjkovec. Potom su u grad ušle i prve partizanske jedinice Kalničkog odreda u kojima su bili brojni Međimurci.

Iako je cijelo područje Međimurja oslobođeno nekoliko dana kasnije, ovaj dan se obilježava kao Dan oslobođenja Međimurja.

08. April

1993: Godišnjica smrti Stojana Stoleta Aranđelovića

Stojan Stole Aranđelović rođen je u Beogradu 1930. godine. Studirao je glumu na pozorišnoj Akademiji, gdje je i diplomirao 1953. Još kao student, dobio je svoju prvu filmsku ulogu – imao je samo 20 godina kada je obukao oficirsku uniformu i zaigrao u kratkom igranom filmu “Crveni cvijet”.

Ako je vodnik Desimir bio daleko najpopularnija televizijska uloga Stoleta Aranđelovića, u najuži izbor za najpoznatiju filmsku rolu bez sumnje spada legendarni Šumadinac, partizan bez nogu u ratnom filmu “Bitka na Neretvi” Veljka Bulajića. Aranđelović je uspio da ostvari jednu od najživopisnijih, nezaboravnih uloga – u famoznoj sceni “Šumadinac, pjesma!” Stole je neponovljiv i teško da je bilo gledaoca koji ovu (uprkos patetici ili možda baš zbog nje) scenu nije odgledao sa onim prepoznatljivim slovenskim osjećajem prkosa.

Sličnu scenu, još teatralniju, Stojan Stole Aranđelović je imao nekoliko godina kasnije u “Sutjesci” (1973) Stipe Delića; pamtimo ga kao popa Vladu Zečevića, partizanskog veterana koji je na svojoj kapi nosio dva suprotstavljena simbola – crvenu petokraku i iznad nje hrišćanski krst.

Najširi auditorijum se, na pomen Stoleta Aranđelovića, sigurno sjeti uloge carinika Blagote, jednog od brojnih prijatelja legendarnog automehaničara Živote u TV seriji “Priče iz radionice”, odnosno filmu Zdravka Šotre “Šesta brzina” (1981). Zanimljivo, ovo je bilo jedno od rjeđih pojavljivanja pred kamerama u kojima ovaj glumac nije imao brkove (ni bradu). Nasuprot ovome, uloga carinika bila je samo još jedna u nizu koje je Stole odigrao obučen u zelenu uniformu.

Stojan Stole Aranđelović se pojavio i u ulozi seoskog iscjelitelja, u malo poznatoj američko-jugoslovenskoj koprodukciji “Tamna strana sunca” (The Dark Side of the Sun, 1988) – filmu Božidara Nikolića. Ovaj film bi, sasvim izvjesno, bio potpuno zaboravljen da u njemu nije debitovao pred filmskim kamerama niko drugi do – Bred Pit.

Tokom devedesetih godina publika je mogla da ga vidi u drami “Noć u kući moje majke”. Poslednji put Aranđelović je stao ispred kamere da bi odigrao minijaturu, još jednu u ogromnom nizu, u komediji “Tri karte za Holivud” (1993). Iste godine je i umro.

10. April

1912: ROĐEN BORIS KIDRIČ

Boris Kidrič je rođen u Beču 10. aprila 1912., a umro u 41. godini u Beogradu 11. aprila 1953. Bio jedan od najistaknutijih vođa jugoslovenskog revolucionarnog pokreta, sudionik Narodnooslobodilačke borbe, junak socijalističkog rada i narodni heroj Jugoslavije. Zatvaran je zbog članstva u komunističkoj organizaciji 1929. i 1936–37.. Sekreatar je Komunističke partije Slovenije i Osvobodilne fronte. Predsjednik vlade Narodne Republike Slovenije 1945.–46. Ministar za industriju u vladi Federativne Narodne Republike Jugoslavije 1946–53. Nakon raskida s Informbiroom 1948. glavni pobornik privrednih reformi i jedan od tvoraca koncepcije radničkog saomupravljanja.

1945: Radio Sarajevo počelo sa emitiranjem programa

10. aprila 1945. godine, samo četiri dana nakon oslobađanja Sarajeva, sa radom je počeo Radio Sarajevo. “Ovdje Radio Sarajevo! Smrt fašizmu – sloboda narodu” bile su prve riječi spikera i tehničara Đorđa Lukića Cige koji je uspio popraviti uništenu opremu koju je ostavio okupator.

”Smrt fašizmu, sloboda narodu, ovdje radio Slobodno Sarajevo”, oglasio se prvi spiker Đorđe Lukić Cigo, nakon što su završene pripreme za pokretanje programa. Povijest će pamtiti i poručnika oslobodilačke Armije Aliju Nuhbegovića, koji je dobio zadatak da stvori uvjete za pokretanje radija, te je na neki način bio i prvi rukovoditelj nečega što se toliko godina kasnije pretvorilo u Javni servis emitiranja.

1969. godine sa radom počinje i TV Sarajevo, radiotelevizija Sarajevo bila je republička televizija za Bosnu i Hercegovinu. Za osnivanje oba medija najzaslužniji su Hamdija Pozderac i Branko Mikulić.

11. April

1976: RK Borac osvojio evropski naslov

Borac je ujedno najtrofejniji rukometni klub iz Bosne i Hercegovine. Sedam puta su bili prvaci Jugoslavije, deset puta im je pripao Kup Jugoslavije, a 1991. godine osvojili su IHF Kup.

Banjalučani su 1975. godine igrali u finalu Kupa šampiona pred 6000 gledalaca gdje su poraženi od njemačkog tima Forveca sa 19:17.

Samo godinu dana kasnije, 11. arpila 1976. godine, rukometni klub Borac napravio je historijski podvig popevši se na tron evropskog rukometa. Pred oko 5.000 navijača u Banjaluci zlatna generacija Crveno-plavih u finalnom susretu Kupa šampiona pobijedila je dansku Fredericiju sa 17:15.

Borac je na putu do vrha Evrope te 1976. godine eliminisao čehoslovačku ekipu Červene zviezde, španski Kalipso, i u polufinalu njemački Gumersbah.

Za historijsku pobjedu najzaslužniji su: Milorad Karalić, Zdravko Rađenović, Nedjeljko Vujinović, Abas Arslanagić, Dobrivoje Selec, Momo Golić, Nebojša Popović, Miro Bjelić, Rade Unčanin, Slobodan Vukša, Boro Golić, Zoran Ravlić i trener Pero Janjić.

12. April

1941: Počela okupacija Beograda

12. aprila 1941. godine u Beograd je ušlo izviđačko odeljenje nemačkog 41. motorizovanog korpusa iz pravca Pančeva, čime je započela okupacija prestonice u Drugom svetskom ratu.

Nakon višestrukog bombardovanja prethodnih nedelju dana, razrušen i opusteo, glavni grad je zauzet takoreći na blef, a već sutradan je Gradska uprava pozvala Beograđane da poštuju pravila okupatora, da bi akt bio potpisan 17. aprila.

Kapetan Klingenberg, koji je za svoj hazarderski potez osvajanja Beograda sa samo šest ljudi bio odlikovan, skratio je Nemcima očekivano vreme za osvajanje Jugoslavije, višestruko smanjio broj žrtava, kao i cenu čitave operacije, te znatno ubrzao već spreman napad na Grčku.

1994: Godišnjica smrti Branka Mikulića

Branko Mikulić jugoslovenski političar rođen je 10. juna 1928. godine u Podgrađu kod Bugojna. Po struci je bio ekonomista, ali se bavio politikom. Bio je član Predsjedništva SFRJ iz BiH, član CKSK BiH, sekretar Izvršnog komiteta te predsjednik CKSK BiH, predsjednik Izvršnog vijeća Skupštine SRBiH, član Predsjedništva CKSKJ.

Za Branka Mikulića vezuje se najznačajniji period razvoja BiH nakon Drugog svjetskog rata, zlatne godine razvoja Republike unutar Jugoslovenske federacije i posebno uspostavljanja BiH kao relevantne i po svemu ravnopravne članice bivše Jugoslavije. Zaslužan je za ubrzano ekonomsko i privredno jačanje republike, razvoj institucija. Borio se za nacionalni identitet Muslimana, ravnopravnost naroda, organizaciju Olimpijade.

13. April

1945: OSLOBOĐENI VINKOVCI

Jedinice 21 udarne i 48. udarne divizije JA poslje devetsatne žestoke borbe oslobodile Vinkovce. Djelovi ustaško-domobranske 3. lovačke divizije i 1232. puk njemačke 41. pješadijske divizije povukli su se prema Đakovu.

Za obranu Vinkovaca neprijatelj je sa 3. ustaško-domobranskom i dijelovima njemačke 41. divizije zauzeo sljedeću liniju: Ostrovo – Nuštar – Cerić – istočna periferija Vinkovaca – desna obala Bosuta do visine sela Rokovci, koja je već od ranije bila uređena za obranu.

Južna operativna grupa divizija je 13. aprila sa jedinicama 5. divizije oslobodila Bošnjake, a neprijatelj je organizirao obranu na liniji Županja – Gradište – Cerna. Noću 13/14. travnja jedinice Južne operativne grupe napale su i oslobodile Županju, Gradište i Cernu, i 14. aprila ujutro, 6. proleterska i 11. divizija izbile su na liniju Retkovci – Cerna; 5. divizija na liniji selo Cerna – selo Gradište; 17. divizija na liniju Gradište – Štitar; 2. proleterska divizija ostala je u zoni Orašja na raspolaganju Generalštabu JA, a 1. konjička brigada u zoni Rokovaca.

Zauzimanjem Vinkovaca i Županje, 1. armija probila je neprijateljev front u Srijemu na cijeloj dubini, izbila na liniju; Bobota – Vinkovci – Županja, i otvorila put za prodor prema Slavonskom Brodu i, dalje, ka Zagrebu. Štab 1. armije stigao je 14. aprila u Vinkovce.

1955: Rođen Safet Sušić Pape

13. aprila 1955. godine rođen je Safet Sušić – Pape. Sušić je bio jedan od najboljih fudbalera Jugoslavie,Evrope i svijeta u svojoj generaciji. Karijeru je započeo u Krivaji iz Zavidovića, gdje je već sa 16 godina počeo igrati u prvom timu. Sezonu 1972/73. počeo je kao igrač FK Sarajeva, prvo kao junior da bi 3. augusta 1973. debitovao u prvoj postavi seniora.

1992. godine Pape je okončao fudbalsku karijeru, u francuskom Red Star-u. Kao što to obično biva, nakon igračke karijere, Pape je počeo s trenerskim poslom. Trenirao je francuski Cannes, turski Istanbulspor, Konyaspor, Ankaraguču i klubove u Saudijskoj Arabiji, a zatim i turski Rizespor.

14. April

1945: OSLOBOĐEN OSIJEK

U rano jutro 14. aprila 1945. godine partizanske jedinice, napredujući iz smjera Josipovca i Sarvaša, oslobodile su grad Osijek od četverogodišnje fašističke okupacije. Prve jedinice koje su ušle u grad bile su Osječka brigada u sastavu 51. divizije JA i 8. brigada 36. divizije JA.

Oslobođenje Osijeka označilo je kraj fašističkog terora koji je započeo u aprilu 1941. kada je razorena sinagoga u današnjoj Županijskoj ulici, a koji se nastavio ubojstvima i deportacijama u logore smrti NDH i Trećeg Reicha najvećeg broja osječkih Židova i Srba, ali i likvidacijom hrvatskog stanovništva u odmazdama ili zbog otpora tadašnjem zločinačkom režimu koji je Europu pretvorio u masovno gubilište.

Povijesni revizionizam koji je nastupio devedesetih godina dvadesetog stoljeća pod krinkom nacionalne homogenizacije i tobožnjeg pomirenja uklonio je iz Osijeka gotovo svaki spomen na narodnoosobodilačku borbu i žrtve osječkih antifašista i antifašistkinja, koji su od prvog do posljednjeg dana okupacije pružali otpor nacistima i njihovim ovdašnjim slugama.

2016: Godišnjica smrti Ilije Ivezića

Ilija Ivezić odigrao je više od 70 filmskih i televizijskih uloga, većinom odrješitih osoba, čvrste volje i karaktera. Većina tih uloga ostvarena je u domaćem, hrvatskom filmu, TV serijama, TV dramama, a mnoge i u koprodukcijskim filmovima, pa je tako u poznatom serijalu ‘Winnetou’ igrao u svih deset filmova…

15. April

1967: Rođena Razija Mujanović

Razija je košarkašku karijeru započela u Jedinstvu iz Tuzle s kojom je postala i Europski klupski prvak 1989. godine. Nakon Tuzle, jedna od najboljih jugoslovenskih košarkašica se selila i igrala u raznim klubovima u Americi, Brazilu, Italiji, Španjolskoj, Hrvatskoj i Mađarskoj. U Americi je 1998. godine nastupila u ženskoj profesionalnoj ligi (WNBA) za ekipu Detroit Šok-a (Detroit Shock).

Za reprezentaciju Jugoslavije prvi veliki nastup je bio na ljetnjim olimpijskim igrama održanim u Seulu 1988. godine kada je sa reprezentacijom osvojila srebrnu medalju. Zapažen uspjeh sa reprezentacijom Razija Mujanović je imala i na Svjetskom prvenstvu 1990. godine kada je takođe osvojila srebrnu medalju.

1979: Snažan zemljotres pogodio Crnu Goru

Bio je to zvanično najjači zemljotres zabeležen na teritoriji Balkana, jačine 7 stepeni Rihterove i IX stepeni Merkalijeve skale, sa epicentrom petnaestak kilometara od obale u Jadranskom moru između Bara i Ulcinja.

Potres se dogodio u ranim jutarnjim časova, trajao je deset sekundi i osetio se duž čitave crnogorske i albanske obale. Život je izgubilo više od stotinu osoba, a bez krova nad glavom je ostalo više od sto hiljada ljudi.

Prema izveštaju Uneska, oštećeno je oko hiljadu i pet stotina objekata od kojih su polovina bila domaćinstva, a trećina njih je u potpunosti srušeno.

Teško su stradali ulcinjski Stari grad, Stari Bar, budvanski Stari grad, Kotor, Risan, Tivat, Herceg Novi i drugi primorski gradovi, dok je skoro pet stotina sela sravnjeno sa zemljom.

Do kraja te godine je registrovano još par stotina naknadnih zemljotresa sa magnitudom većom od 3.5 stepeni i oko deset hiljada slabijih potresa, a posledice ove katastrofe su sanirane naporima čitave Jugoslavije.

16. April

1942: POGINULA NARODNA HEROINA LJUBICA GEROVAC

Na današnji dan 1942. godine u borbi protiv fašista poginula narodna heroina Ljubica Gerovac. Rođena je u Jezeranama kod Otočca 1919. godine, u siromašnoj zemljoradničkoj porodici. Od rane mladnosti angažovala se u revolucionarnom pokretu i isticala u ilegalnoj komunističkoj agitaciji među omladinom u trgovačkim akademijama u Zagrebu i Banjaluci, a potom i na zagrebačkoj Ekonomsko-komercijalnoj visokoj školi. Sarađivala je u redakciji lista “Seljačka misao”…

1948: ROĐEN ENVER MARIĆ

Enver Marić je rođen 16. aprila 1948. u Mostaru. Sa 12 godina fudbalom se počeo baviti u Veležu, u čijem dresu je napravio impresivnu karijeru, a za prvi tim debitirao u sezoni 1967/68. Prvu utakmicu za reprezentaciju bivše Jugoslavije igrao je 1972. godine protiv SSSR-a u Beogradu.

Za državni tim je odigrao 32 utakmice, a upisao je nastup i na Mundijalu 1974. godine u Njemačkoj. U dresu Veleža je odigrao preko 600 utakmica, a za Schalke 04 u Bundesligi preko 150 mečeva. “Leteći Mostarac” je bio član poznatog Veležovog trija “BMV” (Bajević, Marić, Vladić), koji je igrao u jednoj od najuspješnijih generacija kluba sa Neretve.

Ostat će upamćen po tome da je tri puta branio za reprezentaciju svijeta i Evrope. Upravo uoči Svjetskog prvenstva u Njemačkoj, proglašen je 1973. godine za najboljeg fudbalera Jugoslavije.

21. April

1944: OBJEŠENA PARTIZANKA ANKA OŠPUH SA JOŠ DEVETORICOM DRUGOVA

21. aprila 1944.godine u selu Kućan Gornji kod Varaždina ubijena je Anka Ošpuh. Zajedno s još devetoricom lokalnih komunista pogubljena je u znak odmazde zbog partizanskog prepada i ubojstva dvaju ustaša iz Poglavnikova tjelesnog zdruga…

22. April

1949: Rođen Miodrag Krivokapić

Miodrag Krivokapić osnovnu školu i gimnaziju završio je u rodnom gradu, a Akademiju za kazališnu i filmsku umjetnost (AKFU), odsjek glume, diplomirao je 1975. u Zagrebu. Te godine postaje član Dramskog kazališta Gavella, u kom ostaje dvije godine, da bi zatim prešao u Hrvatsko narodno kazalište (HNK) u Zagrebu i tu ostaje do 1986. Od te godine je slobodan umjetnik.

Igrao je i u teatru “&TD” u Zagrebu i na festivalima: Dubrovačke ljetnje igre, Splitsko ljeto, a kasnije na Subotičkom festivalu, kao i Festivalu Budva – grad teatar. Snimio je dvadesetak igranih filmova, oko 30 TV-drama, desetak TV-serija.

22. April

1945: Oslobođena Banja Luka

Grad su oslobodile jedinice Desete krajiške divizije 22. aprila 1945. godine.Tokom narodnooslobodilačke borbe i Drugog svjetskog rata .Bosanska Krajina sa Banjalukom je dala preko 64.000 boraca, od koji su 123 proglašeni narodnim herojima.

Banja Luka je dala više od dvadeset narodnih heroja: Boško Karalić, Drago Mažar, Rada Vranješević, Ante Jakić, Drago Lang, Rade Ličina, Vahida Maglajlić, Šefket Maglajlić, Ivici Mažar, Josip Mažar-Šoša, Danko Mitrov, Stjepan Pavlić, Nikica Pavlić, Branko Popović, Ðuro Pucar- Stari, Karlo Rojc, Milorad Umjenović, Kasim Hadžić, Esad Midžić .Ranko Šipka, Osman Karabegovic,Veselin Masleša, Rudi Čajavec, Franjo Kluz…)

Ulazak partizanskih jedinica u Banjaluku, 22. aprila 1945. (1200 x 618)

23. April

1916: ROĐEN IVO LOLO RIBAR

U Zagreb u Reinerovoj ulici br. 4, 23. aprila 1916. rodio se Ivan Ribar, sin dr. Ivana Ribara i majke Tonice. Majka Tonica je u Zagreb iz Đakova stigla tek tri godine prije, kao udovica s troje djece da se poveže s najbližom rodbinom nakon smrti prvog muža. A dr. Ivan Ribar je 1913. izabran kao narodni zastupnik đakovačkog izbornog kotara u Hrvatskom saboru i narodni poslanik u Pešti.

Rodna kuća Ive Lole u Zagrebu je poznata kao osobna stambeno najamna kuća arhitekta Hermana Bolléa. Nekoliko puta je promijenila svoju prvotnu adresu Reinerova br. 4. U kraljevini Jugoslaviji je ta ulica preimenovana u Žerjavićevu, da bi u socijalističkoj Jugoslaviji adresa bila preimenovana po danu oslobođenja Zagreba, 8. maja 1945. br. 64. Danas se ova napuštena i ruševna zgrada nalazi na adresi Jurja Žerjavića 4.

Već od 1946. na njoj je stajala spomen ploča s ovim tekstom:

“Ovdje se rodio narodni heroj Ivo Lola Ribar sekretar Saveza komunističke omladine Jugoslavije poginuo na Glamočkom polju 27. IX. 1943. god.
Neumrlom omladinskom rukovodiocu postavlja ovu spomen ploču III kongres narodne omladine Jugoslavije 16. maja 1946.”

Ploča je uklonjena 90-tih kao i mnoge spomen ploče u Hrvatskoj, no pri ovom uklanjanju su i detaljno zameteni tragovi s fasade, tako da se na ovoj derutnoj zgradi trenutno samo bijele grafiti i nova žbuka na mjestu spomen ploče.

26. April

1910: Rođen Meša Selimović

26. aprila 1910. godine, u Tuzli je rođen Meša Selimović. Jedan od najvećih jugoslovenskih pisaca, u rodnom gradu završio je osnovnu školu i gimnaziju. 1930. godine upisao se na studijsku grupu srpskohrvatski jezik i jugoslovenska književnost Filozofskog fakulteta u Beogradu. Diplomirao je 1934. godine.

Biran je za predsjednika Saveza književnika Jugoslavije, bio je počasni doktor Sarajevskog univerziteta (1971), redovni član ANUBiH i SANU. Dobitnik je brojnih nagrada od kojih su najznačajnije NIN-ova nagrada (1967), GORANOVA nagrada (1967), Njegoševa nagrada (1967), potom Dvadesetsedmojulska SRBiH, nagrada AVNOJ-a, itd.

Meša Selimović je zasigurno među najvećim jugoslovenskim piscima. Ono što nije sporno je status Selimovića kao velikog pisca ranga europskoga klasika, a taj se status temelji ponjaviše na njegova dva romana, “Derviš i smrt” i “Tvrđava”. Pisac se poziva na središnju evropsku narativnu tradiciju, napose Dostojevskog, kao i na opću struju književnog modernizma 20. vijeka. No, nošen temperamentalnim značajkama i osebujnom stvaralačkom vizijom, Selimović je stvorio vlastiti izraz koji se ne može jednoznačno svrstati ni u koju školničku kategoriju.

Najpoznatija Selimovićeva djela su: “Derviš i smrt”, “Tvrđava”, “Tišine”, “Sjećanja”, itd.
Meša Selimović je umro 11. jula 1982. godine u Beogradu

1945: Održano treće zasjedanje ZAVNOBIH-a

26. aprila 1945. godine, nakon ulaska partizanskih trupa u Sarajevo, sazvano je i održano treće zasjedanje ZAVNOBiH-a, koje je bilo posljednje ratno i uopšte posljednje zasjedanje ovog tijela. Državna struktura federalne Bosne i Hercegovine zaokružena je na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a. Tada je, najprije, odobren rad Predsjedništva ZAVNOBiH-a između dva zasjedanja, a zatim se ZAVNOBiH konstituisao u Privremenu Narodnu skupštinu Bosne i Hercegovine. Tom prilikom je donesen Zakon o Narodnoj vladi Bosne i Hercegovine.

Treba napomenuti da su održana ukupno tri zasjedanja ZAVNOBIH-a, i to: prvo u Mrkonjić Gradu 25. novembra 1943. g. (sada Dan državnosti Bosne i Hercegovine), drugo u Sanskom Mostu 30. juna 1944. g., treće i posljednje u Sarajevu 26. aprila 1945. godine. Na prvom zasjedanju, ZAVNOBiH je formalno konstituisan kao opštepolitičko predstavništvo Narodno-oslobodilačkog pokreta (NOP) Bosne i Hercegovine, ali je u stvarnosti i praksi djelovao kao njen najviši organ vlasti. Na drugom zasjedanju je 1. jula 1944. godine donesena deklaracija o pravima građana u BiH u kojoj stoji:

“U plamenu pravednog oslobodilačkog rata iskiva se bratstvo Srba, Muslimana i Hrvata, i time se udara siguran temelj slobodne i zbratimljene BiH, ravnopravne federalne jedinice u Demokratskoj federativnoj Jugoslaviji. Prvi put u historiji Srbi, Muslimani i Hrvati Bosne i Hercegovine, ujedinjeni u Narodno-oslobodilačkom pokretu, stupili su na isti put, počeli da izgrađuju svoj zajednički dom, u čije su temelje uzidane kosti njihovih najboljih sinova. Prvi put u historiji oni su postali kovači svoje sudbine, čvrsto riješeni da jednom zauvijek sahrane vijekovnu mračnu i tešku prošlost i da izgrade državnu zajednicu u kojoj će živjeti u ravnopravnosti, slobodi, miru i blagostanju.”

Delegati na Trećem zasjedanju ZAVNOBiH-a

27. April

1905: ROĐEN VICKO KRSTULOVIĆ

Vicko Krstulović rodio se u Splitu 1905. godine. Već kao petnaestogodišnjak, postao je članom SKOJ-a, a 1922. primljen je u članstvo KPJ. Više je puta hvatan i zatvaran zbog komunističkog djelovanja. Godine 1939., postao je sekretar novoformiranog Pokrajinskoga komiteta KPH za Dalmaciju.

U septembru 1941. godine, postao je prvi zapovjednik Dinarskog partizanskog odreda.

Štab ovog odreda je postupno postao rukovodstvo svih partizanskih postrojba Dalmacije. U aprilu 1942. godine, Glavni štab NOV-a Hrvatske postavio ga je za zapovjednika Četvrte operativne zone Hrvatske.

Krajem 1942. i početkom 1943. godine, u Dalamciji je formirano pet novih dalmatinskih brigada NOVJ, a 13. februara 1943. i Deveta dalmatinska divizija NOVH, čiji je prvi zapovjednik bio Vicko Krstulović. Deveta dalmatinska divizija NOVH bila je formirana od 3., 4. i 5. dalmatinske brigade u Imotskom 13. februara 1943. godine, a uz Vicka Krstulovića, zapovjednika, Ivica Kukoč bio je komesar a načelnik štaba Josip Škorpik. Ova divizija je sudjelovala u bitci na Neretvi.

Augusta 1943. godine, zajedno sa Prvom dalmatinskom udarnom brigadom, vratio se u Dalmaciju. 22. augusta 1943. godine obnovljen je Štab Četvrte operativne zone Hrvatske, a prestao je postojati Operativni štab za Dalmaciju,i on je ponovno bio njegov zapovjednik.

Vicko Krstulović, organizator ustanka u Dalmaciji.

1932: Rođen Dušan Janićijević

Dušan Janićijević rođen je 1932. godine u mestu Gornje Grgure, dok je u Prokuplju učio gimnaziju i prve glumačke korake. Glumu je završio na Pozorišnoj akademiji u Beogradu. Prvi put se još kao student, 1954. godine pojavio sa ulogom u filmu Stojan Mutikaša i za tu debitantsku ulogu je dobio Zlatnu arenu na prvom Filmskom festivalu u Puli.

Od tada je igrao u skoro 400 filmova i televizijskih serija, a posljednju ulogu ostvario je u filmu Dragana Bjelogrlića „Montevideo, Bog te video!“.

Dušan Janićijević je smatrao da mu je najteža uloga bila u filmu Gazija, a najuspešnijom je smatrao ulogu u filmu Zadah tela.

Sem na filmu igrao je i u brojnim pozorištima, između ostalih u Jugoslovenskom dramskom, Narodnom pozorištu i Ateljeu 212.

Snimio je dokumentarni film o svojim ljudskim i umetničkim dilemama, štampao je knjige o ruskim emigrantima, o životu na rekama, o strasnim pecaroškim i lovačkim hobijima i jelima od riba i divljači, a sve je krunisao knjigom „Sećanja“ koja je objavljena u junu 2011. godine.

Preminuo je 5. jula 2011. u mestu gde je i rođen Gornje Grgure. Iza sebe je ostavio suprugu Jasnu, ćerku Nevenu, i unuke Katarinu i Nemanju.

1941: DAN OSVOBODILNE FRONTE

Oslobodilačka fronta slovenskog naroda (sl. Osvobodilna fronta slovenskega naroda), poznata kao Osvobodilna fronta, je bila slovenska antifašistička organizacija, koja je okupljala većinu slovenskih antifašističkih stranaka i organizacija u borbi protiv okupatora i domaćih kvislinga

28. April

1943: Rođena Desanka Beba Lončar

Rođena Desanka Beba Lončar jugoslovenska glumica.

Već kao učenica je bila izabrana za spikerku dečijih emisija na konkursu RTB-a, da bi sa sedamnaest godina počela glumačku karijeru filmovima Deveti krug i Ljubav i moda, kojim je preko noći postala jugoslovenska filmska zvezda.

Narednih godina je snimila još nekoliko filmova u zemlji, da bi sredinom šezdesetih godina prešla da živi i snima u Italiji.

Nakon četrdesetak filmova u inostranstvu i nekoliko u Jugoslaviji, 1982. godine je odlučila da prekine da glumi i vratila se u Beograd, u kome i danas živi.

Iako je u javnosti nema već skoro četiri decenije, scena Bebe Lončar na vespi kako krstari Beogradom koga više nema, još uvek je jedna od najprepoznatljivijih u istoriji domaće kinematografije.

MAJ

02. Maj

1943: Rođen Mustafa Nadarević

Mustafa Nadarević je djetinjstvo proveo u Bosanskom Novom.

Poslije završene gimnazije u Rijeci diplomirao na Akademiji dramskih umjetnosti u Zagrebu. Kazališnu karijeru započeo u Zagrebačkom kazalištu mladih, a od 1969. član je Drame Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu. Gostuje u HNK “Ivan pl. Zajc” u Rijeci, HNK u Splitu i na Dubrovačkim ljetnim igrama. Ostvaruje značajne uloge u domaćem (Bodgan u Hvarkinji, Pomet u Dundu Maroju, Miletić u Ostavci, Leone u Gospodi Glembajevima i drugim) i stranom repertoaru (Lorenzacco u Lorenzaccio, Cyrano u Cyranou de Bergeracu, Figaro u Figaro se ženi i Figaro se rastaje, M.P. Murphy u Letu iznad kukavičjeg gnijezda).

Ostvario cijeli niz uloga u tv-filmovima i serijama, a na filmu se posebice proslavio ulogom ujaka u Ocu na službenom putu E. Kusturice, te ulogama u filmovima Miris dunja M. Idrizovića, Već viđeno G. Markovića, Glembajevi A. Vrdoljaka, Praznik u Sarajevu B. Filipovića, Gluvi barut B. Čengića, Savršenom krugu A. Kenovića i drugim.

04. Maj

1980: Godišnjica smrti Josipa Broza Tita

Za predsjednika Republike Tito je izabran 1953. godine.

Na čelu Jugoslavije bio je 35 godina, izveo je zemlju iz Sovjetskog bloka i bio jedan od lidera Pokreta nesvrstanih zemalja. Bio je počasni član svih akademija u Jugoslaviji i mnogih u inostranstvu. Odlikovan je Ordenom narodnog heroja (tri puta), Ordenom junaka socijalističkog rada, Ordenom Lenjina (SSSR) i mnogim drugim domaćim i stranim odlikovanjima.

Nehruovu nagradu (Indija) dobio je 1973. za međunarodno razumijevanje. Titovi govori, članci i ostali politički i teorijski radovi objavljeni su u više izdanja u SFRJ i u inostranstvu.

Razbolio se u 88. godini, ali uprkos tome obavljao je svoje dužnosti te je učestvovao na Samitu nesvrstanih u Havani 1979. godine. U januaru 1980. godine amputirana mu je lijeva noga, a četiri mjeseca nakon je preminuo.

Njegovoj sahrani, koja je održana u Beogradu 8. maja, prisustvovali su predstavnici više od 120 zemalja, kraljevi, prinčevi i oko 700.000 ljudi.

06. Maj

1941: Rođen Ivica Osim

Nakon završene igračke karijere, Osim je postaje trener FK “Željezničar”, 1978. godine. Na toj poziciji zadržao se osam godina, u toku kojih je dva puta postao vice-prvak Jugoslavije, nastupio u finalu “Kupa Maršala Tita”, te igrao u polufinalu Kupa UEFA, 1986. godine, protiv mađarskog FK Videotona. Radi se o utakmici koja se i danas prepričava, ne samo u BiH, nego i šire. Sam kraj pomenute utakmice bio je jedan od najtežih sportskih trenutaka u historiji FK Željezničara i u trenerskoj karijeri Ivice Osima.

Na ljetnim Olimpijskim igrama 1984. godine u Los Angelesu, bio je asistent Ivanu Toplaku, tadašnjem selektoru Olimpijske fudbalske reprezentacije Jugoslavije koja je osvojila bronzanu medalju. 1986. godine popularni “Švabo” postaje selektor reprezentacije Jugoslavije (na čijoj klupi je 2 godine ranije bio asistent Ivanu Toplaku, kada je Jugoslavija osvojila bronzu na OI u Los Angelesu) sa kojom debituje 29. oktobra 1986. godine u Splitu, protiv reprezentacije Turske, pobjedom od 4:0.

1990. godine na Svjetskom prvenstvu u Italiji, Osim je vodio reprezentaciju Jugoslavije do četvrfinala, gdje na penale biva poražena od reprezentacije Argentine. 1992. godine, Jugoslavija se, također pod vodstvom Osima kvalifikovala i na Evropsko prvenstvo, međutim zbog početka sukoba u Jugoslaviji, reprezentacija je diskvalifikovana sa prvenstva.

08. Maj

1945: OSLOBOĐEN ZAGREB

Nakon četiri godine ratovanja grad je bio slobodan. Nemoguće je utvrditi koliki je broj Zagrepčana aktivno sudjelovao u partizanskim jedinicama.

No s priličnom je sigurnošću utvrđeno da je 8000 Zagrepčana poginulo u jedinicama NOP-a, dok ih je sveukupno 20 000 stradalo u partizanima i kao žrtve fašističkog terora. S obzirom na to da je Zagreb bio samo središte NDH i da je bio valjda jedini prostor te države gdje su njezini represivni i ideološki aparati mogli funkcionirati u svom punom potencijalu, Zagreb je bio jedan od najtežih terena za razvoj NOP-a.

Ilegalne su se organizacije stalno nalazile na udaru represivnog aparata i nekoliko su puta bile potpuno uništene u raznim provalama. Tijekom četiri ratne godine sastav osnovne gradske organizacije (Mjesnog komiteta) mijenjao se čak 22 puta. Od 51 člana Mjesnog komiteta, koliko ih je prošlo kroz to partijsko tijelo tijekom cijelog rata, samo je njih 26 preživjelo rat…

09. Maj

1942: ČETNICI STRIJELJALI NARODNOG HEROJA LJUBU ČUPIĆA

9. 5. 1942. godine strijeljan je revolucionar i narodni heroj Čedomir – Ljubo Čupić. Nekoliko godina nakon smrti proglašen je narodnim herojem, a ostaće upamćen po tome što se otvoreno smijao smrti i tako postao simbol otpora fašizmu.

Ljubo Čupić rođen je 1913. godine u Argentini, kao jedno od šesetoro djece u radničkoj porodici Sava i Stane Čupić, rođene Burić. Tridesetih godina došao je u Nikšić, gdje je završio gimnaziju. Nakon toga studirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu i pripadao ljevičarskom studentskom pokretu, a 1940. godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije. Poslije Aprilskog rata vratio se u Nikšić i kao član Komunističke partije sudjelovao u pripremi ustanka. Početkom jula 1941.godine, izbjegao je iz okupiranog Nikšića, a po izlasku iz grada pristupio je čuvenoj partizanskoj četi „Đuro Đaković“.

Aprila 1942. godine partizana Ljuba Čupića zarobili su četnici na Kablenoj Glavici u okolini Nikšića. U zatvoru gdje je bio zvjerski mučen, kako bi izdao druge partizane, mučiteljima je pokazao samo prezir:

“Ja sam komandant partizanske čete i komunista. Vi nacionalisti ste obične sluge okupatora. Prezirem vas, kao ljudska ništavila. Poručite mojoj rodbini da ne pokušava da traži milost za mene.“

1945: OSLOBOĐENA LJUBLJANA

Za vrijemne 29 mjeseci talijanske fašističke okupacije Ljubljanske provincije streljano je , kao taoci ili u operacijama čišćenja terena, više od 5.000 civila, a tome treba pribrojati još 200 žrtava svakodnevnog nasilja te 900 partizana, koji su streljani po zarobljavanju, sve zajedno više od 7.000 ljudi – među kojima je bilo najviše starih ljudi, žena i djece – što su pomrli u koncentracionim logorima na Rabu i u Gonarsu.

Krajnja bilanca je dramatična: oko 13.000 ubijenih na broj od 340.000 stanovnikia, koji su boravili na tom području u času okupacije.

Građani Ljubljane, oslobođeni 8 maja 1945 proslavili su pobjedu izlaskom iz žice, koja ih je držala u kavezu četiri godine. Malo nakon toga je bodljikava žica uklonjena, srušene su utvrde, a grad je narasto i prerastao granice, koje je imao za vrijeme okupacije.

1945: Titov govor na beogradskom radiju

Narodi Jugoslavije!

Srbi, Hrvati, Slovenci, Makedonci, Crnogorci, Muslimani!

Osvanuo je dugo željeni dan koga ste vi sa tako velikom čežnjom očekivali. Došao je praznik i na naše ulice. Konačno je pobijeđena najveća fašistička sila u Evropi – Njemačka, koja je zadala mnogo jada i žrtava našim narodima. Pobijeđena je ona sila koja vas je htjela porobiti i istrijebiti. Vas su njemački i talijanski fašisti međusobno zavađali da bi se vi sami među sobom istrebljivali.

Ali vaši najbolji sinovi i kćeri, nadahnuti ljubavlju prema svojoj domovini i prama vama, svojim narodima, spriječili su ovaj pakleni plan neprijatelja. Umjesto međusobnih razdora i neprijateljstava, vi ste danas ujedinjeni u jednu novu i srećniju Jugoslaviju. Umjesto stare, korupcijom i bespravljem iznutra trule Jugoslavije, mi danas imamo demokratsku federativnu Jugoslaviju ravnopravnih naroda. To je rezultat pobjeda naše slavne Jugoslovenske armije, to je rezultat vaše upornosti, vašeg požrtvovanja i vjere u svoju pravednu stvar.

Sinuo je veliki dan mira i slobode. Dolaze novi dani mirne izgradnje naše razorene zemlje. Sada treba da izvojujemo novu veliku pobjedu, da izgradimo našu razorenu zemlju i učvrstimo našu istinski narodnu vlast. Da učvrstimo još više naše bratstvo i jedinstvo, tako da ga više nikada nikakva sila neće moći razrušiti. I za tu pobjedu će biti potrebni ogromni napori svih narodnih snaga. I u tom cilju trebat će uložiti sav svoj elan i požrtvovnost, kao što su ga ulagali vaši sinovi, braća i sestre na bojnom polju. Samo maksimalnim zalaganjem skratit će se rok obnove naše zemlje.

11. Maj

1945: MITING OSLOBOĐENJA GRADA I ZEMLJE ( Zagreb )

Miting oslobođenja grada i zemlje jedan od najvećih skupova na Jelačić placu u istoriji.

Pročitajte kako je Vjesnik jedinstvene narodnooslobodilačke fronte naroda Hrvatske u svom prvom izdanju u oslobođenom Zagrebu koji je izašao 12. maja 1945. popratio ovaj miting u naslovnom tekstu: “Preko 100.000 Zagrepčana manifestiralo je na veličanstvenom mitingu svoju ljubav prema narodno-oslobodilačkom pokretu”

“MASE RADNIKA I GRAĐANA SVIH STRUKA I SLOJEVA IZAŠLE SU RANO NA PROLJETNU LJEPOTU DANA, KOJI ĆE UĆI U HISTORIJU GLAVNOG GRADA HRVATSKE KAO JOŠ JEDAN DOKAZ RODOLJUBLJA NJEGOVIH STANOVNIKA. ZAGREBAČKIM ULICAMA, ZAKRČENIM MNOŠTVOM NARODA, KRETALE SU OD RANOG JUTRA DUGE POVORKE POD NACIONALNIM I SAVEZNIČKIM ZASTAVAMA I BROJNIM TRANSPARENTIMA PREMA SREDIŠTU GRADA – JELAČIĆEVOM TRGU. GRAĐANI SU ISTAKLI HRVATSKE I JUGOSLAVENSKE ZASTAVE – I POSLJEDNJA KUĆICA NA PERIFERIJI ZAKITILA SE BARJAKOM SLOBODE. TVORNIČKI RADNICI, ŽELJEZNIČKI I DRUGI NAMJEŠTENICI DOŠLI SU KORPORATIVNO NA ZBORNO MJESTO, ŽIVO MANIFESTIRAJUĆI. POJEDINE SKUPINE PREDVODILE SU GLAZBE. DO 10 SATI SLEGLO SE NA JELAČIĆEVOM TRGU I OKOLNIM ULICAMA PREKO STOTINU HILJADA LJUDI.SVE KUČE NA SAMOM TRGU I NA PRILAZIMA TRGU BILE SU NAČIČKANE MNOŠTVOM SVIJETA; A NEKE PALAČE S RAVNIM KROVOM ISPUNILO JE GRAĐENSTVO DO POSLJEDNJEG KUTIČA.SLIKA JE BILA VELČANSTVENA…”

Miting u Zagrebu povodom oslobođenja zemlje i završetka rata, 11.maja 1945.

13. Maj

1990: Godišnjica smrti Alije Sirotanovića

13. maja. 1990. godine preminuo je jedan od najpoznatijih rudara, Alija Sirotanović. Rođen je 1914. godine u Trtorićima kod Breze. Bio je udarnik i junak socijalističkog rada, koji je 24. jula 1949. godine oborio svjetski rekord u kopanju ugljena.

Naime, on je sa svojih 8 komorata, za osam sati rada iskopao 152 tone (253-ja kolica), i tako srušio dotadašnji rekord Rusa, Alekseja Stahanova, za 50 tona. Jama 1 u kojoj je srušen rekord bila je poznata kao “Rov vojvode Putnika”. Anegdota kaže da je jedino, što je Alija tražio od Tita, bila – veća lopata. Napravljena je specijalno za njega i nazvana – “sirotanovićka“.

Alija Sirotanović je tom prilikom postao živa legenda, simbol pregalaštva radničke klase, ideološke kičme režima. Njegov lik se našao na novčanici od deset dinara, a odlikovan je i Ordenom junaka socijalističkog rada, te je dobio nagradu AVNOJ-a i bezbroj drugih priznanja i odlikovanja. Jedna mala ulica na periferiji Breze nosi ime Alije Sirotanovića, a u krugu rudnika stoji njegova bista. Zabranjeno pušenje posvetilo mu je pjesmu pod nazivom “Srce, ruke i lopata“.

18. Maj

1944: Obješen Narodni heroj Mileta Okiljević iz Gacka

Na slici: Četnici preuzimaju vezanog Miletu Okiljevića od Nemaca, Avtovac kod Gacka 15. maj 1944. Toga dana Nemci su zarobili Miletu u borbi kod Gata (utvrđeni vis kod Gacka). Borci 11. hercegovačke brigade NOVJ toga dana napadali su na utvrđeni Gat koga su branili Nemci i četnici. U toj borbi poginulo je 8 hercegovačkih partizana, a 12 ih je ranjeno. Mileta nije želeo odmah da odstupi – borio se i dalje nakon što se povukla glavnina njegovog bataljona – štiteći tela poginulih drugova kako ne bi pala neprijatelju u ruke.

Tada su poginuli, pored ostalih: komesar Spasoje Marković i komandir Milan Mandić, obojica iz Nadinića kod Gacka. Četnici su od Nemaca otkupili zarobljenog Miletu za stoku koju su opljačkali od partizanskih familija u gatačkim selima. Četnici su Miletu mučili tri dana i obesili ga u Avtovcu 18. maja 1944. Svi koji su pisali o njegovoj smrti navode da se junački i prkosno držao. Pojedini tvrde da su mu četnici tokom mučenja usekli petokraku na čelu. Proglašen je za narodnog heroja 1951.

19. Maj

1969: U beogradskom Ateljeu 212 je premijerno izvedena predstava Kosa

Bila je to tek četvrta postavka ove predstave u svetu nakon brodvejske premijere decembra 1967. godine, pa su tako pre Beograđana nju mogli da vide još jedino ljudi u Londonu, Milanu i Stokholmu. Reditelji su bili Mira Trailović i Zoran Ratković prema adaptaciji Bore Ćosića i u prevodu Jovana Ćirilova, a brojnu glumačku postavku su predvodili Dragan Nikolić, Miša Janketić, Branko Milićević, Miodrag Andrić, Mirjana Peić Armenulić, Seka Sablić, Nada Blam i Dušan Prelević.

Bila je to takođe prva predstava u Jugoslaviji u kojoj se neko od glumaca potpuno obnažio, što doduše nije izvedeno nekoliko puta kada je predstavama prisustvovao Josip Broz.

Kosa je bila na repertoaru četiri godine i za to vreme je imala više od dve stotine izvođenja.

2002: Godišnjica smrti Danila Bate Stojkovića

Danilo Bata Stojković se rodio kao dijete Alekse Stojkovića, uglednog veletrgovca drvetom i ugljenom, i kao brat Žike Stojkovića, kasnije slavnog intelektualca i publicista. Navodno ga je dok je imao 13 godina jako dojmila poezija koju je čitao njegov brat. 1953., sa 19 godina, nastupio je u predstavi „Krčma na glavnom drumu“ a među publikom ga je gledao i Dobrica Milutinović, koji ga je nakon predstave ohrabrio te mu rekao da je „još u majčinoj utrobi bio predodređen da postane glumac“.

Danilo Bata Stojković glumačku karijeru je počeo u Jugoslovenskom dramskom pozorištu 1959. godine, a tri godine kasnije je postao stalni član udruge Atelje 212. Ostao je zapamćen po svojim duhovitim nastupima po kojima je kasnije stekao slavu. Upisao je dramski odsjek na fakultetu i diplomirao kod Josipa Kulundžića.

Nakon uspješne kazališne karijere, pronašao je ulogu i na televiziji, u seriji „Diplomci“ u kojoj je nastupio kao Bubuleja, a kasnije i kao Sreten u „Grlom u jagode“. Ubrzo je upoznao i slavnog srpskog pisca Dušana Kovačevića, koji mu je dao ulogu Luke Labana u satiričnoj kazališnoj predstavi „Profesionalac“.

22. Maj

1942: Strijeljan Rade Končar i 25 drugova

Rade Končar, vođa hrvatskih komunista i antifašista zajedno s dvadasetpetoricom antifašističkih boraca strijeljan je u Šibeniku na Šubićevcu na današnji dan 22. maja 1942. godine.

U šibenski zatvor, najgore mučilište i tamnicu koju je talijanska okupacijska vlast organizirala nakon što joj je poglavnik NDH Ante Pavelić prepustio Dalmaciju s ciljem da etnički očisti Dalmaciju od Hrvata i slavenskog pučanstva, bio je doveden nakon što su ga u novembru 1941. godine fašistički agenti uhitili i zvjerski mučili u Splitu.

Končar je nakon što su njemački nacisti i talijanski fašisti okupirali područje bivše Kraljevine Jugoslavije radio na organiziranju oružane borbe protiv okupatora i njihovih saveznika, srbijanskih četnika, hrvatskih ustaša. U septembru 1941. godine nakon konferencije partizanskih vođa u Stolicama došao je u Split organizirati pokret otpora protiv talijanske vojske. U Splitu je bio uhićen 17. novembra 1941. godine, a Talijanima je njegov identitet otkrila ustaška vlast iz Zagreba. Posebni fašistički sud za Dalmaciju koji je bio smješten u Šibeniku osudio ga je na smrt.

Posljednja poruka koju je slomljen od neljudskog mučenja iz šibenskog zatvora poslao Rade Končar prije nego što je na današnji dan 1942. godine odveden na Šubićevac i ubijen s još 25 svojih drugova glasila je:

Ovdje se nalazi jedan Zagrepčanin. On inače nije malodušan niti očajava, iako se nada najgorem … Ima jednu molbu. U slučaju ako ga postave uza zid, ako umre, moli da sprovedete njegove posljednje misli, one s kojima će umrijeti:

Da pozdravite Djecu, Ćaću J.(Jugoslaviju)., Ćaću H. (Hrvatsku) i sve one za koje će da dade svoj život. Na kraju pozdrav njegovoj drugarici i njegovom malom proleterčetu, njegovom nasljedniku, kojega na žalost neće ni vidjeti…

Novi Tata

1942: OBJEŠEN STJEPAN FILIPOVIĆ

Nekoliko sati nakon što su na današnji dan 1942. godine u Šibeniku pogubljeni Rade Končar i drugovi, u Valjevu su njemački okupatori na vješala izveli komandanta bataljona Tamnavsko-kolubarskog partizanskog odreda, Stjepana Filipovića Stevu.

Dok su ga vodili na gubilište, Filipović je izvikivao parole protiv okupacije, za narodno oslobođenje, u slavu Sovjetskog saveza, Komunističke partije i Crvene armije. S agitacijom je nastavio i na vješalima nakon što mu je oko vrata namaknuta omča pa je komandujući njemački oficir naredio da se smrtna kazna izvrši i prije planiranih 11 sati.

Dalmatinski proleter, jugoslovenski komunista i partizan, Stjepan Filipović, obešen je u Valjevu, 22. maja 1942.

Stjepan Filipović je jedna od istorijskih ličnosti za koje se može kazati da personifikuju jugoslovensku revoluciju i antifašističku borbu jugoslovenskih naroda. Filipović je simbol antifašističke borbe jugoslovenskih partizana, ali i simbol revolucionarne borbe Komunističke partije Jugoslavije. Tokom višemesečnog mučenja od strane fašista, Filipović je ostao nepokolebljiv u preziru prema neprijatelju i smrti. Partizan koji sa vešala kliče radničkoj borbi, pozivajući narod da nastavi oružanu borbu protiv okupatora, postaće sinonim jedne pobedonosne revolucije.

Fotografija koja prikazuje proleterskog borca koji raširenih ruku, stisnutih pesnica, sa omčom oko vrata, kliče slobodi i poziva na nastavak borbe, postala je jedna od najprepoznatljivijih fotografija Drugog svetskog rata.

Hrabro držanje Stjepana Filipovića na gubilištu neposredno je uticalo da nemačke okupacione vlasti odustanu od javnih vešanja na tlu Srbije, kako bi revolucionarima i borcima za slobodu bilo onemogućeno da podstiču narod na nastavak borbe protiv fašističkog okupatora i kolaboracionista.

Iako su Filipovićev herojski gest i osnovni biografski podaci poznati široj javnosti, ipak smatramo da vredi podsetiti na njegovu ličnost, pogotovo s obzirom da su najlakše dostupni podaci o Filipoviću (dakako, oni na internetu, koji su preuzeti iz biografskog leksikona Narodni heroji Jugoslavije) nepotpuni i opterećeni izvesnim nepreciznostima i faktografskim greškama. Sem toga, u protekle dve decenije svedoci smo zanemarivanja i brisanja uspomene na Stjepana Filipovića u službenom poretku sećanja u Hrvatskoj i Srbiji.

Slika Steve Filipovića na vješalima jedna je od najpoznatijih fotografija iz Narodnooslobodilačke borbe

2016: Godišnjica smrti Velimira Bate Živojinović

Na filmu je debitovao 1955. u filmu “Pesma sa Kumbare”, a u svojoj karijeri je glumio u preko 250 filmova i serija. Proslavio se u partizanskim filmovima snimanim tokom 1960ih i 1970ih, a jedan od njih, “Valter brani Sarajevo” mu je doneo veliku popularnost u Kini.

Velimir Bata Živojinović je više voleo pozorište od filma, ali njegov filmski debi iz 1955. godine u filmu “Pesma sa Kumbare” reditelja Radoša Novakovića je bio početak izuzetno plodne karijere. Živojinović, koji će uskoro postati poznatiji po svom nadimku Bata, je bez sumnje odigrao više filmskih uloga od bilo kog glumca u istoriji jugoslovenske kinematografije.

Kontinuiranu filmsku karijeru, zbog koje napušta pozorište, Živojinović je započeo epizodama u “Vlaku bez voznog reda” iz 1959. godine i “Ratu” iz 1960. godine. Oba navedena ostvarenja je režirao Veljko Bulajić, u čijim će skoro svim kasnijim filmovima Velimir Bata Živojinović igrati glavne uloge.

Uloge Bate Živojinovića nisu bile samo velike, već i raznovrsne. Glumio je i heroje i zlikovce i lako je prelazio iz uloge glavnog u ulogu sporednog lika. Tokom šezdesetih se filmovima poput “Kozare” (1962) (za koji je nagrađen u Puli), “Tri (film)” (1965), “Operacije Beograd” (1968), i “Bitke na Neretvi” (1969) ustoličio kao jedna od najvećih zvezda kinematografije bivše Jugoslavije, ali je zenit njegove popularnosti došao tokom 1970ih filmovima sa tematikom Drugog svetskog rata.

23. Maj

1942: Franjo Kluz i Rudi Čajavec preletjeli sa avionima na slobodnu teritoriju

23.maja 1942. godine. u 9:30 h sa piste banjalučkog aerodroma poletio je avion „Potez 25“ iz sastava Zrakoplovstva NDH. Pilot Franjo Kluz je imao zadatak da isporuči 7 pušaka, municiju i konzerve domobranskoj posadi u Sanskom Mostu. Malo poslije njega uzletio je i drugi avion „Brege 19“ koji je trebao isporučiti 100 kg soli i sanduk municije domobranima u Gornjoj Sanici. Posadu aviona su činili pilot Rudi Čajavec i mehaničar mitraljezac Mišo Jazbec.

Oba aviona su sletjela na aerodrom Urije kod Prijedora. Prijedor je bio oslobođen sedam dana prije i to je u tom trenutku bio najveći slobodni grad u cijeloj okupiranoj Evropi. Sada su partizani imali vlastitu avijaciju što je do tada bio jedinstven slučaj u svijetu da pokret otpora na okupiranoj teritoriji posjeduje avione. Prebjeg prvih pilota sa avionima u partizane nije bio slučajan već organizirana i brižljivo planirana akcija banjalučkih komunista.

24. Maj

1970: Jugoslavija postala prvi puta prvak svjeta

Bio je to prvi šampionat koji je održan van Južne Amerike, čije su države bile domaćini na prvih pet prvenstava.

Učestvovalo je trinaest reprezentacija, a utakmice su se pored Ljubljane u kojoj se igrala završnica, igrale i u Karlovcu, Sarajevu, Splitu i Skoplju.

Turnir je bio koncipiran tako da se nakon takmičenja u tri grupe od po četiri ekipe, formira nova grupa sa po prve dve reprezentacije iz svake grupe i domaćinom Jugoslavijom, posle čega bi šampion bila država koja pobedi najviše utakmica u toj novoformiranoj sedmočlanoj grupi.

Tako se dogodilo da su „plavi“ dan pre završetka takmičenja, pošto su 23. maja pobedili SAD, već sa pet pobeda iz isto toliko utakmica praktično osvojili titulu, te im poslednja utakmica protiv SSSR-a nije imala takmičarski značaj.

Ekipu, koja je na današnji dan pre pola veka podigla pehar prvaka sveta u košarci, činili su Trajko Rajković, Ratomir Tvrdić, Vinko Jelovac, Ivo Daneu, Aljoža Žorga, Krešimir Ćosić, Damir Šolman, Dragutin Čermak, Petar Skansi, Nikola Plećaš, Ljubodrag Simonović i Dragan Kapičić, predvođeni selektorom Rankom Žeravicom.

Bio je to početak niza pobeda na najvećim takmičenjima koji će biti kompletiran deset godina kasnije u Moskvi, osvajanjem olimpijskog zlata.

Reprezentativci Jugoslavije sa drugom Titom i Jovanokm

1981: FK Velež osvojio kup maršala Tita

Veležu je ovo bilo drugo finale (prvo je bilo daleke 1958., treće 1986.) i prvi trofej, dok je “Želji” ovo bilo jedino finale kupa.

Velež je do završne borbe stigao eliminisaši banjalučki Borac (3:2), Sutjesku službenim rezultatom, Bregalnicu (2:0) i Budućnost (2:1), dok su se Sarajlije do finala probile preko Rudara iz Velenja (2:1), Slobode iz Titovog Užica (1:0), niškog Radničkog i Partizana. Finale je bilo uzbudljivo. Željezničar je poveo iz penala,Halilhodžić je preokrenuo, Baždarević iz novog penala izjednačio, da bi Okuka deset minuta prije kraja donio trofej Veležu.

Velež – Željezničar 3:2 (0:1)

Gledalaca: 40.000

Sudija: Vlajić (Beograd)

Strijelci: 0:1 – Baždarević (36 pen), 1:1 – Halilhodžić (55), 2:1 – Halilhodžić (58), 2:2 – Baždarević (62 pen), 3:2 – Okuka (80)

25. Maj

1944: Desant na Drvar

Desant na Drvar (sedma ofanziva) ili njemačko kodno ime Rösselsprung (“Konjićev skok”). Trajao je od 25. maja do 6. jula 1944. godine. Cilj operacije bio je da se uništenjem središnjih štabova i ustanova nanese težak udarac NOVJ. Napad je počeo u zoru 25. maja teškim bombardovanjem Drvara koje je trebalo da rastroji odbranu, a nakon toga padobransko-jedriličarskim desantom na grad. Vrhovni štab NOV i POJ je u to vrijeme bio sakriven u pećini iznad Drvara.

Unatoč relativno velikom broju angažiranih postrojbi, operacija nije uspjela, Tito je s pratnjom, pripadnicima ruske i britanske misije pri Vrhovnom štabu evakuisan avionom 3. juna sa Glamočkog polja. Njemačka operacija okončana je 6. juna – neupješno.

Ova operacija predstavljala je taktički jednu od najuzbudljivijih i najspektakularnijih operacija u Drugom svjetskom ratu, pa je zbog toga obrađivana u historijskim, memoarskim, književnim i filmskim djelima, i postala simbol.

25. Maj

1944 : GODIŠNJICA SMRTI RADE VRANJEŠEVIĆ

Maja 1941. godine napustila je Beograd i povezala se s banjalučkom partijskom organizacijom. Do jula je bila član Mesnog komiteta SKOJ-a, a od jula do septembra član Mesnog komiteta KPJ u Banjaluci. Potom je po odluci Partije otišla na slobodnu teritoriju Podgrmeča. Kada je formiran prvi Okružni komitet KPJ za Podgrmeč, Rada je postala njegov član i istovremeno bila sekretar Okružnog komiteta SKOJ-a za Podgrmeč.

Novembra 1942. godine bila je izabrana za člana Biro Oblasnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu. Radila je najviše u partijskim organizacijama i bila član Centralnog odbora Antifašističkog fronta žena Jugoslavije (AFŽ). Radila je i na stvaranju omladinskih partijskih organizacija i organizacija Ujedinjenog saveza antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ), naročito u Novskom i Bihaćkom srezu. Sudjelovala je na Prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a, u Mrkonjić Gradu, 25. novembra 1943. godine.

U vrijeme njemačkog desanta na Drvar, Rada se nalazila u Okružnom komitetu SKOJ za Drvar, gdje je došla po zadatku Okružnog komiteta KPJ za Bosansku krajinu. Ujutru 25. maja 1944. godine, na njen 26 rođendan, uhvatili su je njemački padobranci. Sprovedena je u logor za zaroboljenike kod Šobića groblja u Drvaru. Tu se je mučili osam sati. Međutim, nije se dala. Pokušala je da pobjegne i tada je poginula.

27. Maj

1968: Rođen Aleksa Šantić

U svom književnom stvaralaštvu bio je pod uticajem Jovana Jovanovića Zmaja i Vojislava Ilića. Pesme su mu osećajne, pune ljubavi za nacionalno i socijalno potlačene, s izraženim revoltom protiv tiranije i socijalnih nepravdi.

Pored pesama je pisao drame i prevodio sa nemačkog i češkog jezika, te bio član Srpske kraljevske akademije, a najznačajnija dela su mu Hasanaginica, Pod maglom, Ostajte ovde, Veče na školju, Moja otadžbina, Emina i druge.

Aleksa Šantić je umro od tuberkuloze 2. februara 1924. godine u rodnom Mostaru, gde je i sahranjen.

28. Maj

1932: Rođen Aleksandar Gavrić

Nakon što je 1956. godine diplomirao glumu na beogradskoj Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju, ostvario je i svoju prvu filmsku ulogu u filmu Potraga.

Narednih nekoliko godina je glumio u pozorištu, i to najviše u zadarskom i splitskom, dok nije odigrao glavnu ulogu u Kapetanu Lešiju, posle čega su usledili brojni filmovi, kako kod nas tako i u inostranstvu – Italiji i Nemačkoj.

U tom periodu je bio jedan od naših najpoznatijih glumaca, ali je njegovu karijeru prekinula iznenadna smrt.

Aleksandar Gavrić je poginuo 6. decembra 1972. godine u automobilskoj nesreći kod Inđije.

1943: BRIGADA RADE KONČAR UNIŠTILA PILOTSKU ŠKOLU NDH

XIII. proleterska brigada “Rade Končar” napala je i na prepad uništila Pilotsku školu NDH u Svetoj Nedelji kod Zagreba, uništivši pri tom sav avionski materijal. Napad je bio veliko iznenađenje za Zapovjedništvo avijacije, jer se u neposrednoj blizini škole u dvorcu Kerestinec nalazio jak ustaški garnizon.

Prepad je omogućio jedan vod iz 3. bataljona koji je, obučen u domobranske uniforme, na čelu s Julijem Veselkom, operativnim oficirom bataljona, kao “domobranska ophodnja” ušao mirno cestom koja od Kerestinca vodi u Svetu Nedelju i bez otpora na lak način, pošto je znao znak raspoznavanja, razoružao stražara pred kasarnom, a zatim i čitavu stražu zatečenu na spavanju.

Zarobljeno je 140 domobrana i pitomaca jedriličarske škole među kojima i 4 oficira. Spaljena su dva Fizira FN, 17 visokosposobnih jedrilica (Mk 2, Komar, Grunau,PWS 101), 15 prijelaznih jedrilica Salamander i 22 školska klizača Zoegling 35. Zapaljeni su hangari, radionica, gorivo i druga oprema.

1962: Rođen Branko Đurić Đuro

Branko Đurić Đuro slavu u Jugoslaviji je stekao serijom Top lista nadrealista. Takođe je bio pevač i gitarista sarajevske rok grupe Bombaj Štampa.

Tokom rata u bivšoj SFRJ, Đurić se preselio u Sloveniju, gde i sada živi i vodi producentsku kompaniju Orangel. Oženjen je slovenačkom glumicom Tanjom Ribič, sa kojom je glumio u najgledanijem slovenskom filmu svih vremena Kajmak i marmelada kojeg je sam režirao. Đurić ima sina Filipa, i kćerke Zalu i Elu.

Takođe je radio u Hrvatskoj, gde je imao svoju emisiju Pet minuta slave na Nova TV, a producirao je i seriju Naša mala klinika.

31. Maj

1999: Godišnjica smrti Davora Dujmovića

Davor Dujmović jugoslovenski glumac (Sarajevo, 20. septembar 1969 — Novo Mesto, 31. maj 1999)

Njegova najzapaženija uloga je uloga Perhana, junaka filma „Dom za vešanje“. Kao dečak imao je običaj da posle nastave svrati kod oca koji je tada radio kao privatnik na pijaci Markale. U vreme kada je išao u drugi razred niže muzičke škole, u obližnjem restoranu „Dalmacija“ gde je sedeo sa svojim ocem, slučajno su došli Emir Kusturica i njegov asistent. Asistent je pitao Davorovog oca da li može da učestvuje na audiciji za film „Otac na službenom putu“ ; on je pristao i posle toga krenulo je probno snimanje, gde se pokazao kao pogodan za ulogu.

Nakon snimanja pomenutog filma, koji je nagrađen zlatnom palmom u Kanu, odlučio je da upiše filmsku akademiju. Nije mu uspelo i kasnije nije pokušavao. Usledila je nova značajna uloga u filmu „Strategija svrake“. Sa nepunih osamnaest godina igrao je glavnu ulogu u filmu „Dom za vešanje“, nakon kojeg je proglašen za jednog od pet najboljih glumaca u Evropi. Davor i njegova partnerka u filmu (Azra) Sinolička Trpkova proglašeni su za najbolji glumački par u bivšoj Jugoslaviji.

Nakon toga u prvoj pozorišnoj ulozi, igra kapetana Skota u Sarajevskoj „Mjesečevoj predstavi“. Davora su kritičari upoređivali sa Dastinom Hofmanom, glumcem prema kojem bi se pisao i prilagođavao scenario.

Početkom devedesetih Davor Dujmovic je postao ozbiljno zavisan od narkotika i nekoliko puta se bezuspešno lečio. U tom periodu preko medija je poručio: „Ono što donosi heroin ne bih poželeo ni najgorem neprijatelju“. Zanimljivo je da je baš u tom svom lošem periodu u seriji Sarajevske priče glumio lik mladog narkomana Bobana koji je uz to i sitni diler.

Rat je Davora zatekao u Sarajevu. U Sarajevu ostaje prvih meseci rata, i nakon toga razočaran dešavanjima u Jugoslaviji odlazi u Beograd. Tamo je snimio nekoliko filmova, od kojih je najpoznatiji „Podzemlje“, Emira Kusturice. Nakon završetka rata seli se u Banju Luku.

Poslednje mesece živeo je u Novom Mestu u Sloveniji kod devojke. Slobodno vreme je provodio u prirodi sa konjima. Bezuspešno je pokušavao da se izleči od narkotika, te je nakon duge i teške depresije 31. maja 1999. godine Davor Dujmovic izvršio samoubistvo.

JUNi

02. Juni

1969: Godišnjica smrti Radivoja Koraća

U blizini Sarajeva, u saobraćajnoj nesreći, poginuo je košarkaš Radivoj Korać.

Rođen je 5. novembra 1938. godine u Somboru, a posle Drugog svetskog rata se sa porodicom preselio u Beograd.

Igrao je za OKK Beograd i sa njima četiri puta bio šampion Jugoslavije. Od deset sezona koliko je odigrao za OKK, sedam puta je bio najbolji strelac lige, što nikome ni pre ni posle njega nije pošlo za rukom. Posle toga je igrao jednu sezonu za Standard iz Liježa i jednu za Petrarku iz Padove, u kojoj je postao i prvi strelac prvenstva Italije.

Za reprezentaciju Jugoslavije je debitovao 1958. godine i u narednih deset godina odigrao četiri šampionata Evrope, osvojio dve srebrne medalje (1961, 1965), jednu bronzanu (1963) i tri puta bio najbolji strelac evropskih prvenstava (1959, 1961, 1963). Na Svetskim šampionatima je osvojio takođe dve srebrne medalje (1963, 1967), kao i jednu na Olimpijskim igrama (1968). Igrajući za OKK Beograd, na utakmici Kupa evropskih šampiona je protiv švedskog Alvika postigao 99 poena.

Bio je jedinstven po načinu na koji je izvodio slobodna bacanja, izbacujući loptu odozdo sa dve ruke.

Radivoj Korać pored košarke je bio zaljubljenik u muziku, slikarstvo, književnost, a priča se da je prvu ploču Bitlsa i prvi džemper na V izrez u Beograd doneo upravo on. Takođe je i prvi sportista koji je sahranjen u Aleji zaslužnih građana na beogradskom Novom groblju.

Godine 1971, na predlog tadašnjeg generalnog sekretara FIBA, pokrenuto je evropsko klupsko takmičenje Kup Radivoja Koraća, koje je postojalo do 2002. godine.

04. Juni

1941: DAN BORCA

Odlučeno je da, dotadašnji oblici pružanja otpora okupatoru i kvislinškim režimima u vidu sabotaža, diverzija i manjih oružanih akcija, prerastu u općenarodni oružani ustanak, da partizanski način vođenja borbe postane osnovni oblik borbe, da formirane udarne grupe budu jezgra Narodnooslobodilačkim partizanskim odredima ( NOPO ).

Da se odmah otpočne sa širim organiziranim oružanim akcijama, da se u NOPO postave politički komesari kao predstavnici komunističke partije i naroda, da se u pojedine krajeve upute članovi CK KPJ sa izvanrednim ovlešćenjima u vezi organizacije ustanka, da se formira Glavni štab NOP odreda Jugoslavije i da se narodima Jugoslavije uputi Proglas sa pozivom na opći ustanak i otpor, koji je CK KPJ objavio 12. jula 1941.Proglas je započeo riječima:

Narodi Jugoslavije – Srbi, Hrvati, Slovenci, Crnogorci, Makedonci i drugi! .. vi ste pobijeđeni u ratu, ali niste pokoreni. Slavne tradicije za pravdu i slobodu vaših djedova ne smiju biti zaboravljene. Sada je vrijeme da pokažete da ste dostojni potomci svojih predaka. Sada je vrijeme, sada je kucnuočas da se dignete svi kao jedan u boj protiv okupatora i njihovih domaćih slugu, krvnika naših naroda. …

1942: PRVA BORBENA AKCIJA PARTIZANSKE AVIJACIJE I POGIBIJA NARODNOG HEROJA RUDIJA ČAJAVECA

Prvi borbeni let izvršen je 4. juna 1942. Toga dana Čajavec i Jazbec, sa Bregeom punim bombi i letaka, poletjeli su u pravcu Banja Luke. Kada su bili iznad grada izbacili su veću količinu letaka, a potom tukli aerodrom Zalužane bombama i mitraljeskom vatrom. Iznenađene neprijateljske straže, poslje naleta, snašle su se i otvorile vatru iz pušaka i puškomitraljeza na avion.

Jedan metak je pogodio Čajavca u koljeno. Ranjen tako da više nije mogao upravljati avionom, odlučio je da se spusti kod sela Kadinjana, oko 15 km sjeveroistočno od Banje Luke. Selo je bilo u četničkim rukama. Da ne bi pao živ neprijatelju u ruke Čajavec je izvršio samoubistvo, a Jazbeca su četnici zarobili i predali ustašama. Poslje toga je odveden u Zagreb, tamo je zvjerski mučen i strijeljan…

05. Juni

1943: POGINULA PARTIZANKA BISERKA BUKIĆ

Slučajno smo saznali za još jednu tragične ljubavnu priču iz Narodnooslobodičake borbe. Radi se o skojevki Biserki Bukić i narodnom heroju Slobodanu Macuri, borcima legendarne 2. dalmatinske brigade. U Šibeniku je uspomena na Biserku živjela do 90-tih godina kao ime dječijeg vrtića u Varoši, Macura je nekoć imao bistu na šibenskoj rivi no i dalje živi uspomena na njega u kvartu Plišac u kojem ulica još nosi ime narodnog heroja Slobodana Macure.

Jedinu fotografiju Biserke Bukić koju imamo prikazuje je kao ranjenicu za vrijeme Bitke na Sutjesci. Poznati partizanski fotograf Žorž Skrigin zabilježio je trenutak susreta Dese Koštan i Biserke Bukić susreta nekoliko sati pred Biserkinu smrt. Susret dvije djevojke iz istog kraja u nezamislivom paklu.

Na fotografiji vidimo susret Šibenčanki u najtežim danima bitke, 5. lipnja 1943. U sredini stoji sagnuta Desa Koštan, borac 15. majevičke brigade, rođena 1919. u Šibeniku. Preživjela je rat. Desa je u partizane otišla 1941. Prvo je bila borac Sjevernodalmatinskog odreda, potom 2. dalmatinske brigade odakle je ožujka 1943. premještena na partijsku dužnost u 15. majevičku brigadu.

Desa drži za ruku Biserku Bukić, koja leži na nosilima. Biserka je rođena u Šibeniku 1922. gdje je radila kao službenica. Bila je napredna omladinka i prije rata, pošto je bila i dobar daktilograf, pisala sve izvještaje Kotarskog komiteta koji su slati Oblasnom komitetu za Dalmaciju.

07. Juni

1960: Rođena Svetlana Kitić

Rukometom je počela da se bavi u rodnom gradu, da bi sa petnaest godina iz tuzlanskog „Jedinstva“ prešla u beogradski Radnički, te ubrzo zaigrala i za reprezentaciju Jugoslavije.

Sa Radničkim je osvojila sve što se u ovom sportu može osvojiti, i to više puta. Bile su višestruki uzastopni šampioni Jugoslavije, osvajači kupa države, prvaci Evrope i osvajači Kupa pobednika kupova.

Sa reprezentacijom je učestvovala na tri Svetska prvenstva i dvema Olimpijskim igrama, i uz zlato sa Igara 1984. godine osvojila po još jedno srebro na oba takmičenja.

Godine 1988. je proglašena najboljom svetskom igračicom, dok je pre deset godina u izboru Svetske rukometne federacije proglašena i najboljom rukometašicom u istoriji.

Svetlana je po okončanju igračke karijere jedno vreme obavljala dužnost sportskog direktora ženske rukometne reprezentacije Bosne i Hercegovine i potom svog bivšeg kluba Radničkog.

10. Juni

1942: BITKA NA KOZARI

Tokom proljeća 1942. partizanski pokret u zapadnoj Bosni je znatno ojačao. To je dovelo do oslobođenja Prijedora i Ljubije 16/17. maja i osnivanja Prve krajiške brigade 21. maja 1942. Iako se ovo odvijalo u periodu minimalnog nemačkog vojnog prisustva u Jugoslaviji, pacifikacija postignuta u Srbiji i drugim delovima Bosne omogućila je njemačkoj komandi formiranje znatne borbene grupe. Nju su sačinjavali djelovi 3 (od ukupno 4) njemačke divizije, kao i glavnina upravo formiranog Prvog zbora (korpusa) NDH.

U proljeće 1942. partizani u centralnoj i zapadnoj Bosni su oslobodili Bosanski Petrovac, Drvar, Glamoč i Prijedor. 20. maja je osnovana I krajiška brigada, a sledećeg dana je dobila tenkove i stare avione. Partizanska slobodna teritorija se prostirala od rijeke Save na jug do planina Kozare i Grmeča. Partizansko vođstvo je planiralo i znatno proširivanje teritorije pod svojom kontrolom na jug prema Mrkonjić gradu, na teritorijama koje su tada bile pod kontrolom četnika.

Početkom 1942. godine potpisan je niz sporazuma četnika sa ustaškim vlastima. Uroš Drenović, komandant četničkog odreda »Kočić« sklopio je sporazum sa NDH u Mrkonjić Gradu 27. aprila 1942. Lazar Tešanović, komandant četničkog bataljona »Mrkonjić«, sklopio je sporazum sa NDH 23. maja 1942. Cvijetin Todić i Savo Božić, zapovjednici Ozrenskog i Trebavskog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH 28. maja 1942. u selu Lipac.

Fašističke snage su brojale 11.000 vojnika Wehrmacht, tj. 12 njemačkih pješadijskih, jedan tenkovski i jedan pionirski bataljun, te dva diviziona arteljirije. Pod komadnom Friedricha Stahla, komandanta 714. divizije i zapovjednik borbene grupe Zapadna Bosna bio je i 20.000 ustaša i domobrana, tj. 25 bataljuna, te 2000 četnika Draže Mihajlovića (grupe Radića, Drenovića i Marčetića). I Mađari su sudjelovali sa 5 topovnjača riječne flotile.

Gubici 2. krajiškog NOP odreda su procjenjeni na oko 1700 mrtvih, ranjenih i nestalih, uključujući i 500 ubijenih ranjenika. Neprijateljski gubici su bili oko 7.000 izbačenih iz stroja. Po njemačkim podacima njemačke jedinice imale su 70 mrtvih i 187 ranjenih, a domobranske 475 mrtvih, 725 ranjenih i 510 nestalih.

POČETAK OPERACIJE WEST BOSNIEN

Sve te snage 10. juna su otpočele koncentričan napad na partizane iz svih okolnih garnizona te okružila 2. krajiški NOP odred sastavljen 5 bataljona sa 3.500 boraca, 1 avionom, 2 tenka, 2 oklopna automobila i 4-6 topova) s ciljem da ga uništi. Međutim, zahvaljujući herojskom otporu i jedinstvu naroda i partizana odred je, u borbi u okruženju, razbio i uništio desetak neprijateljskih (domobranskih, ustaških i nemačkih) bataljona.

Nakon opkoljavanja, formirale su široke zaprečne pojase oko Kozare i krenule u sistematsko potiskivanje i iscrpljivanje branioca. Obrana, u početku uspješna, je nakon desetak dana neprekidnih borbi počela slabiti uslijed gubitaka, zamora i nestanka municije.

Partizanski djelovi koji su se našli van obruča, primjenili su dvije vrste napada radi pomoći opkoljenim snagama. 3. i 4. bataljon uporno su pokušavali da se probiju u obruč radi pomoći, što je i uspjelo djelovima 4. bataljona. Ostale snage, 1. i 2. bataljon brigade, i 1, krajiški odred, pokrenule su niz energičnih napada na okolne garnizone radi privlačenja na sebe djelova osovinske operativne grupe. Izvršeni su uspešni napadi na Dobrljin, Bosanski Novi i Sanski Most.

Ovo ipak nije dovelo do slabljenja i odvajanja značajnih djelova operativne grupe Zapadna Bosna. Dovođenjem pojačanja, pritisak na opkoljene snage je pojačavan, što je dovelo do krize odbrane.

13. Juni

1942: Rođena Jelisaveta Seka Sablić

Rođena Jelisaveta Seka Sablić jugoslavenska pozorišna, televizijska i filmska glumica

Jelisaveta Seka Sablić rođena je u Beogradu 13. juna 1942. godine. Još u gimnazijskim danima bila je jedan od osnivača amaterskog Dramskog ateljea Doma omladine Vračar (DADOV).

Jelisaveta Seka Sablić diplomirala je glumu 1965. godine u klasi Mate Miloševića na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu, u Pozorištu “Boško Buha” igrala je u predstavi “Pepeljuga” Aleksandra Popovića.

Na filmu debituje u crnohumornom rediteljskom prvencu Gordana Mihića i Ljubiše Kozomare pod nazivom “Vrane” (1969.). Uz rijetke izuzetke (npr. “Kičma” 1975., Vlatka Grlića, i “Gospođica”, 1980., V. Jasnoga) glumi komične uloge popularnim komedijama Milana Jelića (“Rad na određeno vreme”, 1980.; “Moj tata na određeno vreme”, 1983.; “Razvod na određeno vreme”, 1986.) i Zorana Čalića (“Žikina dinastija”, 1985. i “Druga žikina dinastija”, 1986.).

Najviše glumačke domete ostvarila je u dijelima Slobodana Šijana; “Kako sam sistematski uništen od idiota” (1983.), “Davitelj protiv davitelja“ (1984.) te posebno u groteski “Maratonci trče počasni krug” (1982.), gdje je za lik pijanistkinje Kristine nagrađena Zlatnom arenom za glavnu ulogu na Festivalu igranog filma u Puli. Uspješno je nastupala i na televiziji. Seka je 2008. godine nagrađena nagradom “Žanka Stokić”.

1943: POGINUO SAVA KOVAČEVIĆ

U najtežem periodu bitke na Sutjesci, juna 1943. godine, Sava je bio postavljen za zapovjednika Treće udarne divizije. Diviziji je tada dodijeljeno biti zaštitnicom Glavne operativne grupe, zatim štititi središnju bolnicu i probiti se iz okruženja.

U desetodnevnim borbama pod Savinim zapovjedništvom, divizija se je borila s neprijateljem koji je bio gotovo dvadeset puta brojniji i učinila sve za spasiti ranjenike te obaviti ostale zadaće. Pokušavalo se naći pogodnu mogućnost za proboj. U teškim borbama 11. i 12. juna na Vučevu, pod Maglićem, kod Borovna, na desnoj obali rijeke Sutjeske, odbijeni su snažni udari neprijatelja, spašena bolnica i pokušalo na lijevoj obali Sutjeske formirati mostobran.

13. juna 1943. partizani su pošli su u opći napad na lijevoj obali Sutjeske . Divizija je uspijela da potisne neprijatelja, ali ne i da slomi njegov otpor. U najkritičnijem trenutku, Sava je odlučio da novim jurišem izvrši proboj. S pratećom četom i grupom kurira izbio je u prvi streljački stroj, zapovjedio juriš, i pucajući iz puškomitraljeza, pošao naprijed.

Sava Kovačević je pao je u jurišu, pokošen neprijateljskim rafalima.

14. Juni

1943: ZASJEDANJE ZAVNOH-A U PLITVIČKIM JEZERIMA

U Plitvicama je održana druga sjednica prvog zasjedanja ZAVNOH-a, kada je ZAVNOH formalno preuzeo funkciju najvišega političkog tijela Narodnooslobodilačkoga pokreta u Hrvatskoj, ali je de facto obavljao i zadaće najvišega tijela vlasti u Hrvatskoj. Na tom je zasjedanju formiran Izvršni odbor, čiji predsjednik postaje hrvatski književnik Vladimir Nazor.

Prihvaćena su dva dokumenta: Plitvička rezolucija i Proglas narodima Hrvatske. U »Proglasu narodima Hrvatske«, upućenom s I. zasjedanja, ZAVNOH je pozvao na borbu za oslobođenje od tuđinske vlasti. Pozvao je i »braću Hrvate Istre, Zadra, Rijeke i jadranskih otoka«

14. Juni

1943: Godišnjica smrti Veselina Masleše narodni heroj iz Banja Luke

Poslije bombardiranja Beograda, aprila 1941. godine, prešao je u Crnu Goru i tamo učestvovao u pripremama ustanka. Organizirao je propagandni rad Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Glavnog štaba za Crnu Goru i Boku. Pokrenuo je i uređivao listove “Sloboda” i “Narodna borba”.

U vrijeme pohoda proleterskih brigada u Bosansku krajinu, jula i augusta 1942. godine, bio je član Politodjela Četvrte proleterske crnogorske brigade. U drugoj polovini 1942. godine, u selu Driniću, zajedno s Mošom Pijade i drugim saradnicima, obnavlja list “Borba”, organ KPJ, u kojoj objavljuje mnoge tekstove, sarađuje i u drugim listovima: “Proleteru”, “Vojno-političkom pregledu”, “Narodnom oslobođenju” i dr..

Na prvom zasjedanju AVNOJ-a u Bihaću u novembru 1942. godine, Masleša je održao glavni referat: Narodnooslobodilačka borba i stvaranje Antifašističkog vijeća, u kojem je iznio istorijat antifašističke borbe u svim krajevima Jugoslavije od 1936. do 1942. godine. Tada je izabran u Izvršni odbor AVNOJ-a.

Tokom četvrte i pete neprijateljske ofanzivi bio je s grupom divizija NOVJ koje su vodile borbe na Neretvi i Sutjesci. Poginuo je 14. juna 1943. godine kada su noću prelazili Sutjesku da bi se probili iz njemačkog obruča.

Odlukom Prezidijuma Narodne skupštine Federativne narodne republike Jugoslavije, 20. decembra 1951. godine, proglašen je za narodnog heroja.

15. Juni

1944: STRELJANA LEPA ŠARIĆ

Među drugaricama, koje su svoje najljepše godine i mladost dale za naš Pokret, posebno se ističe lik Lepe Šarić.

Lepa potiče iz siromašne radničke porodice sa sela, koja je u potrazi za boljim životom iselila za vrijeme Prvog svjetskog rata u Ameriku. Tamo je Šarić Ljeposava Lepa Markova 1919. godine i rođena, u Holbokinu, predgrađu New Yorka. Vrativši se poslije završetka rata u domovinu, u nadi da će oslobođena i ujedinjena zemlja pružiti bolje uslove života, nastanila se u Šibeniku, pored ostalog i radi toga što su njeni roditelji, tvornički radnici u Crnici, željeli da školuju svoju djecu.

2. novembra 1941. godine, kad su položeni prvi buketi cvijeća na grob prvih žrtava fašizma, nad njim je zalepršala proleterska zastava. To je bilo djelo Lepe i njenih drugarica. U isto to doba trebalo je prenijeti bombe sa Šubićevca u kuću Nikice Zenića na Goricu. Bilo je toga mnogo. Kako prenijeti tu količinu pored policije, žandarmije i agenata? Kao po vrpci iz ruke u ruku prenašale su Lepa, Danica, Mladinka i Vuka korpe prepune »krumpira« prekrivene odozgo onim pravim krumpirima.

Početkom 1943. godine internirana je na Molatu. Ni tamo nije ostala skrštenih ruku. Kao članica logorskog rukovodstva stalno je radila, brigala se o ljudima i podizala moral. Tamo je doživjela drugi rat. Radi brata partizana otac joj je kao taoc držan na Molatu i prilikom jedne akcije strijeljan.

U junu 1944. godine bila je ponovo uhapšena. Fašisti su je odveli i zatvorili u Zablaću, ali ovog puta da se s njom obračunaju. Pao im je u ruke ogroman skojevski arhiv, koji su našli kod nje. Htjeli su pod svaku cijenu da doznaju od nje još neke stvari. Služili su se najraznovrsnijim sredstvima, od batinanja do silovanja u grupama.

Tjerali su je u »bodulskoj« nošnji da hoda po terenima Zablaća ne bi li tako otkrili nekog ilegalca ili aktivistu. Iznemoglu i iscrpljenu dovodili su je pred mitraljez, da je zaplaše strijeljanjem, a kad ni to nije uspjelo natovarili bi joj mitraljez na leđa da ga nosi. Izbijena cokulama, izudarana štapovima i čame su mogli, vraćali su je svu modru i otečenu s tih višesatnih mučenja i mrcvarenja, ali poslije svega prkosno im je govorila:

»Nećete od mene nikad ništa saznati.«

Četvrtu noć u cik zore odveli su je svu iznemoglu i polumrtvu. Nikad se nije saznalo što su zlikovci s njom konačno učinili. Nigdje nema njenog groba.

2010 : Godišnjica smrti Bekima Fehmiua

Godišnjica smrti Bekima Fehmiua jugoslovenskog pozorišnog i filmskog glumaca. ( rođen 1. juna 1936. – umro 15. juna 2010.)

Porodica Fehmiu dolazi iz mjesta Đakovica. Međutim, oni su takođe živjeli u Sarajevu, Skadru, i Prizrenu. On je diplomirao na Fakultetu dramskih umjetnosti u Beogradu, u klasi profesora Mate Miloševića sa a na kraju.

Bekim Fehmiu se pojavio u 41 filmu snimljenom od 1953. do 1998. godine. Bekim Fehmiu je prvi kosovski Albanac koji je bio pozorišni i filmski glumac, koji je nastupao i snimao širom bivše zajedničke države. Imao je niz uloga koje su promijenile historiju kinematografije Jugoslavije i ostavio je trag svojim snimanjima u inostranstvu.

Nakon uloge odigrane na romskom jeziku u filmu Skupljači perja, bio je veoma tražen od strane stranih režisera, uključujući i američke.

Fehmiu je u svojoj međunarodnoj karijeri nastupao sa brojnim filmskim zvijezdama, kao što su: John Huston, Ava Gardner, Charles Aznavour, Irene Papas, Claudia Cardinale, Olivia de Havilland, Robert Shaw, Fernando Rey, Dirk Bogarde i Candice Bergen. Nakon filma “The Adventurers”, nije dobio dobre kritike, i nije uspio da prodre u Holivud

Glumio je na srpskohrvatskom, albanskom, španskom, engleskom, francuskom, italijanskom i makedonskom. 1987. godine je demonstrativno napustio pozorište, u znak protesta zbog antialbanske propagande.

U 2001., u izdanju Samizdat B92 publikovana je knjiga memoara Bekima Fehmiu, sa naslovom Blistavo i strašno, koja opisuje njegov život od rođenja 1936. u Sarajevu, sve do 1955. kada se pridružio prištinskom teatru.

Bekim Fehmiu je nađen mrtav 15. juna 2010. u svom stanu u Beogradu. Prvi izvještaji govore o mogućnosti samoubistva. Umro je u 74. godini života.

17. Juni

1943: TISKAN PRVI BROJ SLOBODNE DALMACIJE

Prvi broj Slobodne Dalmacije tiskan je u napuštenoj pastirskoj pojati na Mosoru 17. juna 1943. godine s podnaslovom “Dnevnik Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta Dalmacije”.

U knjizi Dalmacija 1943 Drago Gizdić o nastanku ovih splitskih novina piše: “U Mosoru na kamenjaru, pred sjedištem Pokrajinskog komiteta, danas smo diskutirali (Amulić, Žanko, Geršković, Šehović, P. Šegvić, V. Cvrlje i ja) o pokretanju novog lista za Dalmaciju. Složili smo se da pokrenemo novi list. S obzirom na to da smo sada u neposrednoj blizini Splita, lakše ćemo i brže dolaziti do papira i boje, a isto tako brzo do vijesti iz najvećeg dijela Dalmacije.

Dugo smo zatim raspravljali o imenu novog lista, a na kraju smo usvojili prijedlog P. Šegvića da se list zove Slobodna Dalmacija. U tom imenu se sretno spaja pojam sloboda, kao glavni cilj naše borbe, s nazivom naše pokrajine. (…) Većina je materijala dopremana iz Splita preko ilegalnih kanala, za što je bio zadužen Ivo Gatin. Nikad se Slobodna Dalmacija nije tiskala u onolikom broju koliko se tražilo.”

Na naslovnici prvog broja, uvodne riječi kažu:

“Dalmacija vrije. U Dalmaciji opet bukti plamen narodnooslobodilačke borbe.”

18. Juni

2001: Godišnjica smrti Davorina Popovića

Davorin Popović rođen je 23. septembra 1946. godine u Sarajevu. Od milja su ga zvali Dačo, a nadimak Pimpek je dobio u djetinstvu zbog male izrasline kraj lijevog uha. U mladosti se bavio rukometom i košarkom, u košarci je bio jedan od najtalentovanijih bekova u to doba u Sarajevu.

Bio je kapiten KK Mlade Bosne (kasnije KK Željezničar), te kao standardni prvotimac odigrao je preko 500 utakmica. Sportom se aktivno prestao baviti 1968. godine. Bio je student Fakulteta političkih nauka u Sarajevu.

Muzičku karijeru počeo je u grupi Lutalice, a Indexima se pridružio krajem 1964. godine i do kraja ostaje njen zaštitni znak. Sa Indexima ostavlja neizbrisiv trag u muzičkoj historiji Sarajeva, Bosne i Hercegovine i bivše Jugoslavije. I kao solista, opet uz podršku Indexa, objavljuje tri albuma. 1975. godine objavljuje album “Svaka je ljubav ista (osim one prave)”, 1984. godine “S tobom dijelim sve”, dok album istog naziva ali sa drugim pjesmama izlazi 1995. godine.

Osamdesetih godina 20. vijeka često nastupa sa Mostarskim kišama, vokalnom grupom koju je vodio pjesnik Mišo Marić. Sjano izvodi pjesmu “Žute dunje” za soundtrack filma “Kuduz”, a jednom je nastupio i na Eurosongu, 1995. godine, kada je predstavljao Bosnu i Hercegovinu s pjesmom “21. vijek” te zauzeo 19. mjesto. Prije toga Davorin je za Eurosong konkurirao 1967. s Indexima.

Davorin Popović je zajedno sa Indexima dobitnik Šestoaprilske nagrade grada Sarajeva, koja se dodjeljuje najistaknutijim stvaraocima u svim područjima, kao i estradne nagrade Jugoslavije.

19. Juni

1949: GODIŠNJICA SMRTI VLADIMIRA NAZORA

Vladimir Nazor koji je brojnim stihovima i pregrštima proze snažno obogatio hrvatsku književnost rodio se 30. maja 1876. u Postirama na otoku Braču.

Godine 1942. s pjesnikom Ivanom Goranom Kovačićem preko Kupe prešao je partizanima, o čemu je izvijestio čak i Radio London. Nazor počinje voditi dnevnik S partizanima. Poslije rata objavio je i Pjesme partizanske.

U ratu Nazor je predsjednik Izvršnog odbora ZAVNOH-a, a nakon rata predsjednik Prezidija hrvatskog Sabora. Posljednji javni nastup imao je 1949.: kao novoprimljeni akademik čitao je novele iz nedovršene zbirke U zavičaju, navijestivši nekoliko dana prije svoju smrt.

Nazor je umro 19. juna 1949. Od prvog predsjednika prve hrvatske republike oprostila se na zagrebačkom Mirogoju beskrajna povorka.

22. Juni

1941: OSNOVAN PRVI SISAČKI PARTIZANSKI ODRED

Odluku o formiranju Odreda je donio Okružni komitet Komunističke partije Hrvatske za Sisak. Još u maju održan je sastanak u kući Ivana Rukavine na kome je sudjelovao član CK KPJ Josip Kraš na kome je donesene direktive o pripemi ustanka. Nešto prije toga su ustaše pohapsile dvadesetak komunista u Sisku i pustili ih nakon prijetnji smrću i mučenjem.

Na kratkom sastanku održanom 22. juna 1941. u kući sekretara OK Vlade Janjića Cape, radnika sisačke željezare i člana CK KPJ i CK KPH, odlučeno je da se iste te večeri svi kojima prijeti hapšenje okupe kod sela Žabna, nedaleko od rijeke Odre. Iz skrivenih skladišta trebalo je izvaditi sanitetski materijal i oružje prikupljeno nakon aprilskog rata. Članovi OK su pohitali Sunji, Kostajnici i Petrinji da obavjeste sve skojevce i komuniste o odluci.

Kasno navečer iz svih pravaca, izgovarajući lozinku, stizali su komunisti koji su izbjegli hapšenje. Među njima su bili i svi članovi Okružnog i Mjesnog komiteta Siska. Na nasipu pored rijeke Odre okupili su se Vlado Janić, Marijan Cvetković, Ivo Lasić, Ivo Ogulinac, Joso Tuškanac, Ivo Lovreković, Mika Špiljak, Katica Kušec, Ivan Altić, dr Ivo Brodarac, Nada Dimić i drugi.

Istovremeno su se na drugoj strani Siska u šumi Brezovici našli drugovi Franjo Smolćič, Joso Malina, Drago Radović, Franjo Knebl i još neki.

Oni koji su se okupili na Odri čamcem su prešli rijeku. Razdijelili su oružje i dogovorili se o načinu održavanja veze sa Siskom i ostalim mjestima. Altić je određen za vezu sa Siskom i on se vratio u grad, a veza a Zagrebom uspostavljena je preko Petra Milkovića i Ivana Rukavine Siđe, radnika željezničke ložionice.

– Teško je sada reći da je te večeri formiran odred, kako se taj pojam danas shvaća. To nije bilo ni formiranje vojne jedinice, kakvo se prakticiralo kasnije u ustanku i borbi. Bili smo tu mi, članovi Partije, oružje i naša spremnost za borbu. Doduše, bez vojničkog iskustva. Tako je, eto, nastao naš odred i odmah idućeg dana krenuo je u ratnu akciju – objašnjava prvi komandant odreda Vlado Janić.

1944: POGINUO NARODNI HEROJ MARIJAN BADEL

Rođen je 03.07.1920. godine u Koprivnici. Potječe iz imućne trgovačke obitelji. Njegov otac Slavko i stric su, u neposrednoj blizini Zagreba, u Sesvetama, osnovali tvornicu alkoholnih pića. Školu je učio u Zagrebu, a četvrti razred gimnazije i niži tečajni ispit s uspjehom je položio 1934/35. u gimnaziji na otoku Krku.

Na poziv Komunističke partije, među prvima se uključio u akcije na skupljanju oružja, a zatim i na okupljanju boraca protiv okupatora i njihovih pomagača. Bio je veza boraca Zagrebačko-sesvetskog odreda i zagrebačke partijske organizacije. Tada je postao i član Komunističke partije Hrvatske. Često je odlazio u Zagreb, izvršavajući razne partijske zadatke; na tom poslu bio je nekoliko puta uhapšen. Uvijek ga je iz ustaškog zatvora spašavalo bogatstvo njegove obitelji koja je uspjela potkupiti ustaške oficire.

U decembru 1941. godine odlazi na rad u Hrvatsko primorje; odatle u zimu 1942. godine stiže u Gorski Kotar, gdje se uključuje u partizanski odred.

U oktobru 1942. postaje borac Trinaeste proleterske brigade, koja je nosila ime brigada “Rade Končar”. Tu se, među drugim borcima, istakao kao odličan puškomitraljezac; kao aktivan skojevac, ubrzo postaje rukovodilac SKOJ-a u jednom od bataljona te brigade. Nije bio dugo u Gorskom Kotaru: zbog bolesti je upućen u Komandu žumberačko-pokupskog područja, u kraj koji je dobro poznavao.

Kad je, u januaru 1944. godine, po naređenju štaba žumberačko-posavskog sektora, formirana brigada “Franjo Ogulinac Seljo”, po slavnom španjolskom borcu i partizanskom rukovodiocu, Marijan Badel postao je njen politički komesar. Učestvovao je u napadima na neprijateljska uporišta Goli Breg i Brezovica.

Istakao se i u okršaju, koji je za njega bio posljednji, kad je njegova brigada vodila bitke na sektoru Plješivice i poslije toga proglašena udarnom. Poginuo je kod sela Sveta Jana, 22. juna 1944. godine.

27. Juni

1941: DAN USTANKA NARODA HRVATSKE

Dan ustanka naroda Hrvatske se slavi u spomen na oružanu pobunu protiv ustaških zločina nad Srbima u Lici koji je započeo napadom na žandarmeriju u Srbu 27. VII.1941. Radilo se o masovnom ustanku gerilskih jedinica i naroda kotara Donjeg Lapca pokrenutog od strane Komunističke partije Hrvatske. Početak tog ustanka se slavio od 1945. do 1990. kao republički praznik Dan ustanka naroda Hrvatske a obilježava se i danas proslavom Dana ustanka naroda Like u Srbu.

22. VI. 1941., Marko Orešković, član Centralnih komiteta KPJ i KPH, prenio je ličkim komunistima partijsku direktivu da pokrenu pobunu protiv ustaških i okupatorskih vlasti. U to vrijeme u Lici je bilo 240 evidentiranih članova KP i vjerojatno dvostruko više aktivnih suradnika i članova SKOJ-a. U kotaru Donji Lapac članova KP i aktivnih suradnika nije bilo više od tridesetak, ali opće raspoloženje za otpor i pobunu, obzirom na opisane okolnosti, u tom je kraju bilo najzrelije.

Malobrojni komunisti brzo su pridobivali brojne pristaše i aktivne sljedbenike s kojima su formirali borbene odrede po selima i zbjegovima. Po uputstvima Marka Oreškovića, zasnovanima na njegovu iskustvu iz Internacionalnih brigada u Španjolskom građanskom ratu, u četama i odredima odmah je uspostavljena institucija političkog komesara.

Komandiri su bili ljudi s nešto vojničkog iskustvom, a njima ravnopravni politički komesari bili su isključivo komunisti ili njihovi pouzdani sljedbenici. Uoči ustanka odredi su već brojali oko 300 naoružanih i još više nenaoružanih boraca, a višestruko su narasli već u toku prva dva-tri ustanička dana…

1941:DAN USTANKA NARODA BOSNE I HERCEGOVINE

Dan ustanka naroda Bosne i Hercegovine obilježava se na godišnjicu oružane akcije koju su 27. VII 1941. godine izveli gerilski odredi Bosanske krajine. Oni su tada, uz pomoć seljaka iz okolnih mesta, napali i zauzeli Drvar i Bosansko Grahovo, uništili žandarmerijske stanice Oštrelj, Manastir Rmanj, Potoke, Grkovce i razbili nekoliko manjih odreda ustaša, žandara i domobrana koji su pokušali da prodru u Drvar. Kasnije je početkom kolovoza narodni ustanak, pod rukovodstvom Pokrajinskog komiteta Komunističke partije Jugoslavije za Bosnu i Hercegovinu, dobio masovne razmjere i proširio se na istočnu Bosnu i Hercegovinu.

S obzirom na ovo sve masovnije ubijanje civila odlučeno je da se pristupi formiranju ustanički odreda. Formiranje gerilskih odreda vršeno je u najvećoj tajnosti. Ustaška vlast je naslućivala da se oko Drvara nešto događa i pokušala je da to osujeti. 23. srpnja uputila je nekoliko stotina pisanih poziva viđenijim ljudima iz Drvara i okolnih sela da se odmah jave. U strahu od hapšenja, u Drvaru su radnici napustili tvornice i u njih se više nisu vraćali. Sljedećeg dana ustaške patrole su na ulicama pohapsile 30 ljudi, otjerali u Kulen Vakuf i pobili.

24. VII. 1941. na Kamenici, Crvljivici i Javorju (kod Drvara) Štab gerilskih odreda za srez Bosansko Grahovo i okolinu formirao je gerilske odrede. Iz Drvara i okolnih sela formirano je 9 takvih jedinica sa oko 800 boraca. U široj okolini Drvara formirano je više gerilskih odreda: Kamenički, Javorje, Crljivičko-zaglavički, Boboljusko-cvjetnički, Trubarski, Mokronoški i Tičevski, a na grahovskom području Grahovsko-resanovski odred. Gerilski odredi su bili različitog brojnog stanja što je zavisilo od veličine terena sa koga su popunjavani i oružja sa kojim se raspolagalo. Njihov prvobitni zadatak bio je sprječavanje ustašama ulazak u sela, odvođenje ljudi i pljačkanje imovine.

Napad na Drvar je bio brižljivo pripreman i detaljno razrađen. Svim gerilskim odredima sa područja Drvar-Bosansko Grahovo-Srb izdato je naređenje da 27. srpnja u zoru izvrše napad na ustaške posade u Drvaru, Oštrelju, Prekaji, Trubaru, Martin Brodu, Grahovu i Srbu.

Napad ustanika na garnizon u Drvaru dočekan je jakom mitraljeskom i puščanom vatrom i ručnim bombama. Žestoka borba vođena je cjeli dan. Samo u borbama za Drvar i Oštrelj poginulo je 14 drvarskih boraca. Do kraja dana gerilski odredi, pod rukovodstvom Štaba gerilskih odreda za srez Bosansko Grahovo i okolinu, praćeni stotinama seljaka, zauzeli su Bosansko Grahovo i Drvar, koji je branila 3. četa 1. bataljona domobranskog 10. pješadijskog puka, uništili žandarmerijske stanice Oštrelj, Manastir Rmanj, Potoke, Grkovce, zauzeli dvadesetak železničkih stanica i razbili nekoliko manjih odreda ustaša, žandarma i domobrana koji su pokušali da od Srnetice, duž železničke pruge, prodru u Drvar.

U oslobođenom Drvaru je ubrzo potom formirana Drvarska brigada, prva brigada Narodno oslobodilačke vojske Jugoslavije.

Drvar je do kraja rata ostao važno partizansko uporište te je čak 2/3 trajanja Drugog svjetskog rata u Jugoslaviji ostao slobodan grad. Iz Drvara i srezova koji su mu gravitirali, formirane su vojne jedinice koje su se borile širom tadašnje Jugoslavije, i formirani prvi organi narodne vlast u BiH iz kojih se razvio ZAVNOBIH.

Rade Šerbedžija

28. Juni

1914: Sarajevski atentat

Atentat na austrougarskog prijestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju 28. juna 1914. godine je poznat kao Sarajevski atentat. Ovaj atentat poslužio je kao povod za početak Prvog svjetskog rata. Gavrilo Princip član tajne organizacije “Mlada Bosna” (pod nadzorom organizacije “Crna ruka” iz Beograda) koja je imala cilj da putem buna, ustanaka i oružanih atentata zbaci austrougarsku vlast u Bosni i Hercegovini, izvršio je atentat na Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju.

Franc Ferdinand je prihvatio poziv tadašnjeg guvernera Bosne, generala Oskara Potjoreka, da izvrši inspekciju trupa, prisustvuje vojnim manevrima u okolini Sarajeva, pogleda svojevremeno prvi tramvaj u Evropi i zvanično posjeti Zemaljski Muzej. Osim toga, posjeta se poklapala sa 14-tom godišnjicom njegovog braka sa Sofijom.

30. Juni

1944: Održano drugo zasjedanje ZAVNOBIH-a

30. juna 1944. godine održano je drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a, a trajalo je do 2. jula 1944. godine, u Sanskom Mostu. Na tom zasjedanju je 1. jula 1944. godine donesena deklaracija o pravima građana u BiH u kojoj stoji:

Prvi put u historiji oni su postali kovači svoje sudbine, čvrsto riješeni da jednom zauvijek sahrane vijekovnu mračnu i tešku prošlost i da izgrade državnu zajednicu u kojoj će živjeti u ravnopravnosti, slobodi, miru i blagostanju.”

JULI

01. Juli

1955: Rođen Vladimir Petrović Pižon

Za deceniju, koliko je bio u Zvezdi, odigrao je skoro 500 utakmica, postigao više od 100 golova, osvojio četiri prvenstva države i jedan Kup, te igrao finale Kupa UEFA 1979. godine.

Treći je u klubu po broju odigranih prvenstvenih utakmica, drugi po broju utakmica u evrokupovima i, uz Jovana Aćimovića, prvi po broju odigranih utakmica u Kupu šampiona.

Vladimir Petrović Pižon nastupao je potom za Arsenal, Antverpen, Brest, Standard iz Liježa i Nansi, u kom je završio igračku karijeru. Za reprezentaciju je od 1973. do 1982. godine odigrao 34 utakmice i postigao pet golova, učestvujući na dva Svetska prvenstva.

Nakon aktivnog igranja fudbala je počeo da se bavi trenerskim poslom, takođe krenuvši iz Crvene zvezde, gde je prvo bio pomoćnik, a zatim i prvi trener u dva navrata, te i u toj ulozi sa crveno-belima osvojio šampionsku titulu.

Vodio je potom desetak klubova i reprezentacija.

Vladimir Petrović Pižon, smatra se jednim od naših najboljih fudbalera svih vremena, a pored svega što je osvojio i mnogih individualnih nagrada i priznanja koja je primio, možda i najveće je to što je postao četvrta „Zvezdina zvezda”.

02. Juli

2011: Godišnjica smrti Olivere Marković

Olivera Marković rođena je 3. maja 1925. godine u Beogradu, ali je osnovnu školu i prve razrede gimnazije pohađala je u Nišu.

Po povratku porodice u Beograd, završila je gimnaziju i upisala istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu. Nju je napustila kao apsolvent i postala student prve generacije na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju, gde je i diplomirala 1951. godine.

Tokom duge karijere je ostvarila više od sto pedeset pozorišnih uloga i glumila u više od šezdeset filmova i tridesetak televizijskih drama i serija, a takođe se bavila i pevanjem, te je šezdesetih godina nastupala širom zemlje i u inostranstvu kao vrstan izvođač romansi i šlagera.

Teško je izdvojiti neke od njenih uloga, ali treba reći da je dva puta dobila nagradu Narodnog pozorišta za uloge Majke Hrabrosti i Klare, kao i najveće priznanje koje dodeljuje nacionalni teatar, Plaketu, 1988. godine.

Pored toga dobitnica je i Specijalne nagrade na Danima komedije, Oktobarske nagrade grada Beograda, dve Zlatne i jedne Srebrne arene na Filmskom festivalu u Puli, Nagrade Slavica za doprinos razvoju filmske umetnosti, Dobričinog prstena i drugih.

07. Juli

1941: DAN USTANKA NARODA SRBIJE

Sedmog jula 1941. u selu Bela Crkva kod Krupnja dogodio se prvi oružani sukob između partizanskih ustanika i oružane sile kvislinške vlasti. Taj datum je desetljećima kasnije proslavljan kao Dan ustanka naroda Srbije.

Petnaestak pripadnika novoformirane Rađevske čete Valjevskog partizanskog odreda toga dana su pojavili na seoskom zboru povodom tradicionalnog crkvenog praznika Ivanjdana kako bi prisutnim seljacima održali govor i pozvali ih da im se priključe u stvaranju pokreta koji je za cilj imao oslobođenje zemlje i uspostavljanje pravednijeg društva.

Ubrzo nakon što su partizani poslije održanog govora napustili zbor i krenuli prema šumi, pojavila su se dvojica žandara koji su počeli rastjerivati okupljene seljake (okupator je zabranio sva javna okupljanja u Srbiji) i prijetiti im hapšenjem. Jedan od prisutnih mještana je obavijestio partizane o postupku žandara. Partizani su krenuli u susret žandarima.

Žandari su zapucali u pravcu partizana Žikice Jovanovića koji je uzvratio i pogodio obojicu napadača. Jedan žandar je odmah poginuo, a drugi, koji je bio ranjen, ubijen je od strane Jovanovićevih saboraca, iz straha da će im nauditi. Partizani nisu imali namjeru da ubiju žandare već su ih pokušali razoružati. O tome svjedoči slična, prilično tolerantna, praksa partizana prema žandarima u prvih mjesec dana ustanka u Srbiji (žandari su nakon razoružavanja puštani od strane partizana). S druge strane, žandari su 7. jula u Beloj Crkvi pokušali uhapsiti partizane, nakon čega bi uhapšenici završili u logoru i, vrlo vjerojatno, bili ubijeni u odmazdama tokom 1941.

2014: Godišnjica smrti Bore Todorovića

Bora Todorović jugoslovenski pozorišni i filmski glumac (5.11.1929.-7.7.2014.) Rođen je u učiteljskoj porodici i u Beogradu 5. novembra, 1930. godine. Pošto je odustao od studija mašinstva, studirao je glumu u klasi zajedno sa Ljubom Tadićem, Slobodanom Cicom Perovićem, Markom Todorovićem kod profesora Joze Laurenčića.

Brat je slavne Mire Stupice i otac je glumca Srđana Todorovića i glumice Dane Todorović.

Njegov prvi pozorišni angažman bio je u Beogradskom dramskom pozorištu, ali ubrzo odlazi sa sestrom Mirom Stupicom i njenim tadašnjim suprugom Bojanom Stupicom u Zagreb i četiri godine radio na sceni Hrvatskog narodnog kazališta (1957-1961).

Po povratku u Beograd igra u Ateljeu 212 do 1983. godine, u kome se i najduže zadržao igrajući u predstavama „Arsenik i stare čipke“, „Sprovod“, „Krmeći kas“, „Razvojni put Bore Šnajdera“, „Kape dole“”, „Druga vrata levo“, „Mrak i šuma gusta“, „Pseće srce“, „Radovan III“, „Maratonci trče počasni krug“, „Čudo u Šarganu“, „Audijencija Vernisaž“, „Veština“, „Povratak“ (koju će, u drugoj ulozi, kasnije igrati i u Zvezdara teatru). Od osnivanja Zvezdara teatra član je njegove trupe.

13. Juli

1941: DAN USTANKA NARODA CRNE GORE

U rano jutro 13. jula 1941. započeo je najveći ustanak u porobljenoj Evropi 1941. godine. Započeo je pod rukovodstvom KPJ, a trajao je do polovice augusta, kada je ugušen jakom talijanskom ofanzivom.

Ustanak je izbio neposredno nakon početka formiranja protalijanske crnogorske vlade. Ustaničke formacije su, koristeći iznenađenje, napale talijanske snage, zadale im teške gubitke i preuzele vlast nad mnogim djelovima Crne Gore. Iako planiran u mnogo manjoj meri, ustanak je od prvog dana dobio karakter općenarodnog ustanka u kojem je sudjelovalo oko 30.000 ljudi. Ustanici su razbili i zarobili do tada najveći okupatorski garnizon u porobljenoj Europi, od oko 1000 talijanskih vojnika i starješina.

Talijanska vojska je na to odmah reagirala pokretanjem ofanzive te je, koristeći nadmoć u tehnici, uspjela brzo preuzeti nadzor nad dijelovima crnogorske teritorije, ustanicima nanijeti gubitke i poduzeti represalije nad crnogorskim stanovništvom. Ustanak je krajem srpnja i početkom kolovoza ugušen intervencijom 6 talijanskih divizija, a u rujnu je počela ponovna organizacija partizanskih odreda od preostalih ustaničkih grupa.

2006: Godišnjica smrti Dragomira Felbe

Dragomir Felba jugoslovenski filmski, pozorišni glumac (7. jul 1921 — 13. jul 2006)

Studirao je tehnički i pravni fakultet, a kasnije i Visoku filmsku školu u Beogradu koju je i završio 1950.

Debitovao je u kragujevačkom Narodnom pozorištu ali je već 1952. godine prešao u Jugoslovensko dramsko pozorište. Već od 1956. godine ima status slobodnog umetnika.

Prvu filmsku ulogu odigrao je 1948. godine u filmu „Sofka“ a proslavio se ulogom u filmu „Barba Žvane“. Za ulogu u filmu „Kozara“ je, na pulskom filmskom festivalu, nagrađen specijalnom diplomom

Dragomir Felba upamćen kao nenametljiv, topao i neposredan, baš takav utisak ostavio je i u svojim ulogama, a publika ga možda najviše pamti kao glumca koji nikada na filmskom platnu nije glumio mladića – za njega se u šali govorilo (slično kao i za Pavla Vuisića) da nikada i nije bio mlad.

1943: UBIJEN IVAN GORAN KOVAČIĆ

Tri dana pred Novu godinu 1943. Goran odlazi u partizane iz Zagreba zajedno s Vladimirom Nazorom. Četvrtu ofanzivu prošao je uglavnom u I dalmatinskoj brigadi, a u Petu ofenzivu ulazi s V crnogorskom brigadi kojoj je komandant bio Sava Kovačević. Peta ofanziva je bila naročito mučna. Kroz nju je Goran Kovačić prolazio teško, oslabljen i svojom ranijom plućnom bolesti.

Kada je dr Simo Milošević bio ranjen i bio tako prisiljen da ostane, ostao je s njim i Goran, jer mu je bio prijatelj i jer je bio već iscrpljen teškim marševima. Koncem juna i početkom jula 1943 Goran se nalazio u istočnobosanskom selu Vrbici kod Foče, skrivajući se od četnika koji su klali partizanske ranjenike sa Sutjeske. 13. jula četnici su ga pronašli i ubili.

Gorana je ubio komandir “leteće čete” Borislav Boro Blagojević. Blagojević je poslje rata emigrirao, ali je ostao aktivan u četničkoj emigraciji kao predsjednik organizacije “Draža Mihailović” za Belgiju i jedan od rukovoditelja organizacije “Ravna Gora” za Europu. On je ubijen 8. ožujka 1975. godine u Briselu, pod nerazjašnjenim okolnostima, najvjerovatnije zbog njegovih aktivnosti protiv Jugoslavije. Pisao je protiv Josipa Broza i bio uključen u terorističke akcije protiv jugoslavenskih diplomatskih predstavništava.

14. Juli

1930: Prvi nastup i pobjeda Jugoslavije protiv Brazila na SP-u u Montevideu

Prvo Svjetsko prvenstvo u nogometu održano je 1930. godine u Urugvaju, a na njemu je između ostalog nastupila i reprezentacija Jugoslavije, a izabranici Boška Simonovića pružili su odlične partije u grupnoj fazi takmičenja.

Već u prvom kolu na Parque Central stadionu, u svojoj prvoj utakmici na prvom Svjetskom prvenstvu u nogometu, za protivnika su imali Brazil.

Ekipa Pindara de Carvalha bila je veliki favorit uoči utakmice, ali je pobjeda na kraju ipak pripala Jugoslavenima.

Golovima Ivice Beka i Aleksandra Tirnanića Jugoslavija je slavila rezultatom 2:1 i tako upisala svoju prvu pobjedu na prvenstvima svijeta u historiji. Jugoslavija je potom savladala i Boliviju s 4:0 i izborila mjesto u polufinalu.

Tu je uspješniji bio Urugvaj rezultatom 6:1. U finalu je Urugvaj bio bolji od Argentinaca (4:2) i osvojio je svoju prvu titulu prvaka svijeta. Urugvajci će ovaj uspjeh ponoviti 20 godina kasnije u onoj legendarnoj utakmici pred skoro 200.000 gledatelja s Brazilom na Maracani.

1941: BIJEG IZ LOGORA KERESTINEC

Logor Kerestinec je za komuniste osnovala Mačekova vlada 31. februara 1941. Dolaskom ustaša na vlast, logor im je predan na upravu. Kada su zatvorenici saznali da su njihovi drugovi strijeljani u prvoj skupini talaca (9. jula), zatočenici logora Kerestinec shvatili su da će i oni ubrzo doći na red za likvidaciju. Stoga su u dogovoru sa svojim ilegalnim partijskim rukovodiocima u Zagrebu, tri dana kasnije, u noći između 13. i 14. jula, izvršili prepad na logorsku stražu, razoružali ju i pobjegli iz logora. U bijegu je sudjelovalo 111 logoraša.

Na dogovorenom mjestu bjegunce nisu dočekale udarne grupe komunista iz Zagreba, jer njihov prihvat Mjesni komitet KPH nije dobro organizirao. Zbunjeni bjegunci predugo su čekali u nedalekoj šumi Obrež i tako su velikom većinom pali kao žrtve masovne ustaško-oružničke potjere. U okršajima s potjerom ubijen je 31 bjegunac, a 44 su zarobljena i svi su koji dan kasnije dovedeni pred Pokretni prijeki sud, osuđeni na smrt i strijeljani na Dotrščini. Potjeri je na razne načine uspjelo izmaći samo 14 bjegunaca, koji su se raznim putovima svi pridružili partizanima. Od njih su svega sedmorica preživjela rat.

Tada su ubijeni neki od najpoznatijih komunista i ljevičarskih intelektualaca. Među ubijenima su bili: književnik August Cesarec, novinar Ivan Krndelj, narodni heroj Divko Budak, narodna heroina Kata Dumbović i mnogi drugi.

17. Juli

1942: Strijeljan Esad Midžić narodni heroj iz Prijedora

Rođen je u porodici zanatlija kao najstariji od desetero djece. Pohađao je osnovnu školu i neke razrede gimnazije u Prijedoru, a neke preko Gajretovog konvikta u Bihaću. Položio je šest semestara na Pravnom fakultetu u Beogradu. Učestvovao je u štrajku ljubijskih rudara i demonstracijama protiv rata, koje su držane 1. septembra 1940. Tada je primljen u KPJ.

Poslije napada nacističke njemačke na Sovjetski Savez, 22. juna 1941, kao član Mjesnog komiteta KPJ za Prijedor učestvuje u pripremama za ustanak. U borbama kozarskih partizana na Podgradcima, Turjaku i Mrakovici došli su do punog izražaja Esadovi kvaliteti i 9. februara 1942. povjerena mu je dužnost političkog komesara Kozarske proleterske čete. U martu, u Čelincu, četa je ušla u sastav Četvrtog krajiškog proleterskog bataljona, pod komandom Zdravka Čelara i Esada Midžića kao političkog komesara.

Krajiški proleterski bataljon je krenuo u pravcu istočne Bosne, s namjerom da se tamo spoji sa Prvom proleterskom udarnom brigadom. Međutim zbog jačanja četničkih snaga u srednjoj Bosni bataljon je ostao jedina partizanska jedinica na ovom terenu, izložena danonoćnim napadima četnika, ustaša i Nijemaca. Krajem maja i početkom juna 1942. godine bataljon je napalo više hiljada neprijateljskih vojnika i potisnut je na planinu Motajicu gdje je bio desetkovan.

Esad Midžić se sa 20 boraca probio prema planini Čemernici, ali je pao u četničku klopku i bio zarobljen. Ista sudbina je zadesila i Zdravka Čelara. Četnici su Esada predali ustašama, a ovi su ga sproveli u banjalučku zloglasnu ‘Crnu kuću’, u kojoj je bio saslušavan uz tešku torturu. Odbio je predlog ustaša da pređe u njihovu službu i da će biti pomilovan kao zavedeni partizan. Strijeljan je 17. jula 1942.

Narodnim herojem proglašen je 5. jula 1951. godine.

21. Juli

1945: PRVI KONGRES ANTIFAŠISTIČKE FRONTE ŽENA HRVATSKE

AFŽ (Antifašistička fronta žena) je jugoslavenska organizacija antifašistkinja utemeljena na Prvoj zemaljskoj konferenciji žena 6. 01.1942. godine u Bosanskom Petrovcu. Na naslovnici lista ‘Žena u borbi’ (9. decembra 1942.), koji je izdavao Okružni antifašistički odbor žena za Liku, objavljen je dio govora druga Tita sa Konferencije AFŽ-a:

“Žene se bore za slobodu i nezavisnost svojih naroda, one se bore protiv fašističkog sistema, sistema srednjevjekovnog ropstva. One se bore danas rame uz rame s narodima Jugoslavije protiv zvjerskih okupatorskih osvajača i protiv njihovih izdajničkih domaćih slugu; to je sastavni dio velike borbe za svoju ravnopravnost koju su našim ženama, u granicama Jugoslavije, osporavali.”

Revolucionarno iskustvo i društveni ugled partizanki doveli su do ostvarenja i dotad nepostojećeg općeg prava glasa za žene 11. augusta 1945. godine, a godinu kasnije i ustavom zagarantirane ravnopravnosti.

U Zagrebu je od 21. do 23. jula 1945. godine održan je I. kongres Antifašističke fronte žena Hrvatske.

Na kongresu je sagledan udio žena Hrvatske u NOB-i, njihovom radu u zbrinjavanju izbjeglica, ranjenika, djece, učešće u radu JNOF-e, narodne vlasti i sl. Prihvaćeni su novi zadaci u tek oslobođenoj i ratom opustošenoj zemlji.

Na Trgu Republike 21.jula 1945. godine okupljenima su se osim predsjednika hrvatskog Sabora Vladimira Nazora obratile i mnoge borkinje, predstavnice različitih federalnih jedinica.

1985: Godišnjica smrti Zorana Radmilovića

Zoran Radmilović je po očevoj želji upisao je pravo u Beogradu, potom studirao i na Arhitektonskom i Filološkom fakultetu; uporedo je oprobao glumačke mogućnostu u KUD „Ivo Lola Ribar“, potom upisao i postupno apsolvirao glumu na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju te započeo karijeru u Beogradskom dramskom pozorištu (1962—1968), u kome isprva nastupa u manje značajnim predstavama.

Godine 1964, zbog odustajanja Ljube Tadića, Radmilović uskače u naslovnu ulogu u Kralju Ibiju (na sceni Ateljea 212), predstavi koju pretvara – razotkrivajući potpuno izuzetnu glumačku nadarenost – u trijumf improvizacije (veliki uspeh ostvaruje i na gostovanjima u Parizu, Moskvi, Njujorku, Veneciji i dr.), u “svoju scenu” koja će trajati (zajedno s kasnijim Radovanom III Dušana Kovačevića) dve decenije.

Iako je ostvario niz uspelih uloga u pozorištu (stalni je član Ateljea 212 od 1968. godine do smrti), na filmu, televiziji i estradi, sve su one ostale u sjeni “uloge života” u Kralju Ibiju (čak i kad se radi o briljantnom ostvarenju – ulozi Molijera u istoimenom komadu M. A. Bulgakova, za koju je nagrađen Oktobarskom nagradom grada Beograda).

Na filmu je debitovao 1962. godine (Čudna devojka, Jovana Živanovića) i odigrao oko dvadeset uloga. Glavne je ostvario u filmovima Glineni golub (T. Janić, 1966), Ram za sliku moje drage (Mirza Idrizović, 1968), Pogled u noć (N. Stojanović, 1968), Paviljon 6 (L. Pintilie, 1978), Srećna porodica (Gordan Mihić, 1980).

22. Juli

1941: DAN USTANKA NARODA SLOVENIJE

“Šmarnogorska ilegalna grupa 22. jula 1941., između sela Tacen i Šmartno u podnožju Šmarne gore, izvršila je prvu organiziranu akciju na suradnike okupatora. Poslje ove akcije udružila se sa još dvije grupe, da bi 24. jula sjeverozapadno od Rašice formirali Rašišku partizansku četu, koja je već sredinom kolovoza imala 65 boraca i razvila svoju aktivnost na području Tacen — Črnuče — Vodice — Smlednik, uništavajući telefonske veze i neprijateljsku imovinu. Time je započela narodno oslobodilačka borba naroda Slovenije.”

Borbene grupe su noću 27/28. jula izvršile planirane akcije sa različitim uspjehom. Okupator je odgovorio oštrim mjerama. Doveden je još jedan bataljon policije i formiran izvanredni sud. koji je 1. augusta izrekao smrtnu kaznu streljanjem četvorici pripadnika oslobodilačkog pokreta. Presuda je izvršena narednog dana. Presude o strijeljanju i vješanju članova oslobodilačkog pokreta bile su sljedećih dana sve češće. Okupator ih je objavljivao na posebnim crvenim plakatima, kako bi psihološki zastrašujuće djelovao na stanovništvo.

Kao odgovor na česte akcije Rašiške čete koja je 18. septembra likvidirala 5 njemačkih okupatora, 20. septembra je policijski bataljun zapalio selo Rašice, a stanovništvo iselilo u Bosnu. Bilo je to prvo slovensko selo u nizu koje je doživilo takvu sudbinu. Nakon rata selo je obnovljeno.

23. Juli

1944: ZLOČIN NAD ISTARSKOM HEROIONOM RUŽICOM PETROVIĆ

Ruža Petrović, seljanka i domaćica, rođena u Režancima 17.10.1911., aktivistkinja i organizatorica NOP-a na području Svetvinčenta, doživjela je i preživjela jedan od najzvjerskijih zločina u Istri.

22. 7.1944. domaći talijanski fašisti iz Svetvinčenta iznenada su upali u Ražance i izvršili pretres njezine kuće. Pošto su u kući našli više odjevnih predmeta i hrane nego li je potrebno za njezinu obitelj, optužili su je da radi za NOP, oduzeli sve pronađeno u kući, uhitili i primorali da opljačkanu robu vlastitim jednopregom odveze u granizon u Svetvinčentu. Tu su je zatvorili i cijelu noć maltretirali, mučili, a zatim pustili.

Uputila se kući, ali su je domaći fašisti dočekali na pola puta, vezali je konopcem za stablo jasena i da ih ne bi prepoznala, jedan zločinac među njima bodežom joj je iskopao oči. Ovako vezanu i izmasakriranu pronašli su je seljaci i odveli na kirurški odjel opće bolnice u Pulu, gdje se neko vrijeme liječila i nakon oporavka puštena je kući. Zbog ovog zločina sve do smrti imala jake glavobolje koje su bile posljedica iskapanja očiju, a nakon tog zločina izgubila je osjet mirisa i okusa.

Dolaskom kući, iako bez oba oka, nastavlja raditi za NOP i bila je od velike koristi za aktiviste NOP-a na terenu. Prije masakra od organizacije AFŽ-a za Istru bila je izabrana za delegata I. oblasne konferencije AFŽ-a za Istru koja se održala 23.7.1944. (upravo na dan zločina) u šumi iznad Rašpora na Krasu, ali zbog izvršenog zločina nije mogla otputovati. U lipnju 1945. Ruža Petrović bila je u delegaciji istarskih žena na Kongresu žena Hrvatske u Zagrebu, na kojem je održala pozdravni govor i među ostalima upoznala Vladimira Nazora. Umrla je 1958. i sahranjena je na gradskom groblju u Puli.

1963: Rođen Slobodan Boba Živojinović

Pošto mu je otac održavao teniske terene Crvene zvezde, a stariji brat trenirao tenis, odmalena je bio u dodiru sa tim sportom. Sa osam godina je bio vicešampion Srbije u svojoj konkurenciji, sa dvanaest je otišao korak dalje, sa četrnaest i sa šesnaest godina je osvajao i državno prvenstvo, te do svoje sedamnaeste postao jedan od najboljih juniora na svetu.

Slobodan Boba Živojinović seniorsku karijeru je započeo 1981. godine, a najbolji plasman u singlu je imao oktobra 1987. godine, kada je bio 19. igrač na ATP listi, dok je godinu dana ranije postao prvoplasirani na listi dubl igrača. Za dvanaest godina profesionalnog igranja tenisa, osvojio je dva turnira u pojedinačnoj konkurenciji i osam u igri parova, među kojima je i Otvoreno prvenstvo SAD, a predstavljao je Jugoslaviju i na Olimpijskim igrama 1988. godine.

Od 2002. do 2011. godine Boba Živojinović je bio predsednik Teniskog saveza Srbije, a sada je doživotni počasni predsednik

26. Juli

1942: IŠKI USTANAK

Ustanak Maloižana 26. jula 1942. godine jedinstven je događaj ne samo u Zadarskom, već i na širem području u toku narodnooslobodilačkog rata. Masovni ustanak i napad na naoružane karabinjere na brodu „Sofija“ od golorukih Maloižana prva je značajna oružana akcija protiv okupatora na zadarskim otocima i prva partizanska akcija na našem moru, ne računajući neke ranije oružane akcije koje su izvršene s obale na neprijateljske brodove. To je bio podvig kad se ima u vidu da se sve odigralo na brodu i otoku u neposrednoj blizini jakog okupatorskog uporišta Zadra.

Ustanak na Malom Ižu snažno je odjeknuo ne samo među stanovništvom zadarskih otoka, već i na čitavom priobalnom pojasu sjeverne Dalmacije pa i šire.

Mali Iž ima istaknuto mjesto u narodnooslobodilačkoj borbi, ne samo po jedinstvenom i hrabrom podvigu njegovih stanovnika 26. jula 1942. god. nego i po velikom broju aktivnih boraca u NOB-i , po velikim ljudskim i materijalnim žrtvama danim za slobodu domovine.

Od 1287 stanovnika Malog Iža , u NOB-i sudjelovalo je njih 415, a od toga je 146 žena. Poginulih i žrtava fašističkog terora ukupno je 204 od čega su 172 poginula u borbi, 30 su žrtve fašističkog terora. U bitkama na Sutjesci poginulo je 65 Maloižana- boraca proslavljene Druge dalmatinske brigade u kojoj su Maloižani imali svoj Maloiški bataljon. U koncentracijskim logorima ( na Molatu, Ošljaku i u Italiji) i zatvorima bila su 483 mještana.

27.Juli

1946: Rođen Rade Šerbedžija

Rođen Rade Šerbedžija jugoslovenski televizijski i pozorišni glumac, pjesnik i muzičar (Bunić kraj Titove Korenice, 27. VII. 1946. – ), koji je ostvario i zapažene uloge u hollywoodskim produkacijama.

Rade Šerbedžija je suprug Lenke Udovički, s kojom ima kćeri Ninu, Milicu Almu, Vanju. Iz prvog braka ima ćerku Luciju te sina Danila.

Rade Šerbedžija diplomirao je 1969. na Akademiji za pozorište, film i televiziju u Zagrebu, nakon čega je ubrzo angažiran u zagrebačkomu Dramskom kazalištu “Gavella”. Nakon toga naizmjenično radi kao slobodni umjetnik, s angažmanom u HNK Zagreb, te ponovno u “Gavelli”. Nadaren, iznimne glumačke tehnike, glumac i racija i temperamenta, sugestivan, vrsne dikcije, s lakoćom izvodeći i fizički najteže scene, pokazao se podjednako uvjerljiv u ulogama klasičnog (npr. Shakespeareovi Hamlet i Richard III) i modernog repertoara (npr. Ibsenov Peer Gynt) – u raznim žanrovima, i u pozitivnim i u negativnim likovima.

Dobitnik je mnogih priznanja (triput nagrađen na Sterijinom pozorju, Nagrada “Vladimir Nazor”, Nagrada “Dubravko Dujšin”, Nagrada “Orlando” na Dubrovačkim ljetnim igrama). Na filmu debitira sporednom ulogom u Iluziji (1967.) K. Papića, dok prvu glavnu – mladića na životnoj prekretnici – tumači u Gravitaciji ili fantastičnoj mladosti činovnika Borisa Horvata (1968.) B. Ivande…

AUGUST

01. August

1953: Rođen Bogdan Diklić

Rođen Bogdan Diklić jugoslovenski pozorisni i filmski glumac koji je od 1976. godine do danas (2021. godine) snimio preko 145 filmova i serija, te ostvario neke od najznačajnijih uloga u pozorištu. Rođen je 1. avgusta 1953. godine u Bjelovaru. Diklić živi i radi u Beogradu.

Ljubav prema glumi Bogdan Diklić je otkrio tokom tinejdžerskih dana, zato je 1972. godine upisao tadašnju Akademiju za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu. Još kao student počeo je da dobija prve uloge u pozorištu i na filmu. U periodu od 175. do 1995. godine bio je stalni član ansambla Narodnog pozorišta u Beogradu, gde je odigrao veoma značajne uloge u brojnim predstavama.

Nakon toga je prešao u Jugoslovensko dramsko pozorište, ali je sarađivao i sa drugim teatrima u Beogradu. Prvu ulogu na velikom platnu dobio je 1975. godine i to u filmu „Sarajevski atentat“. Od tada do danas odigrao je preko osamdeset veoma bitnih uloga u filmovima i serijama. Za svoj talenat, trud i rad dobio je dve „Zlatne arene“ i brojne druge nagrade.

Bogdan Diklić je rođen 1953. godine u Bjelovaru. U rodnom gradu je završio osnovnu i srednju školu, a ljubav prema glumi rodila se tokom tinejdžerskih dana. Kako je jednom prilikom ispričao, odluku da pokuša da upiše glumu doneo je u trećem razredu srednje škole kada je u amaterskom pozorištu igrao Tiresija u Sofoklovoj drami „Antigona“. Zato se 1972. godine zaputio u Beograd.

Retki su glumci koji uspevaju da sa samo 22 godine postanu članovi ansambala nekog od velikih pozorišta. Ipak, to je 1975. godine pošlo za rukom Bogdanu Dikliću čija je matična kuća postalo Narodno pozorište u Beogradu. Na sceni Narodnog pozorišta tumačio je Stipijana u „Kaliguli“, Pjera Bazuhova u „Ratu i miru“, te Olivera u predstavi „Kako vam drago“. Bio je Molčaljin u komadu „Nevolje zbog pameti“, te Pera Kalinić u „Gospođi ministarki“.

02. August

1942: Formirana Šesta proleterska istočnobosanska narodnooslobodilačka udarna brigada

Šesta proleterska istočnobosanska narodnooslobodilačka udarna brigada je formirana naredbom Vrhovnog štaba NOP i DVJ 2. avgusta 1942. godine u Šekovićima, od tri istočno-bosanska proleterska bataljona. Na dan formiranja imala je 620 boraca.

Prvi komandant brigde bio je Vojo Ljujić, a politički komesar Cvijetin Mijatović, narodni heroji.

Brigada je imala ogroman značaj za održavanje ustanka u istočnoj Bosni u periodu njegove najveće krize, tokom 1942—1943. godine, u ponovnom rasplamsavanju ustanka u ovoj oblasti i brojnim poduhvatima u istočnoj Bosni, Crnoj Gori, Srbiji, Hrvatskoj i Sloveniji. Dala je veliki broj vojno-političkih i partijskih rukovodilaca, kao i narodnih heroja.

Odlukom Vrhovnog štaba NOV i POJ za postignute uspehe u borbi, 29. oktobra 1944, proglašena je proleterskom.

Odlikovana je i Ordenom narodnog oslobođenja i Ordenom bratstva i jedinstva, a povodom petnaestogodišnjice bitke na Sutjesci, juna 1958. godine, odlikovana je Ordenom narodnog heroja.

Sesta istocno bosnaska brigada – Mart 1943. godine

07.August

1941: Formiran Majevički narodnooslobodilački partizanski odred

Formiran je početkom avgusta 1941. godine . godine na planini Majevici.Odlukom Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine za komandanta odreda imenovan je Ivan Marković Irac , a za političkog komesara Fadil Jahić Spanac , narodni heroji .

08. August

1943: Rodjena Esma Redžepova

Esma Redžepova u detinjstvu je bila član folklornog društva, a sa trinaest godina je pobedila u pevanju na školskom takmičenju talenata za Radio Skoplje, nakon čega se uz dozvolu svojih roditelja pridružila harmonikašu i šefu orkestra Stevi Teodosievskom na turnejama, i ostala sa njim do kraja života.

Jedno vreme se školovala na Muzičkoj akademiji u Beogradu, ali ju je napustila nastavivši da nastupa i snima albume. Tokom karijere duge šest decenija, održala je više od 20 000 koncerata, od čega trećinu humanitarnih, snimila oko 600 pesama, više od 100 singlova, 20 albuma i šest filmova.

Pored romskog jezika je pevala i na srpskom, grčkom, turskom, hebrejskom i drugim jezicima, nastupajući širom sveta i pred broojnim svetskim liderima kao što su Josip Broz, Nikita Hruščov, Indira Gandi, Reza Pahlavi, Gadafi i drugi.

Sa suprugom je krajem šezdesetih godina osnovala muzičku školu za mlade i siromašne Rome, a tokom života su usvojili i zbrinuli čak četrdeset sedmoro dece.

Tri decenije su, do početka raspada Jugoslavije, živeli u Beogradu, da bi poslednjih četvrt veka provela u rodnom gradu.

10/11. August

1943: Napad na sarajevski aerodrom Rajlovac

Tokom noći Prva krajiška proleterska udarna brigada vešto izvedenom akcijom je nakon 35-kilometarskog marša, izvršila uspešan prepad na aerodrom Rajlovac kod Sarajeva, glavnu vojnu avio-bazu nemačkih snaga i NDH u Bosni i Hercegovini. Prema nemačkom izveštaju, uništeno je 17 aviona (5 nemačkih i 12 hrvatskih), izveštaj Prve krajiške brigade navodi 30 uništenih aparata, dok je radio Slobodna Jugoslavija objavio informaciju o 34 uništena aviona.

21. maj 1942. godine – u selu Lamovita kod Prijedora formirana je Prva krajiška narodnooslobodilačka udarna brigada od boraca sa šireg područja Bosanske krajine. Snimak prikazuje dio postrojene brigade na dan njezinog formiranja.

12. August

1942: Poginuo Simela Simo Šolaja

Simo Šolaja (1905-1942) je učesnik Narodnooslobodilačke borbe, junak i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je 1905. godine u selu Pljevi kod Šipova. Potiče iz siromašne seljačke porodice. Do rata je radio kao šumarski radnik i nadničar, u Bosni, Crnoj Gori i Srbiji.

Italijani su posebno respektirali Šolaju posle poraza kod Sokoca i u Rastičevu, kod Kupresa, 3. decembra 1941. godine. Pošto su u septembru paktirali sa četnikom Drenovićem, pokušavali su na razne načine da to urade i sa Šolajom. Početkom 1942. godine, poslali su svog saradnika Šolaji, sa većom sumom novca da pokuša da ga podmiti.

Pod njegovom komandom, bataljon “Iskra” je u borbi između 31. decembra 1941. i 1. januara 1942. godine uništio utvrđenja u Majdanu, izmedu Jajca i Mrkonjić-Grada, a 14. februara razbio bataljon domobrana na Vodenom Podu i Previlima, koji je pratio komoru iz Jajca za Mrkonjić-Grad.

Najzad je doneta odluka da se 25. februara izvrši napad na Mrkonjić-Grad. Pod pritiskom boraca, i Drenović je obećao da će grad napasti sa južne i zapadne strane. U određeno vreme Šolaja je sa svojim borcima prodro u centar grada i tu uništio žandarsku stanicu, spalio Italijansku motorizaciju i uništio nekoliko utvrđenja.

Kada su se, krajem jula i početkom augusta 1942. godine, razvile borbe između ustaša, utvrdenih u Kupresu, i proleterskih i udarnih brigada i jedinica III krajiškog partizanskog odreda, i Šolaja je sa svojim bataljonom pohitao u pomoć. U noći između 13. i 14. augusta, jurišajući na ustaške bunkere, junački je poginuo. Odlukom CK KPJ, posmrtno je primljen u KPJ.

Za Narodnog heroja proglašen je nekoliko dana posle smrti avgusta 1942. godine.

14. August

1942: Poginuo Mithat Haćam Narodni heroj Juguslavije

Avgusta 1942. godine sa Prvim udarnim bataljonom je stupio u tada formiranu Šestu istočnobosansku brigadu. U ovoj brigadi se istakao u — borbama s ustašama, u blizini sela Potkleče, kod Zavidovića; u borbi s četnicima na Ozrenu i dr. Poginuo je 14. avgusta 1942. godine u iznenadnom napadu ustaša na Šestu istočnobosansku brigadu, koja se odmarala u selu Miljkovac, kod Doboja…

19.August

2016: Godišnjica smrti Mire Stupice

Na današnji dan, 19. avgusta 2016. godine, preminula je glumica Mira Stupica. Da tragedija bude veća, to se desilo samo dva dana nakon njenog 93. rođendana.

Bila je legenda glumišta koja je ostavila veliki trag u domaćoj kinematografiji i pozorištu. Do poslednjeg dana bila je aktivna u svetu glume, nikada nije odustajala od velike ljubavi, a njene uloge pamtiće generacije.

Njeni roditelji su u to vreme kao profesori gimnazije radili u Gnjilanu. Rođena je kao najstarije dete Radomira Todorovića iz Orašca i Danice iz Livna. Mira je imala dva brata koji su preminuli kao deca i još jednog mlađeg, kasnije poznatog glumca, Boru Todorovića

Brat i sestra Bora i Mira proveli su okupaciju Beograda tokom Drugog svetskog rata u Beogradu. Iako je Bora tada imao svega 11. godina, morao je da krade kako bi prehranio svoju porodicu. Češće gladni nego siti, snalazili su se na različite načine kako bi preživeli. Ubrzana škola odrastanja ostavila je posledice na licima i dušama ovih glumačkih legendi.

“Mamu su otpustili. Kuća je bila rastresena od bombardovanja, kroz rupe ulazili su hladnoća i sneg. Nema hrane, nema drva. Uveče kad ležemo, mi oblačimo kapute, čarape, pa čak i rukavice. Bora traži da onako u mraku igramo slovo na slovo, i to samo o hrani. Sklepao je neku dasku sa točkićima i uputio se na Železničku stanicu da bude nosač i da nas svojim radom hrani – prisećala se Mira u svojim memoarima.”

22. August

1942: Formirana Treća krajiška proleterska narodnooslobodilačka udarna brigada

Treća krajiška proleterska udarna brigada formirana je 22. 8.1942. godine u selu Kamenici kod Drvara, od Drvarskog, Petrovačkog i samostalnog bataljona Zdravko Čelar. Imala je četiri bataljona sa oko 1.000 boraca.

Prvi komandant brigade bio je Nikola Karanović, narodni heroj, a politički komesar Simo Tadić. Od 1. novembra je u sastavu Prve proleterske divizije. Početkom novembra učestvovala je u Bihaćkoj operaciji. Do kraja novembra djelovala je na planini Manjači, oko Ključa i Sanskog Mosta. Do kraja 1942. godine učestvovala je u uništenju četničkog uporišta Čađavica i u oslobođenju Jajca, pa u borbama oko Kotor Varoši i Teslića. Od tada do početka bitke na Neretvi djelovala je u gornjem toku rijeke Vrbasa.

23. August

1957: Otvoren prvi sajam tehnike u Beogradu

Dvije decenije nakon prve sajamske manifestacije u Beogradu, otvoren je prvi poslijeratni Sajam tehnike, na novom mjestu i u okviru novog kompleksa.

S obzirom na to da su izložbeni paviljoni prvobitnog Beogradskog sajmišta tokom Drugog svjetskog rata bili pretvoreni u zloglasni logor, a potom za vreme savezničkog bombardovanja 1944. godine uglavnom bili uništeni, poslije rata je izabrana nova lokacija.

Sajam je smješten na desnoj obali Save i sastoji se od tri velike hale i niza dopunskih manjih. Posebno je značajna Hala 1, jer je građena dotad neprimenjenim tehnikama prethodne fabrikacije, uz upotrebu takozvanog prenapregnutog betona i pokrivena kružnom kupolom raspona 109 metara, što je čini najvećom na svjetu napravljenom na taj način.

Otvaranje ovog novog sajamskog prostora je bio veliki događaj u to vrijeme u Jugoslaviji, tako da je procenjeno da ga je, po zatvaranju posljednjeg dana trajanja, posjetilo više od milion i sto hiljada ljudi.

25. August

2021: Godišnjica smrti Milana Laneta Gutovića

Milan Lane Gutović jugoslovenski glumac (Umka, 11. augusta 1946. – Beograd, 25. augusta 2021.)

Završio Akademiju za pozorište, film, radio i televiziju y Beogradu i 1967. godine došao u Jugoslovensko dramsko pozorište kao mlad glumac u grupi koju su tada popularno nazvali „Bojanove bebe“, jer ih je doveo Bojan Stupica.

Sledećih dvadesetak godina igrao je y predstavama „Protekcija“, „Kad su cvetale tikve“, „Buba y uhu“, „Za kim zvono zvoni“, „Pučina“, „Kolubarska bitka“, „Valjevska bolnica“, „Narodni poslanik“ itd. Neke od tih uloga donele su mu Sterijinu nagradu, „Ćurana“ na „Danima komedije“ u Jagodini, nagradu „Zoran Radmilović“ i nekoliko godišnjih nagrada JDP. Glumio je u nekolicini filmskih komedija među kojima su i četiri dela „Tesne kože“ (1982, 1987, 1988, 1991), gde je sa Nikolom Simićem igrao jednu od glavnih uloga i koja je doživela enormnu gledanost.

Godine 1989. y Puli je dobio „Zlatnu arenu“ za ulogu u filmu „Poltron“.

Poslednjih deceniju i više igra svoj „Kabare“ sa kojim je gostovao širom sveta. Najšira publika uživa dok ga gleda na Televiziji Pink, TV Foks i RTS, gde se upravo predstavlja kao TV voditelj i autor kratkih humorističko-satiričnih priloga.

26. August

1943: Strijeljan Ljubo Brešan Feđa narodni heroj iz Mostara

Rođen je 1913. godine u Mostaru. Kao mladi radnik, još za vreme učenja bravarskog i mehaničarskog zanata, priključio se revolucionarnom radničkom pokretu, a tokom 1940. godine je postao član tada ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Bio je avio-mehaničar i radio je na vojnom aerodromu u Mostaru.

Bio je član Mesnog komiteta KPJ u Mostaru, a maja 1942. godine je bio izabran za njegovog sekretara. U veoma teškim uslovima ilegalnog rada uspešno je rukovodio jakom partijskom organizacijom, koja je i pored jake kontrole okupatorske vojske i policije, održavala veze sa Mostarskim bataljonom i preuzimala brigu o ranjenicima, čiji je broj nakon bitke na Sutjesci, u leto 1943. godine narastao na više od 150 ranjenih boraca.

U toku noći 26. jula 1943. godine ustaška policija je upala u kuću Ante Brešana, Ljubinog brata i na tavanu uhapsila Ljubu. Nakon Ljubinog hapšenja, ostali članovi Mesnog komiteta su shvatili da je policija izvršila provalu u partijsku organizaciju, pa su se prešli u duboku ilegalnost. Anka Đujić-Galje bila je sigurna da Ljubo policijskim islednicima nikoga neće odati i nastavila je sa partijskim radom. Ona je tada preuzela dužnost sekretara Mesnog komiteta KPJ za Mostar.

Izmučenog glađu i batinama, pokušali su da ga i moralno slome, ubacivši u njegovu tamnicu pismo druga izdajnika koji ga je pozivao da popusti i prizna.

Ljubo mu je na istom papiru odgovorio — Samo se kukavice predaju, a članovi Partije ćute i čuvaju svoje drugove. Bolje je časno izgubiti život, nego ga izgubiti kao izdajica.

Streljan na mestu Ovojci, kod sela Pologa, u blizini Mostara 26. avgusta 1943. godine, zajedno sa troje istaknutih aktivista NOP-a iz Mostara. Među njima su bili Mustafa Ćemalović (1919—1943) i Muhidin Bašagić (1918–1943), koji su kao kuriri Oblasnog komiteta KPJ za Hecegovinu bili poslati u Vrhovni štab NOV i POJ i na tom zadatku uhapšeni u okolini Nevesinja. Zajedno sa njima streljana je i Muhidinova sestra Hajrija Bašagić (1920—1943), koja je bila mostarska skojevka i ilegalka, kao i Hasan Fazlinović Žuti. Posle rata, njihovi posmrtni ostaci su preneti i sahranjeni na Partizanskom groblju u Mostaru.

30. August

2008: Godišnjica smrti Vasilije Vase Pantelića

Umro Vasilije Vasa Pantelić jugoslovenski glumac (Ruma, 4. april 1922. – Beograd, 30. avgust 2008.) .Ostvario je zapažene uloge u pozorištu i na televiziji, a publika ga najviše pamti po ulozi Krste Mišića u seriji Otpisani.

Vasilije Vasa Pantelić rođen je 4. aprila 1922. godine u Rumi. Gimnaziju je završio u Kragujevcu, a tu je i počeo glumačku karijeru, još u vreme okupacije.

Po završetku Drugog svetskog rata prešao je u Beograd, gde je prvo studirao prava, a zatim psihologiju. Uporedo sa studijama je pohađao Dramski studio pri Narodnom pozorištu, a radio je kao spiker i u dramskom programu Radio-Beograda. Član drame Narodnog pozorišta postao je 1949. U Narodnom pozorištu ostvario je više od 130 uloga. Od četrdesetak uloga na filmu izdvajaju se role u ostvarenjima Pesma, Potraga, Pesma sa Kumbare, Užička republika i Bitka na Neretvi.

Poslednju predstavu na sceni matičnog teatra odigrao je 27. juna 2001. godine, igrajući Fedorenka u “Majstoru” Ronalda Harvuda.

Preminuo je 2008. godine, u Beogradu, u svojoj 86. godini. Prema sopstvenoj želji, sahranjen je u najužem krugu rođaka i prijatelja

SEPTEMBAR

01. Septembar

1961: U Beogradu je počela Prva konferencija šefova država i vlada nesvrstanih zemalja, i trajala je do 6. septembra.

Na njoj su učestvovali predstavnici dvadeset pet zemalja u svojstvu punopravnih članova: Avganistan, Alžir, Burma, Cejlon, Etiopija, Gana, Gvineja, Indija, Indonezija, Irak, Jemen, Jugoslavija, Kambodža, Kipar, Kongo, Kuba, Liban, Maroko, Mali, Nepal, Saudijska Arabija, Somalija, Sudan, Tunis i Ujedinjena Arapska Republika koju su tada činili Egipat i Sirija, i tri zemlje u svojstvu posmatrača – Bolivija, Brazil i Ekvador, kao i predstavnici četrdeset oslobodilačkih i antikolonijalnih pokreta.

U centru pažnje su bili predsednici Indije, Indonezije, Egipta i Jugoslavije – Nehru, Sukarno, Naser i Tito.

Zanimljivo je da je u Beogradu za ovaj događaj izgrađeno desetine novih ulica, rekonstruisani su vodovod i kanalizacija, kao i ulično osvetljenje, a na Terazijama i drugim trgovima pojavile su se prve svetleće reklame.

Na Mostarskoj petlji stajao je amblem konferencije visok petnaest metara, a na Dedinjskoj zvezdi triangl, simbol ideja konferencije – mir, nezavisnost i ravnopravna međunarodna saradnja.

U Pionirskom parku, preko puta skupštine u kojoj se konferencija održavala uređena je Aleja nacija, sa panoima duž nje na kojima su bili ispisani podaci i informacije o zemljama učesnicima.

Danas na te dane podsećaju još platani koje su posadili državnici raznih zemalja i ploče sa njihovim imenima u Parku prijateljstva na Novom Beogradu, kao i spomenik podignut toj konferenciji u čast, u obliku metalnog obeliska sa reljefnim grbom grada Beograda, koji se nalazi na uzvišenju u Fruškogorskoj ulici, pored Savskog mosta, na ulazu u Brankovu ulicu.

07. Septembar

1964: Počeli radovi na izgradnji hidroenergetskog i plovidbenog sistema Đerdap

Sporazum je potpisan godinu dana ranije, a prema predračunskoj vrednosti, za ovaj poduhvat je bilo potrebno oko 500 miliona dolara, po tadašnjem deviznom kursu, dok je na kraju izvođenja svih radova vrednost objekta procenjena na oko pet milijardi sadašnjih evra.

U izgradnji je učestvovalo više od pet hiljada ljudi, a prvi agregati su pušteni u rad krajem avgusta 1970. godine. Hidroelektrana Đerdap, koja je znatno podigla nivo Dunava, posebno na najužim i nekada najopasnijim deonicama, napravljena je na 943. kilometru ove reke, deset kilometara uzvodno od Kladova, i u to vreme je bila najveća evropska hidroelektrana, sa instaliranim kapacitetom od 2100 megavata, i jedna od najvećih na svetu.

Uz prisustvo tadašnjih predsednika Rumunije i Jugoslavije, Čaušeskua i Josipa Broza, svečano je puštena u rad 16. maja 1972. godine.

Danas je hidroelektrana Đerdap, u sastavu Elektroprivrede Srbije, sistem koji čine jedna branska i jedna rečno-protočna hidroelektrana, Đerdap 1 i Đerdap 2, koje učestvuju sa 20% u ukupnoj proizvodnji električne energije Srbije, i još uvek je najveća hidrotehnička građevina na Dunavu.

Počeli radovi na izgradnji hidroenergetskog i plovidbenog sistema Đerdap

08. Septembar

2017: Godišnjica smrti Ljubiše Samardžića

Rođen je 19. novembra 1936. u Skoplju u rudarskoj porodici koja je radila u rudniku uglja – Jelašnica kod Niške Banje. Njegov otac Dragan umire rano, kad je Ljubiša imao samo 9 godina, a majka ostaje sa troje dece.

Bilo je to vreme nemačke okupacije, pa zatim i oslobođenja, vreme neimaštine i siromaštva u kojima Ljubiša odrasta na jugu Srbije. Još u srednjoškolskim danima, Ljubiša je pomagao majci radeći različite poslove. Tokom školskih raspusta radio je kod ujaka koji je imao radnju za popravku pisaćih mašina, bio je portir u hotelu Srbija, radio je kod svoje majke u poslastičarnici, gde je bio glavni radnik – donosio je led i pravio sladoled..

Nakon samo tri filma dobio je glavnu ulogu i nadimak Smoki u filmu „Peščani grad“(1963.). Za svaku ulogu pripremao se ozbiljno, kao da mu je prva u životu, pričali su njegove kolege. U filmu (1966.) „Orlovi rano lete“ redatelja Soje Jovanovića, glumi čuveni lik Nikole Bursaća.

Iste te godine glumio je i u filmovima „Štićenik“ Valdana Sjepejčića, „San“ Đurše Đorđević. 1967. igra u filmu „Nož“ redatelja Žike Mitrovića i filmu „Jutro“ Periše Đorđevića . U partizanskim filmovima stiče slavu, a posebno se istakao u filmovima Veljka Bulajića „Bitka na Neretvi“ i „Kozara“.

Kada je krenula da se snima „Bitka na Neretvi“ 1968. bio je to najveći evropski film u produkcijskom smislu. Na snimanju partizanskog filmskog spektakla prisustvovalo je više od 3000 statista – pripadnika JNA, a snimljen je u produkciji hrvatskih, makedonskih, bosanskohercegovačkih, slovenskih, talijanskih, nemačkih i srbijanskih producenata. Zanimljivosti za ovaj film jeste da je čuveni slikar Pablo Pikaso radio plakat. Plakat je štampan u malom broju otisaka i potpisan na poleđini od velikog španskog slikara.

Međutim, uz film „Bitka na Neretvi“, Ljubiša Samardžić će ostati u sećanju domaćoj i svetskoj sceni po ulozi ilegalca Zisa u filmu reditelja Hajrudina – Šibe Krvavca, Valter brani Sarajevo iz 1973. godine. U istoimenom filmu, nastala je kultna scena sa tri mlada muškarca (Bata Živojinović, Ljubiša Samardžić i Slobodan Dimitrijević) koja stoje na brdu iznad Sarajeva.

09. Septembar

1997: Godišnjica smrti Predraga Pepi Lakovića

Predrag „Pepi“ Laković bio je veliki boem, individualac, samotnjak, povučeni sanjar, zamišljeni pecaroš sa Mrtve Tise. Udavio se na Mrtvoj Tisi kod Čuruga, gde je imao vikendicu na Bisernom ostrvu, na kojoj je provodio dosta vremena.

Predrag Laković, među prijateljima i obožavateljima poznat kao Pepi, rođen je 28. marta 1929. u Skoplju, u Makedoniji. Bio je poznati jugoslovenski filmski i pozorišni glumac. Bio je veliki boem, individualac, samotnjak, povučeni sanjar, zamišljeni pecaroš sa Mrtve Tise.

Predrag Laković pripada prvoj poslijeratnoj generaciji glumaca koji su studirali na tadašnjoj Pozorišnoj akademiji u Beogradu. Krajem četrdesetih je dobio nekoliko uloga u, tada avangardnom, Beogradskom dramskom pozorištu. Do kraja sedamdesetih, Laković je odigrao više od 40 uloga u televizijskim projektima, ali filmova koje je snimio je moglo biti više.

Publika ga ipak najbolje pamti po ulozi Koste Pavlovića iz “Boljeg života”, urnebesnog Bobinog ujaka iz Pariza.

Posljednja uloga mu je bila u filmu Emira Kusturice “Crna mačka, beli mačor”, u ljeto 1997. godine.

Tu je tumačio rasejanog matičara. Nažalost, posljednju ulogu nije završio – iste godine, 9. septembra, tragično je stradao na Tisi. Na istoj toj rijeci je proveo mnoge večeri i jutra.

10. Septembar

2010: Godišnjica smrti Radomira Rade Markovića

Radomir Rade Marković najpre je studirao Tehnički, a zatim prešao na Filozofski fakultet u Beogradu, da bi se potom posvetio glumi, na početku samo amaterski, sa grupom mladih beogradskih entuzijasta prve posleratne generacije, koji probaju u prostorijama Kolarčevog univerziteta. U toj grupi je bila i Olivera Đorđević (kasnije poznata srpska glumica Olivera Marković) sa kojom se venčao 1945. godine, i sa kojom je godinu dana kasnije dobio sina Gorana, poznatog srpskog reditelja.

Bio je istaknuti član Beogradskog dramskog pozorišta 1950 – 1952. i 1954 – 1966. godine, ali je igrao i na svim drugim beogradskim scenama, na kojima je ostvario preko 200 uloga. Naročito je bio sugestivan u karakternim ulogama najšireg raspona.

Pozorištu je ostao veran i nakon odlaska u penziju, pa sve do svoje smrti.

23. Septembar

2008 : Godišnjica smrti Sonje Savić

Sonja Savić prvi filmski nastup imala je 1977. u filmu “Leptirov oblak“. Diplomirala je na beogradskom Fakultetu dramskih umjetnosti. Veliku popularnost stekla je glavnom ulogom u filmu “Šećerna vodica” iz 1983. godine. Za ulogu u filmu “Život je lijep” iz 1985. nagrađena je na festivalu u Veneciji.

Sonja je snimila preko 50 filmova. Od ostalih uloga, ističu se uloge u filmu “Davitelj protiv davitelja” (1984.), “Balkanski špijun” (1984.), “Čavka” (1988.)… .

Umrla je u stanu svojih roditelja u Beogradu od predoziranja.

27. Septembar

1943: Godišnjica smrti Boško Buha

Narodni heroj Boško Buha rođen je 1926. u Novoj Gradini kod Virovitica u Hrvatskoj. Kao dijete siromašnih seljaka, koji su poslije Prvog svjetskog rata kolonizirani u Podravini, Boško je poslije završene osnovne škole ostao na selu.

Poslije uspostave Nezavisne Države Hrvatske, čim je počelo iseljavanje Srba iz Hrvatske, dolazi u Mačvu, gdje 1941. stupa u Mačvanski partizanski odred. Kratko je vrijeme bio na liječenju u oslobođenom Užicu, a prilikom povlačenja partizanskih snaga iz Srbije, i Boško se povlači s borcima Užičkog partizanskog odreda; poslije formiranja Druge proleterske brigade, ulazi kao borac u sastav njenog 4. bataljona.

Već prilikom odbrane Užica, i zatim u borbama s četnicima na Trešnjici i Karanu, Boško je pokazao izuzetnu hrabrost. Istakao se kao jedan od najvještijih bombaša u nizu borbi na Čajniču, Kozari, Tarčinu, Kupresu, Jajcu, Livnu i drugim mjestima, gdje god se borila njegova proleterska brigada…

28. Septembar

2018: Godišnjica smrti Predraga Ejdusa

Godišnjica smrti Predraga Ejdusa jugoslovenski glumac i profesor glume(Beograd, 24. jul 1947 — Beograd, 28. septembar 2018)

Predrag Ejdus Rodio se 24. jula 1947. godine u Beogradu. Završio je 14. beogradsku gimnaziju, a diplomirao glumu 1972. godine na Akademiji za pozorište, film i televiziju, u klasi profesora Milenka Maričića.

Bio član amaterskog pozorišta Dadov od 1962. do 1968, a član Drame Narodnog pozorišta u Beogradu postao je odmah nakon diplomiranja 1972, i tu je ostao do 1993, kada je sa Svetlanom Bojković i Predragom – Mikijem Manojlovićem otišao iz Narodnog pozorišta, u znak protesta zbog dolaska Aleksandra Berčeka na mesto upravnika pozorišta. Pre toga bio je v. d. direktora Drame Narodnog pozorišta.

U Jugoslovensko dramsko pozorište prešao 1993, a od 2001. je vanredni profesor glume na Akademiji umetnosti „Braća Karić”. Izabran je 2006. u zvanje redovnog profesora na predmetu Gluma…

30. Septembar

1991: Godišnjica smrti Tome Zdravković

Iako je bio vrlo popularan kao pjevač, Toma Zdravković bio je poznat i kao kompozitor i tekstopisac. Rođen je u Aleksincu. Porodica Zdravković se tri mjeseca nakon Tominog rođenja preselila u Pečenjevce kod Leskovca, a kasnije i u Beograd u potrazi za boljim životom. Iako je bio svjestan svojih pjevačkih mogućnosti, estradna scena tog vremena nije prepoznala njegov talent.

Prema podacima Tomu je poznata folk-pjevačica Silvana Armenulić pronašla na jednoj klupi u Beogradu, u trenutku kada je ostao bez novca. Upravo mu je ona pomogla da stane na noge, a on joj je zauzvrat što mu je omogućila nastupe na njezinim koncertima, napisao pjesmu “Šta će mi život bez tebe dragi.” Ubrzo nakon toga započeo je samostalno nastupati po kavanama, a njegove pjesme vrlo su brzo postale hitovi.

OKTOBAR

01. Oktobar

1988: Godišnjica smrti Pavle Vujsića

Pavle Vujsić jugoslovenski glumac prepoznatljiv po ulogama u fimovima i serijama „Ko to tamo peva“, „Maratonci trče počasni krug“, „Povratak otpisanih“ i mnogim drugim. Rođen je 10. jula 1926. godine na Cetinju. Preminuo je 1. oktobra 1988. godine u Beogradu.

Premda je po struci bio pravnik Vuisić je od 1950. do 1986. godine snimio 129 dugometražnih i 14 televizijskih filmova, te 17 televizijskih i šest mini serija. Dobitnik je brojnih nagrada i priznanja, poput „Zlatne arene“, Sedmojulske nagrade, Oktobarske nagrade grada Beograda, nagrade „Car Konstantin“ i drugih

02. Oktobar

1941: DONESENA ZAKONSKA ODLUKA ” DESET ZA JEDNOGA ”

Kako bi legalizirali brojne obavijesti o odlukama prijekih sudova o strijeljanjima imenovanih pojedinaca i manjih grupa, te neimenovanih grupno strijeljanih talaca u oktobru 1941. je donesena Zakonska odredba kod komunističkih napadaja kad se počinitelj ne pronađe, kojom je legaliziran postupak strijeljanja talaca.

Određeno je da, ako se „počinitelj komunističkih napadaja ne pronađe Ravnateljstvo za javni red i sigurnost u Zagreb, za svakog će poginulog strijeljati deset osoba iz reda redarstveno ustanovljenih prvaka komunista”

1944: Rođen Abdulah Sidran

Jugoslovenski pjesnik, prozaik i filmski scenarist. Osnovnu školu, gimnaziju i Filozofski fakultet pohađao u Sarajevu. Uređivao omladinske listove i časopise, predavačke tribine, itd. Do aprila 1992., kad je počeo rat u BiH, bio zaposlen na TV Bosne i Hercegovine, kao “vodeći dramaturg”. U književnosti se javio sredinom sedamdesetih godina, pjesmama i prozom, u generaciji mladih književnika koju često nazivaju “šezdeset-osmaškom”.

Za svoje pjesničke knjige nagrađivan je najznačajnijim književnim i društvenim priznanjima (Šestoaprilska nagrada grada Sarajeva, Godišnja nagrada Udruženja književnika BiH, Godišnja nagrada Izdavačkog preduzeća “Svjetlost”, Zmajeva nagrada, i druge) U ratu objavljena, knjiga njegove poezije “Sarajevski tabut”, nagrađena je izuzetnim priznanjem, “Nagradom slobode”, PEN-centra Francuske. (Prethodni laureati: Solzenjicin, Saharov, Havel.)

03. Oktobar

1944: Oslobođen Šibenik

Partizanski borci 1. dalmatinske, 3. prekomorske i dijelovi 19. sjeverodalmatinske divizije ušli su u Šibenik u zoru 3.oktobra 1944. dok je još imao jake snage utvrđene iznad Šubićevca. Usprkos tome već je u 9 sati počeo pobjednički mimohod, a na ulici su bili svi Šibenčani.

U bitci za Šibenik 1944. godine poginuo je nepoznati broj antifašističkih boraca. Podaci o žrtvama osloboditelja nikada nisu istraženi. Okupator je imao oko tisuću poginulih, a partizani su zabrobili oko 700 Nijemaca, talijanskih crnokošuljaša, ustaša i četnika.

Od 68 000 stanovnika općine Šibenik čak je njih 24 000 bilo uključeno u borbu protiv fašističkih okupatora. U toj borbi poginula su 4572 Šibenčanina od kojih 3023 kao pripadnici NOV-a i antifašističkih postrojbi.

Ulazak partizana u Sibenik 1944. godine Oslobodjenje

10. Oktobar

1963: Rođen Dragan Bjelogrlić

Rođen Dragan Bjelogrlić jugoslovenski glumac, scenarista i producent (Opovo, 10. oktobar 1963)

Bjelogrlić je prvi put pred kamerama glumio sa 15 godina i to u filmu Branko Bauera Boško Buha (1978), tumačeći lik Save Jovanovića Sirogojna.1984. upisao je Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu, na kojem je diplomirao 1989. godine

Proslavio se ulogom Slobodana Popadića u seriji Bolji život (1987 – 1990). Nakon te uloge, usledile su uloge u TV seriji „Zaboravljeni“ (1990) i filmovima „Crni bombarder“ (1992), „Pun mesec nad Beogradom“ (1993), „Lepa sela lepo gore“ (1996), koje su Bjelogrlića uvrstile u red najpoznatijih i najpriznatijih jugoslovenskih glumaca.

14. Oktobar

2018: Godišnjica smrti Milene Dravić

Milena Dravić rođena je 5. oktobra 1940. u Beogradu, u porodici majke Ane i oca Mikana, koji je radio u pošti. Pohađala je Osnovnu školu “Dušan Veselinović” u rodnom Beogradu, gdje je i upisala “Prvu mušku gimnaziju”.

U karijeri koja je trajala 60 godina, Milena Dravić snimila je 90 filmova, a u više od 50 ostvarila je glavne ženske uloge i osvojila brojne filmske nagrade. Glumom se počela baviti još kao srednjoškolka, kada je otkriva slovenski režiser František Čap s kojim snima svoj prvi film Vrata ostaju otvorena (1959)…

15. Oktobar

1960: Rođen Slavko Štimac

Glumom je počeo da se bavi tokom osnovne škole koju je pohađao u rodnom mestu, sa dvanaest godina, kada je reditelj Obrad Glušćević tu došao da traži dečaka za ulogu u svom filmu.

Debitovao je tako glumeći pastira Ranka u filmu Vuk samotnjak, nakon čega je usledila već skoro poluvekovna karijera, sedamdesetak filmova i TV serija kod nas i u inostranstvu, kao i nekoliko pozorišnih predstava…

18. Oktobar

1941: Godišnjica smrti Josipa Kraša

Dana 18. oktobra 1941. godine poginuo je u Karlovcu u dobi od 41 godine Josip Kraš. Po struci je bio novinar. Uređivao je listove Radnik i Borba. U doba Kraljevine Jugoslavije bio je osuđen na 5 godina zatvora nakon uvođenja Šestosiječanjske diktature. Nakon izlaska iz zatvora organizirao je štrajkove rudara pokraj Ivanca u Hrvatskom zagorju. Od 1937. godine bio je član najviših tijela KP Hrvatske i KP Jugoslavije.

Nakon početka Drugoga svjetskog rata organizirao je antifašističku borbu na područjima Banovine, Korduna, Gorskog kotara i Hrvatskog primorja.

20. Oktobar

2003: Godišnjica smrti Miodraga Petrovića Čkalje

Miodrag Petrović Čkalja je rođen 1. aprila 1924. godine u Kruševcu. Bio je četvrto dete Čedomira i Hristine – Tine Petrović. Miodrag Petrović Čkalja sudbina je htela da se najveći komičar Jugoslavije rodi 1. aprila, na dan šale. Porodica Petrović živela je u Balšićevoj ulici u Kruševcu. U rodnom gradu završio je gimnaziju, gde je i počeo da se bavi glumom – u dramskoj sekciji…

26. Oktobar

1952: Rođen Lazar Ristovski

Lazar Ristovski završio je učiteljsku školu u Somboru, a glumu diplomirao na Fakultetu dramskih umjetnosti u Beogradu. Odigrao je u pozoristu preko 4000 predstava. Igrao je u više od 40 filmova, TV serija, TV drama, većinom u glavnim ulogama.

28. Oktobar

2005: Godišnjica smrti Ljubomira Ljube Tadića

Lubomir Ljuba Tadič rođen je 31. maja 1929. godine u Uroševcu, a Akademiju za pozorište, film, radio i televiziju je završio 1953. u Beogradu, mada je i pre toga već glumio.

Kao petnaestogodišnjak je nastupao u Pozorištu Joakim Vujić u Kragujevcu, a od 1950. u Narodnom pozorištu u Beogradu. Tokom duge karijere je igrao na mnogim scenama Beograda, Novog Sada, Subotice, Dubrovnika, Sarajeva, Zagreba, Podgorice i drugih gradova, i ostavio za sobom više od sto pedeset uloga.

30. Oktobar

1977: Godišnjica smrti Gustava Krkleca

Gustav Krklec bio je jugoslovenski pjesnik, kritičar i esejist. Rodio se 23. juna 1899. godine u Udbinji kraj Karlovca gdje mu se majka zatekla kada je bila u posjeti njegovom ocu koji je tamo služio vojsku. Inače je podrijetlom bio iz Maruševca pokraj Varaždina. Odrastanje u Hrvatskom zagorju ostavilo je na njega poseban trag što se može uočiti i u njegovoj poeziji.

31. Oktobar

1944: Oslobođen Zadar

Borbe za oslobođenje sjeverne Dalmacije počele su 7. septembra, a završile oslobođenjem Zadra 31. oktobra 1944. Na operativnom području sjeverne Dalmacije, južnog djela Like i zapadnog dijela Kninske regije nalazila se 19. dalmatinska divizija s 4.212 boraca. 7. oktobra završilo je oslobađanje Benkovca, a velike bitke su vođene za oslobođenje Karina i Obrovca. Ostali dijelovi sjeverne Dalmacije oslobođeni su dokraja oktobra 1944. godine.

U samom Zadru nije bilo većih borbi jer su ga Nijemci nakon poraza u zaleđu napustili te u konvoju krenuli prema Rijeci i Šibeniku. 31. oktobra 1944. u popodnevnim satima u Zadar je ušao Zadarski partizanski odred.

NOVEMBAR

01. Novembar

1944: Sporazum Tito-Šubašić (Beogradski sporazum)

Sporazumi Tito-Šubašić, tj. Sporazumi između predsjednika Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije (NKOJ), Josipa Broza Tita i predsjednika Vlade Kraljevske Jugoslavenske vlade, dr. Ivana Šubašića, nastali su kao pokušaj Zapadnih sila da ujedine jugoslavensku (kraljevsku) vladu u egzilu s jugoslavenskim partizanskim (komunističkim) pokretom koji se uspješno borio protiv nacističkih i fašističkih snaga na području Jugoslavije u Drugom svjetskom ratu.

Prvi Sporazum Tito-Šubašić bio je Viški sporazum od 16. juna 1944., a drugi Sporazum bio je Beogradski sporazum od 1. novembra 1944.

02. Novembar

1944: Bugarska priznala krivicu za fašističke zločine u Jugoslaviji

Centralni komitet Bugarske radničke partije u pismu generalnom sekretaru Komunističke partije Jugoslavije Josipu Brozu priznao bugarsku krivicu za fašističke zločine u Jugoslaviji u Drugom svjetskom ratu.

06. Novembar

1942: Poginuo Žarko Zrenjanin

Prema izveštaju policijskog generala Franca Rajta, pod brojem 22142 od 6. novembra 1942, u kome svoje pretpostavljene izveštava o događajima od 4. novembra iste godine, kada su jake policijske i snage SS divizije „Princ Eugen” opkolile selo Pavliš, ulicu i kuću u kojoj su bili Žarko Zrenjanin Uča, sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu i član CK KPJ, zajedno sa Strahinjom Stefanovićem, sekretarom Okružnog komiteta KP za južni Banat. Poginuli su i Zrenjanin i Stefanović.

Dogodilo se to samo dan uoči polaska Zrenjanina na Prvo zasedanje AVNOJ-a…

03. Novembar

1933: Rođena Jelena Jovanović Žigon

Velika Jugoslovenska glumica Jelena Jovanović Žigon ostaće upamćena po velikom broju filmova i serija ali i kao veliki ljubitelj knjižene reči. Snimila je preko 50 igranih i 15 televizijskih filmova od kojih se u istoriji jugoslovenskog filma ističu “Prvi građanin male varoši”, “Moja strana sveta, Jutro”, “Divlje seme”, “Sudar na paralelama”, “Kapetan Leši”… U dalekoj Australiji snimila je sa velikim uspehom dva filma “Obećana žena” i “The picture show man”.

04. Novembar

1929: Rođena Mira Banjac

Mira Banjac, pravoga imena Mirjana T. Banjac, pripada prvoj generaciji glumaca koja je završila Pozorisnu školu u Novom Sadu (1950.). Uz kraće angažmane u pozoristu u Srijemskoj Mitrovici (1949. – 1951.) i Narodnom pozoristu u Banjoj Luci (1953. – 1955.) radila je u Srpskom narodnom pozoristu u Novom Sadu (1951. – 1970.). Godine 1970. prešla je u Beograd i postala član Ateljea 212.

Likove žena iz naroda, svoja najuspjelija glumačka dostignuća, najčešće ostvaruje svojevrsnim humorom. Osim u pozoristu, gdje je dobila niz priznanja, Mira Banjac igrala je i u nizu televizijskih drama i serija (npr. glavnu ulogu u seriji Marija Stipe Delića i više glavnih uloga u dramama Milenka Vučetića) te na filmu.

Na velikom ekranu Mira Banjac ostvarila je preko 300 uloga za pamćenje, posebno u ostvarenjima Gorana Paskaljevića. Autorica je scenarija kratkometražnog filma Laku noć Šnjuka..

1942: Oslobođen Bihać ( Bihacka operacija )

Bihaćka operacija je jedna od najvećih pobjeda NOV i POJ u 1942. godini. U njoj je osam brigada NOVJ pod komandom Operativnog štaba za Bosansku krajinu uništilo ustaško-domobranski garnizon u Bihaću i okolnim mjestima i nanijelo neprijatelju značajne gubitke.

Bitka za grad trajala je od 2. do 4. novembra 1942., i nastavila se nastupnim maršem jedinica NOVJ protiv ostataka razbijenih jedinica i demoralisanih okolnih garnizona. Razbijen je ustaški 4. djelatni stajaći “sdrug” (brigada) i dijelovi 12. domobranske pješačke pukovnije.

Drug Tito vrši smotru jednog bataljona 3. krajiške brigade posle oslobođenja Bihaća 1942. godine.

1953: Rođena Marina Tucaković

Rođena Marina Tucaković jugoslovenski tekstopisac

Rođena je 4. decembra 1953. godine u Beogradu, a već je s 19 godina počela pisati tekstove od kojih će mnogi kasnije postati bezvremenski hitovi. Prvi uspjeh postigla je s pjesmom “Dodirni mi kolena” za pop grupu Zana 1982. godine, a koju je kasnije obradila i Severina.

Potpisuje stihove i jednog od najvećih Oliverovih hitova “Što to bješe ljubav“, a pisala je za brojna druga velika glazbena imena poput Miše Kovača, Zdravka Čolića, Nede Ukraden, Lepe Brene, Tošeta Proeskog, Harisa Džinovića i mnogih drugih

Marina Tucaković je napisala brojne hitove najvećim zvijezdama sa muzičke scene bivše Jugoslavije. Bila je članica žirija u muzičkim emisijama „Operacija trijumf“ i „Pinkove zvezde“.

Njen život su obilježili su brojni sretni, ali i bolni trenuci, a sve njih je proživljavala uz podršku i ljubav supruga Aleksandra Fute Radulovića.

Marina i Aleksandar imaju sina Milana, a njihov drugi sin Miloš je iznenada preminuo 2008. godine. Njegovo beživotno tijelo je u porodičnom domu Radulovićevih pronašla njegova tadašnja djevojka Saša. Marina se od toga nikada nije potpuno oporavila.

05. Novembar

1928: U Drezdenu počeo Četvrti kongres Komunističke partije Jugoslavije

U Drezdenu počeo Četvrti kongres Komunističke partije Jugoslavije koji je zaključio da je vrijeme za revolucionarne prevrate u Evropi u okviru kojih treba izvesti balkansku revoluciju i stvoriti balkansku federaciju. Prihvaćeno je i gledište o socijaldemokratiji kao “blizancu fašizma” s kojom treba prekinuti svaku saradnju.

Kongresu je prisustvovalo 25 delegata i jedan delegat Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Kongresu su prisustvovali Palmiro Togliatti i Dmitrij Manuiljski, u ime Kominterne i Milan Gorkić u ime Komunističke omladinske internacionale. Filip Filipović je podnijeo referat Kongresu na “političku situaciju i partijske zadatke”. Na Kongresu je osuđena i desničarska frakcija, predvođena Simom Markovićem.

Glavna rasprava na Kongresu je vođena oko ocijene političke situacije, likvidacije frakcionaških borbi i perspektive borbe. Na kongresu je zaključeno da se Kraljevina Jugoslavija nalazi pred revolucijom, što se ispostavilo kao netačno…

1929: Rođen Bora Todorović

Borivoje Bora Todorović (Beograd, 5. novembar 1930 – 7. jul 2014) je jugoslovenski filmski i pozorišni glumac. Brat je glumice Mire Stupice i otac glumca Srđana Žike Todorovića.

Bora Todorović je napustio Mašinski fakultet u Beogradu da bi upisao Pozorišnu akademiju. Diplomirao je 1956. godine u klasi profesora Joza Laurenčića.

Do 1957. godine Bora Todorović je član Beogradskog dramskog pozorišta, 1957 — 1961. Hrvatskog narodnog kazališta u Zagrebu (gde se ističe u američkom repertoaru – Artur Miler, Tenesi Vilijams), a od 1961 — 1983. godine beogradskog Ateljea 212 (gde veliki uspeh ima glavnom ulogom u Arseniku i starim čipkama J. Keselringa, 1961). Na filmu debituje likom kolebljivog i neurotičnog partizana u Koracima kroz maglu (1967) Žorža Skrigina.

Filmu se vraća tek u drugoj polovini sedamdesetih godina – s pojavom generacije reditelja tzv. praške škole (npr. Nacionalna klasa Gorana Markovića i Poseban tretman (1980) Gorana Paskaljevića). Posle uspeha u istomenom komadu Dušana Kovačevića i u filmu Maratonci trče počasni krug (Slobodana Šijana (1982.) tumači predratnog pionira.

S puno oštrine, mimo uobičajenih konvencija igra Pika – džeparoša izvan pravila morala koji uzbudljivo preživljava prve dane rata u Balkanskom špijunu (1983) Branka Baletića…

1938: Rođen Milovan Ilić Minimaks

Milovan Ilić Minimaks je bio novinar, aforističar, radio i TV voditelj koji je svojom duhovitošću i inventivnošću uveseljavao naciju i pomogao mnogim estradnim umjetnicima da postanu slavni.

Poznat po šarmatnosti, oštroumnosti, brze i britke misli, objavio je sedam knjiga aforizama i dvije knjige poezije. Rođen je 1938. u Lipnici kod Kragujevca.

– Rođen sam 5. novembra, u znaku Škorpije, što mi je posebno drago. Jer, da mogu da biram horoskopski znak, opet bih izabrao Škorpiju, koja je dosta nezgodna, a čujem da ima dobre osobine – ispričao je Minimaks u jednom intervjuu.

1943: U Jajcu osnovan TANJUG – Telegrafska agencija nove Jugoslavije

u Jajcu u Drugom svjetskom ratu osnovana Telegrafska agencija nove Jugoslavije – TANJUG. Ideju je uoči Drugog zasjedanja AVNOJ-a dao Moša Pijade, a prvi direktor je bio Vladislav Ribnikar. Tanjug je do dolaska u Beograd krajem 1944, sa skromnom opremom, stalno bio u pokretu i oglašavao se iz Drvara, sa Visa, iz Valjeva i Aranđelovca, odakle je 20. oktobra 1944. javio da je Beograd oslobođen.

Članovi i gosti prve redakcije TANJUG-a u Jajcu, novembar 1943

1994: Godišnjica smrti Milana Mladenovića

Milan Mladenović je bio pravo dijete Jugoslavije, kojeg su jednako voljeli pripadnici svih naroda. Rodio se 1958. godine u Zagrebu, sa šest godina otišao u sa porodicom u Sarajevo, završio srednju školu u Beogradu, te u konačnici saznao da boluje od smrtonosne bolesti u Budvi.

Njegova muzicka karijera počela je nakon srednje škole. Zajedno s prijateljem osniva svoj prvi bend, Limumovo drvo. Samo godinu dana kasnije okuplja se Šarlo Akrobata, koji je ostavio iza sebe nekoliko hitova među kojima je najpoznatiji ‘Niko kao ja’.

1994. godine.

Krajem osamdesetih napisao je muziku za jednu pozorisnu predstavu, a 1992. godine s članovima grupa Partibrejkers i Električni orgazam formirao je sastav Rimtutituki, čija je Muzicka aktivnost bila koncentrirana na antiratnu propagandu i s kojim je snimio singl “Slušaj ‘vamo!”.

Za vrijeme opsade Dubrovnika, Milan Mladenović je pozvao publiku da minutom šutnje odaju počast bombardiranom Dubrovniku i njegovom stanovništvu. Kada je bend Rimtutituki trebao gostovati u Banjoj Luci za vrijeme rata u BiH, Milan je iz protesta, zato što je srušena najstarija i najpoznatija banjalučka džamija Ferhadija, otkazao nastup.

2003: Godišnjica smrti Zaima Muzaferije

Radio je i kao profesor njemačkog i francuskog jezika.

Tokom Drugog svjetskog rata član antifašističkog pokreta, hapšen 1942. godine. Poslije oslobođenja počeo se amaterski baviti glumom a prvu profesionalnu ulogu ostvario je 1961. godine u filmu Veljka Bulajića “Uzavreli grad”. Za tu ulogu nagrađen je na filmskom festivalu u Puli specijalnom nagradom. Na istom festivalu je nagrađen Zlatnom arenom za svoju ulogu u filmu “Stanica običnih vozova” (1990) Nenada Dizdarevića.

Kao epizodista i tumač karakternih uloga, igrao je u preko 100 filmskih i televizijskih projekata. Na festivalu glumačkih ostvarenja u Nišu 1968. godine nagrađen je za uloge u filmovima “Praznik” (1967) Đorđa Kadijevića i “Mali vojnici” (1967) Bahrudina Bate Čengića. Sa Batom Čengićem je sarađivao i u TV drami “Jagoš i Uglješa”, te u filmovima “Slike iz života udarnika” (1972), “Pismo-glava” (1983) i “Gluvi barut” (1990).

Posebno zanimljive glumačke kreacije ostvario je u pozorišnim predstavama na profesionalnim scenama širom Bosne i Hercegovine, kao što su one u tri “Hasanaginice” Alije Isakovića, Mustafe Nadarevića i Nijaza Alispahića, zatim u “Dervišu i smrti” Meše Selimovića – u režiji Nijaza Alispahića, te u “Hamdibegu” Harisa Silajdžića i “Šehidu” Zilhada Ključanina.

06. Novembar

1964: Godišnjica smrti Slobodana Penezića Krcuna

U saobraćajnoj nesreći poginuo je Slobodan Penezić Krcun, predsjednik vlade Srbije i visoki funkcioner Komunističke partije. Poslije Drugog svjetskog rata bio je načelnik OZNA za Srbiju, a potom ministar unutrašnjih poslova Srbije.

Slobodan Penezić Krcun je poginuo 6. novembra 1964. u saobraćajnoj nesreći na Ibarskoj magistrali, u blizini sela Šopić kod Lazarevca oko 12 i 40 sati. Automobil marke „oldsmobil“ registarskih oznaka BG 20-55, u kome se nalazilo pet osoba, sletio je sa druma u udario u drvo.

Krcun je tog dana sa saradnicima išao u Titovo Užice na Sresku konferenciju zajedno sa visokim republičkim funkcionerima – Svetolikom Lazarevićem Lazom i Ljubomirom Mijatovićem. Vozač je bio Milorad Lomić, a u automobilu je bila i Olga Živković, piše srbijadanas.com.

Zvaniči izvještaji kažu da se automobil kretao velikom brzinom po klizavom putu…

07. Novembar

1908: Rođen Mitar Bakić

Mitar Bakić (1908 — 1960), učesnik Narodnooslobodilačke borbe, društveno-politički radnik FNRJ i NR Crne Gore i narodni heroj Jugoslavije.

Mitar Bakić rođen je 7. novembra 1908. godine u selu Berislavcima, kod Podgorice. Potiče iz zemljoradničke porodice. Osnovnu školu je završio u rodnom mestu, gimnaziju u Podgorici, a Pravni fakultet u Beogradu. Za vreme studija prišao je naprednom studentskom pokretu i 1932. godine postao član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Izvesno vreme je radio u tehnici Mesnog komiteta KPJ u Beogradu.

Službovao je u Beogradu i Zagrebu, do 1936. godine. Po nalogu KPJ radio je u legalnim političkim strankama i bio član Centralnog odbora Jedinstvene radničke partije Jugoslavije. Godine 1936. Centralni komitet KPJ ga je uputio, kao svog delegata, u Crnu Goru, radi pomoći Pokrajinskom komitetu KPJ za Crnu Goru i formiranja organizacija „Crvene pomoći“. Mitar je bio član komisije za prebacivanje dobrovoljaca u Španiju…

Mitar Bakić smotra Druge proleterske brigade

1917: Počela Oktobarska revolucija napadom na Zimski dvorac u Petrovgradu

Počela Oktobarska revolucija

U Petrogradu 1917. godine pod vođstvom lidera boljševika Vladimira Iljiča Uljanova (Lenjin) počela je Oktobarska revolucija i srušena privremena ruska vlada Aleksandra Fjodoroviča Kerenskog.

Vojno-revolucionarni komitet objavio je proglas o padu privremene vlade i vlast je preuzeo Petrogradski sovjet radničkih i vojnih deputata. U Smoljnom je Drugi kongres Sovjeta radničkih i vojničkih deputata izabrao prvu revolucionarnu radničko-seljačku vladu s Lenjinom na čelu.

1943: Poginuo Velimir Škorpik

Narodni heroj Velimir Škorpik rođen je 2. aprila 1919. godine u Brodarici kraj Zadra, kao sin bivšeg autrougarskog, a tada jugoslavenskog časnika Josipa Škorpika. Nakon srednje škole, 1940. godine završio je Pomorsku vojnu akademiju, nakon čega je postao je aktivni časnik Mornarice kraljevine Jugoslavije.

Nakon kapitulacije Jugoslavije u aprilskom ratu 1941. godine, zatekao se u Šibeniku. Da ne bi pao u zarobljeništvo, torpednim čamcem je pobjegao u Divulje, gdje je potopio čamac i otišao u Split, a zatim u Zagreb. Tu je bio mobiliziran i upućen u Makarsku kao mornarički časnik Nezavisne Države Hrvatske, da bi primio dužnost lučkog zapovjednika.

Odmah se povezao s komunistima u Makarskoj i ubrzo formirao grupu aktivista među časnicima i podčasnicima u zapovjedništvu. Kao aktivan sudionik Narodnooslobodilačkog pokreta, krajem 1941. godine postao je član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).

Narodni heroj Velimir Škorpik je odmah pristupio osnivanju mornaričkih postaja, a zatim i Prvog mornaričkog partizanskog odreda. Posebnu pažnju posvetio je opremanju i naoružavanju čamaca i uvježbavanju kadrova za borbe na moru. Od početka je težio da mornarica dobije svoja obilježja i osobno je sudjelovao u izradi zastave Ratne mornarice i mornaričke odore.

1943: U Tuzli izašao prvi broj “ Front slobode ”, novine Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) istočne Bosne Kako bilježi lokalna istorija „Front slobode“ se pojavio u predahu velikih bitaka Drugog svjetskog rata na Balkanu. Tuzla bijaše oslobođena, s generacije na generaciju se prenosi priča da je tog 2. oktobra 1943. godine Tuzla bila najveći oslobođeni grad u porobljenoj Evropi. Možda je tačno, a možda i nije, ali uopšte nije relevantno za ovu priču.

Relevantna je, međutim, faktografija koja kaže da se „Front slobode“ pojavio 7. novembra 1943. godine kao glasilo antifašističkog pokreta za istočnu Bosnu. Nekako u to vrijeme ovaj kraj sa partizanima je napustilo i „Oslobođenje“ krenuvši stazama, prvo zavnobihškim, a potom avnojevskim.

Bitan je i podatak da su nedostatak glasila, koji će informisati o naorodnooslobodilačkoj borbi, osjetili ljudi koji su pripadali ideološkom konceptu rođenom pod „okriljem Oktobarske revolucije“, a inspiracije nije nedostajalo ni u radovima Marksa i Engelsa. Lenjin se, naravno podrazumijeva. A dolazili su sa praške, zagrebačke, pariške ili beogradske univerze.

E, ta novina trajala je više od šest decenija i zanimljivu hroniku o njenim usponima i padovima ostavio je njen nekadašnji urednik Vitomir Pavlović pod naslovom „Vodonoše i vitezovi“.

1944: Poginuo Ranko Šipka

Poginuo Ranko Šipka narodni heroj Jugoslavije

Ranko Šipka bio je učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Narodni heroj Jugoslavije Ranko Šipka je rođen je 1. oktobra 1917. u selu Veliko Očijevo, kod Drvara. Potječe iz seljačke porodice sa devetero djece. Otac mu je umro kada mu je bilo šest godina, pa se tada seli kod najstarijijeg brata Nikole u Banjaluku.

Nakon svršetka Osnovne škole i Trgovačke akademije u Banjoj Luci, studirao je na Visokoj ekonomsko-komercijalnoj školi u Zagrebu. Godine 1937. postao je član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Aktivno se uključio u rad Kluba akademaca Banjaluke i Kulturno-umetničkog društvua „Pelagić“. Tokom studiranja, bio je aktivan i u studentskom revolucionarnom pokretu i održavao vezu sa pokretom u Banjaluci. Član Komunističke partije Jugoslavije (KPJ) je postao 1939. godine.

Narodni heroj Jugoslavije Ranko Šipka je poginuo je na današnji dan 1944. godine, u automobilskoj nesreći na putu između Travnika i Zenice. Tada je imao je čin potpukovnika NOVJ. Sahranjen je u spomen-kompleksu na Šehitlucima, kod Banjaluke.

1946: Nakon 190 dana završena prva savezna radna akcija omladine na gradnji željezničke pruge Brčko-Banovići

Na današnji dan prije 73 godine u rad je puštena pruga Brčko – Banovići. Prvi voz ovom prugom prošao je 7. novembra 1946. godine.

Riječ je o pruzi Brčko – Banovići, duga 92 kilometra, sa tri tunela, 22 mosta i 177 drugih objekata, sve to je izgrađeno za 190 dana.

Sa trase je iskopano više od 1.360.000 kubika zemlje i kamena. Pruga je bila podijeljena na 24 dionice na kojima je radilo 220 brigada. U izgradnji je učestvovalo 62.268 omladinaca i omladinki iz svih krajeva Jugoslavije, a pomagalo im je gotovo 2.000 dobrovoljaca iz drugih zemalja.

Omladinci su od maja do novembra 1946. godine iskopali tone i tone zemlje i kamena, izgradili dva tunela u dužini 667 metara i napravili čak 22 mosta ukupne dužine 455 metara.

Simboličnim udarcem krampom, 1. maja 1946. godine, obilježen je početak izgradnje pruge Brčko – Banovići.

Istovremeno, to je bio i početak prve omladinske radne akcije u ratom opustošenoj, osiromašenoj i razorenoj Jugoslaviji…

08. Novembar

1931: Parlamentarni izbori u Kraljevini Jugoslaviji 1931

Parlamentarni izbori u Kraljevini Jugoslaviji 1931. godine su bili prvi izbori za Narodnu Skupštinu u Kraljevini Jugoslaviji. Održani su 8. novembra 1931. godine.

Ovo nisu bili izbori u pravom smislu riječi jer je bila postavljena samo jedna, vladina zemaljska lista Jugoslavenske radikalne seljačke demokracije na čelu s predsjednikom vlade generalom Petrom Živkovićem.

Kraljevinu Jugoslaviju je za vrijeme Šestojanuarske diktature pogodila ozbiljna politička i gospodarska kriza, a strani kapital koji je bio plasiran u zemlji je tražio veća jamstva od onih koje je nudila otvorena kraljeva diktatura.

Saveznici Kraljevine Jugoslavije poput Francuske, Čehoslovačke i Ujedinjenog Kraljevstva su u početku podržavali kraljevu diktaturu misleći da će diktatura konsolidirati državu, no nakon kratkog vremena su počeli zazirati od režima koji je uloženi strani kapital trošio bez kontrole parlamenta. To je natjeralo jugoslavenskog kralja Aleksandra I. Karađorđevića na prijekid razdoblja otvorene diktature i donošenje ustava.

09. Novembar

2014: Godišnjica smrti Nikole Simića

Proslavio se brojnim filmskim i televizijskim ulogama, a Dimitrije Pantić iz “Tesne kože”, dirigent Herbert fon Karajan iz filmova “Druga Žikina dinastija” i “Sulude godine”, samo su neke od rola po kojima je ostao upamćen.

Nikola je glumio i u brojnim TV serijama, a važan dio njegove karijere bila je i sinhronizacija crtanih filmova. Najpoznatiji je po liku Duška Dugouška i čuvenoj rečenici “Šefe, koji ti je vrag”.

Nikola je odrastao na Zvezdari, da bi se njegova porodica kasnije preselila na Topličin venac, što je, kako je govorio, njemu veoma teško palo jer je bio razdvojen od drugova. Jedan od trenutaka koji mu je zauvijek ostao urezan u sjećanje jeste bombardovanje Beograda, 6. aprila 1941. godine…

10. Novembar

2013: Godišnjica smrti Dragomira Čumića

Dragomir Čumić je rođen u Siraču 8. maja 1937. godine. Glumu je diplomirao na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu. Karijeru je započeo malom ulogom u filmu San (1966) Puriše Đorđevića, a potom igra i u vodećim epizodnim ulogama. Najuspešnija ostvarenja su mu u komičnim ulogama nespretnjakovića i gubitnika kao u filmu Radio Vihor zove Anđeliju iz 1979. godine.

Preminuo je posle kraće bolesti 10. novembra 2013. godine. Sahranjen je na Novobežanijskom groblju 15. novembra 2013. godine

11. Novembar

1905: Rođen Josip Kolumbo

Josip Kolumbo rođen je 11. 11. 1905. godine u Kutjevu. Otac mu je poginuo tijekom Prvog svjetskog rata, a pet godina kasnije umrla mu je i majka. Poslije završene osnovne škole, otišao je u Zagreb gdje je izučavao bravarski zanat.

Kao bravarski radnik u Zagrebu, sudjelovao je u radničkim štrajkovima. Godine 1922. postao je član SKOJ-a. Godinu dana kasnije zaposlio se u Željezničkoj radionici u Nišu, u kojoj je izabran za sekretara SKOJ-a, a ubrzo i za člana Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Srbiju. Više je puta zatvaran.

Krajem 1927. godine, KPJ ga je poslala na studij u Moskvu, na Sverdlovsko sveučilište. U Jugoslaviju se vratio za vrijeme Šestosiječanjske diktature i, nakon pogibije Mije Oreškog i Janka Mišića, stupio je na dužnost političkog sekretara Centralnog komiteta SKOJ-a.

Zajedno s Perom Popovićem Agom, organizacijskim sekretarom SKOJ-a, upao je u zasjedu na zagrebačkom Goljaku i u sukobu s policijom poginuo 14. augusta 1930. godine.

Pokopan je u Grobnici narodnih heroja na zagrebačkom groblju Mirogoj.

1941: Počelo je emitovanje programa radio stanice „Slobodna Jugoslavija“

S teritorije Sovjetskog Saveza u Drugom svetskom ratu počelo je emitovanje programa radio stanice „Slobodna Jugoslavija“

Počela je sa radom 11.11.1941. godine u okviru službe Kominterne, u gradu Ufa, na Uralu. Od aprila 1942. do kraja rata radila je u podrumima zgrade Kominterne u Moskvi. Njena lokacija i rad smatrani su najtajnijim delom, a usmeravanja talasa su rađena tako vešto da je ponekad izgledalo da emituje sa teritorije pod nemačkom upravom. U početku se oglašavala svake večeri u 20.30 na talasu od 30.9 metara.

Vremenom je povećavan i broj emisija i njihovo trajanje, a zatim i broj predajnika. Program je davan na talasima od 25, 36, 41 i 42 metra. Stanicom je rukovodio Veljko Vlahović koji je pripremio oko 90% emisija. Prvi spiker bio je Dragutin Đurđev, Titov lični pratilac, a od 1942. radili su Đuro Salaj, Lazar Stefanović i Marija Preželj. U junu 1944. sa Visa su upućeni Ranka Stepanović, Magda Bren (za Slovence) i Ilija Džuvalekovski (za makedonsko područje).

U drugoj polovini 1942. godine uspostavljena je stalna veza sa VŠ, koja je do kraja rata prekidana samo dvaput: prvi put – na pet dana za vreme Bitke na Sutjesci i dva dana za vreme Drvarske operacije. Od osnivanja TANJUGA, petog decembra 1943. godine, dobija stalni i pouzdani izvor informacija. Sindikat američkih novinara dodelio je specijalno priznanje našoj stanici. Prestala je s radom prvog marta 1945. godine kada je procenjeno da Radio-Beogad može preuzeti njene funkcije.

1944: Počela Batinska bitka

Forsiranjem Dunava na sektoru Batina – Apatin u Drugom svjetskom ratu počela Batinska bitka. Jedinice Trećeg ukrajinskog fronta Crvene armije i Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije su poslije teških borbi 23. novembra slomile njemačke snage

Njemačke snage nastojale su pod svaku cijenu zadržati u svojim rukama komunikaciju Osijek – Beli Manastir, kako ne bi ostao odsječen od svoje glavnine koja se nalazila na desnoj obali Drave.

Nakon nekoliko silovitih juriša Batina je ponovo zauzeta. Vrlo teške borbe vođene su za tzv. Piramidu, „kotu 169“ ili „krvavu kotu” kako su je nazivali borci 7. vojvođanske brigade. Ta je kota nekoliko puta prelazila iz ruke u ruku. Obje su je strane željele zadržati zbog izuzetnog taktičkog značaja i dominiranja nad okolinom i prilazima Dunavu…

1945: Prvi poslijeratni izbori u Jugoslaviji

Na prvim poslijeratnim izborima izabrana Ustavotvorna skupština Demokratske Federativne Jugoslavije. Na prvim poslijeratnim izborima pravo glasa imali su svi građani sa navršenih 18 godina života, bez obzira na pol, rasu, obrazovanje, vjeroispovijest, izuzimajući optužene za saradnju s okupatorom tokom Drugog svjetskog rata.

Žene su prvi put iskoristile svoje pravo na izborima za Ustavotvornu skupštinu u studenom/novembru/ 1945.

1993: Godišnjica smrti Dragomira Bojanića Gidre

Godišnjica smrti Dragomira Bojanića Gidre

Glumio je u preko 100 filmova i TV serija, a film “Žikina dinastija” obilježio je njegovu karijeru

Rođen je 13. juna 1933. godine u Kragujevcu. Veoma rano ostao je bez oba roditelja. U Kragujevcu je pohađao srednju školu za preradu mesa, voća i povrća. Odmah po završetku škole se zaposlio u fabrici konzervi Crvena zvezda gdje se zadržao godinu dana. U tom periodu počeo je da se bavi glumom koja je postala njegov životni poziv.

Dragomir Bojanić Gidra je bio omiljen među kolegama koje su za njega govorile da je “vickasta glumčina vedrog duha”.

Glumio je u preko 100 filmova i TV serija, a film “Žikina dinastija” obilježio je njegovu karijeru.

12. Novembar

1989: Godišnjica smrti Dolores Ibárruri (La Pasionaria)

Umrla je španska političarka Dolores Ibárruri, nazvana La Pasionaria, predsjednica Komunističke partije Španije, jedno od najslavnijih imena Španskog građanskog rata. Pripisane su joj riječi “No pasaran”, parola pod kojom su republikanci branili Madrid od fašista. Poslije pada Republike provela je 38 godina u inostranstvu, najviše u SSSR. Vratila se u Španiju 1977. i postala član parlamenta.

Dolores Ibárruri Gómez (pseudonim La Pasionaria), španjolska je revolucionarka rođena u Gallarti, 9. NOVEMBRA 1895. godine.

Jedna od osnivača Komunističke Partije Španjolske (1920), izabrana za članicu CK 1930., a za članicu Politbiroa KP Španjolske 1932. Sudjelovala je u stvaranju antifašističkoga Narodnog fronta 1935–36. godine.

1955: Godišnjica smrti Tina Ujevića

Jedan od najvećih pesnika na ovom prostorima, rodjen je 5. jula 1891.godine u Vrgorcu, kod Imotskog, kao Augustin Josip Ujević. Otac mu je bio učitelj, koji se pomalo bavio pisanjem. Augustin-Tin je prva tri razreda završio u Imotskom, a potom u Makarskoj. Gimnaziju je završio u Splitu, živeći u nadbiskupijskom sjemeništu. Po maturiranju, nije se zaredio, već je otišao da studira na Filozofskom fakultetu u Zagrebu.

Živeo je boemski, oskudno, uglavnom sedeći po kafanama (gde je bilo toplo), neumorno pišući i prevodeći. To je bio njegov najplodniji period, kada je svojim stvaralaštvom uticao na brojne pesnike, i na tok i razvoj Jugoslovenske književnosti

13. Novembar

1944: Oslobođeno Skoplje

Jedinice 12. brigade, izbivši na desnu obalu Vardara, dio snaga su prebacile na njegovu lijevu obalu. Za sve to vrijeme 4. bataljun 12. brigade vodio je teške borbe s balistima na sjeverozapadnim padinama Vodna, u rajonu sela Gorno Nerezi, Grčec, Krušopek i Šiševo, osiguravajući glavne snage divizije koje su napadale grad od udara balista u njihov bok i pozadinu. U ovim borbama baliste je podržavala njemačka artiljerija.

Tog dana vodeći borbu protiv nadmoćnijeg neprijatelja, 1. bataljun 12. brigade uspio je da potisne njemačko-balističke snage kod hidrocentrale »Matka« na Treski, da prekine instaliranu mrežu za miniranje brane i tako spasi centralu od rušenja, a grad od velikih poplava. Pored toga, bataljun je uspio da zauzme područje manastira Sv. Bogorodica i kotu 626 i time proširi i osigura mostobran na lijevoj obali Treske.

Ovime su borbe za oslobođenje Skoplja bile završene. Nastalo je opće slavlje, a stanovnici Skoplja veličanstveno prihvatili svoje oslobodioce. Borci su bili zasipani cvijećem i poklonima.

Bitka za Vels i Skoplje 1944 . godine( Makedonija )

14. Novembar

1903: Rođen Zvonimir Miloš

Zvonimir Miloš rođen je 14.11.1903. godine na Sušaku, u obitelji računovođe Julija Miloša. Članovi obitelji Miloš bili su nacionalno osvješteni, a nakon što se preselio u Trst uključio se u rad slovenskih društava. U Trstu je završio poslovnu školu i radio kao knjigovođa tvrtke Notagrando. Bio je aktivan u klubovima za mlade, a nakon njihova raspuštanja 1927. godine bio je jedan utemeljitelja i vođa tajne organizacije Borba.

Sudjelovao je u prosvjednim podmetanjima požara u školama i vrtićima u kojima s sprovodila nasilna asimilacija te u postavljanju eksploziva ispod svjetionika pobjede u Trstu – 6. januara 1930. i uredništvu fašističkog lista Il Popolo di Trieste 10. februara 1930.

Tijekom masovnih uhićenja pripadnika organizacije TIGR u proljeće 1930., bio je uhićen i mučen u zatvoru. Posebni vojni sud za zaštitu zemlje ga je, na 1. Tržičkom procesu , održanom od 1. do 5. septembra 1930. osudio na smrt. Zvonimir Miloš je zajedno s Franom Marušičem, Ferdom Bidovcem i Alojzom Valenčićem strijeljan 6. septembra 1930. u 05:40 kod Bazovice.

1984: U Los Anđelesu uhapšen ustaški ratni zločinac Andrija Artuković

U Los Anđelesu uhapšen ustaški ratni zločinac Andrija Artuković, ministar unutrašnjih poslova fašističke Nezavisne Države Hrvatske u Drugom svjetskom ratu. Živio od 1948. u SAD, gdje je dospio pod lažnim imenom. Američke vlasti su se uporno oglušivale o zahtjeve Jugoslavije za ekstradiciju. Andrija Artuković je izručen tek 12. februara 1986. Poslije suđenja u Zagrebu 14. maja 1986. je osuđen na smrt, ali kazna nije izvršena i umro je u zatvoru nepune tri godine kasnije.

15. Novembar

1941: Rođen Petar Drapšin

Rođen Petar Drapšin, učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, general-lajtant JA i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je u selu Turiji 1914. godine, a potekao je iz siromašne seljačke porodice.

Posle završene gimnazije u Srbobranu, otišao je na zanat u Beograd, nakon čega je upisao i Srednjotehničku školu.

Za vreme školovanja došao je u dodir sa radničkim pokretom, u čiji je rad bio uključen, dok je Literarna družina Srednjotehničke škole bila platforma za okupljanje napredne omladine, a Drapšin jedan od njenih najaktivnijih članova.

Učestvovanje u akcijama koje je organizovao Savez komunističke omladine Jugoslavije (SКOJ) doveo je Drapšina u redove Saveza komunističke omladine Jugoslavije, a nešto kasnije i na dužnost sekretara organizacije SКOJ-a Srednjotehničke škole u Beogradu.

16. Novembar

1948: Rođen Mate Parlov jedan od najtrofejnijih jugoslovenskih boksera.

Mate Parlov (Split, 16. novembra 1948. – Pula, 29. maja 2008.), bio je slavni hrvatski boksač i olimpijski, europski i svjetski osvajač zlatne medalje za Jugoslaviju. U profesionalnoj karijeri osvojio je 1976. godine naslov europskog prvaka u poluteškoj kategoriji i naslov svjetskog prvaka u poluteškoj kategoriji po WBC-u 1978. godine.

Bio je prvi boksač iz socijalističkih zemalja koji je osvojio profesionalnu svjetsku titulu. Mate Parlov jedini je boksač u istoriji tog sporta koji je u istoj kategoriji osvojio olimpijsku, europsku i svjetsku amatersku te europsku i svjetsku profesionalnu titulu. Bio je najbolji jugoslavenski boksač svih vremena.

Kao profesionalac Parlov je imao 29 borbi: 24 pobjede, 3 poraza i 2 neriješene borbe. Pripremajući se za borbu s Johnsonom, Parlov je kao dodatne kondicijske pripreme imao igranje nogometa za pulski Staklar.

Njegov posljednji dodir s boksom bio je na Olimpijskim igrama 1984. godine gdje je imao ulogu jugoslavenskog selektora. Na tim su olimpijskim igrama jugoslavenski boksači postigli svoje najbolje rezultate ikada: jedno zlato, jedno srebro i dvije bronce.

Nakon završetka svoje aktivne boksačke karijere živio je u Fažani pokraj Pule, daleko od športa i javnog života. Vodio je vlastiti kafić “Mate” u Puli.

2020: Godišnjica smrti Ivana Bekjareva jedan od najznačajnijih jugoslovenskih glumaca

Ivan Bekjarev je rođen 6. aprila 1946. godine u Beogradu. Bekjarevi roditelji dolaze iz Makedonije . Otac Georgi (Đorđe) je došao u Beograd pre Drugog svetskog rata , a majka Radmila (poreklom iz Đevđelije ) došla je u Beograd 1945. godine .

Ivanov otac je prije rata promijenio prezime u Bećarević, ali ga je nakon Ivanovog rođenja ponovo promijenio u Bekjarev, kako ne bi bilo neprijatnosti, jer se tako prezivao Boško Bećarević , načelnik Specijalne policije Beograda koji je sarađivao sa Nemcima tokom rata. Ivanov otac je umro 1952. godine .

Prvu filmsku ulogu odigrao je 1967. godine . godine, u filmu ” Bokseri idu u raj “, gde je glavnu ulogu igrao Mija Aleksić .

U pozorištu je odigrao više od 150 uloga, od čega oko 60 u Jugoslovenskom dramskom pozorištu , gde je bio član i dugogodišnji prvak 33 godine. Kao gost igrao je glavne uloge u drugim beogradskim pozorištima, kao i u nekoliko pozorišta u Srbiji.

Ivan Bekjarev snimio je preko 50 filmova na prostorima SFRJ , Danske , Italije i drugih. Za svoj doprinos izabran je za člana Akademije filmske umjetnosti i nauke (AFUN).

18. Novembar

1969: Rođen Davor Janjić

Glumac Davor Janjic je rođen 1969. u Tuzli, a studirao filmsku glumu u Studiju za mlade glumce i na Akademiji u Sarajevu.

Počeo je da glumi vrlo mlad (nagrada za najboljeg mladog jugoslovenskog glumca 1976, 1977 i 1978), kako na filmu, televizijskim dramama tako i u pozorištu (uloga Calibana u “Vihoru”, glavna uloga u “Viktor ili dan mladosti” u izvedbi Narodnog pozorišta Sarajevo).

Bio je član Otvorene scene Obala Sarajevo te najmlađi član Ateljeja 212 u Beogradu.

1986: Godišnjica smrti Koste Nađa

Kosta Nađ rođen je 13.5. 1911. godine u Petrovaradinu. Osnovnu školu i nižu gimnaziju završio je u Petrovaradinu. A 1926. godine počeo je da uči zanat u avio-industriji „Ikarus“. Ali zbog očevog lošeg materijalnog stanja, porodica se morala preseliti iz Petrovaradina u Zagreb, gde ubrzo umiru Kostini roditelji Stjepan i Ana.

Konstantin je kasnije upisao Vojnu podoficirsku školu u Bileći. Kada je završio, zadržan je u Bileći, da obučava nove pitomce. Tu se počeo zanimati za marksističku literaturu i radnički pokret. Kada je vojna policija otkrila da podoficir Kosta Nađ, poseduje marksističke knjige, 1932. godine, uhapšen je i odveden najpre u Nikšić, a potom u Sarajevo, gde je 1933. godine osuđen na dve godine robije. Pošto je uspeo da pobegne iz Sarajeva, odlazi u Zagreb, gde živi ilegalno…

19. Novembar

1922: Rođen Rajko Mitić

Rajko Mitić je jugoslavenski fudbaler. Igrao je za beogradski BSK i Crvenu Zvezdu, u kojoj se proslavio. Za “crveno-bijele” je odigrao oko 580 utakmica, bio kapiten tog tima i proglašen je za prvu “Zvezdinu zvezdu”. Igrao je na poziciji desne “polutke”.

Za reprezentaciju Jugoslavije Rajko Mitić je odigrao 59 utakmica (debitovao 9. maja 1946) i postigao 32 gola. Učestvovao je na svjetskim prvenstvima u Brazilu 1950 godine i u Švicarskoj 1954., a bio je sudionikom i dva olimpijska turnira – 1948. godine u Londonu i 1952. u Helsinkiju, na kojima je reprezentacija Jugoslavije osvojila srebrna odličja. Zbog korektne igre ostao je upamćen kao veliki džentlmen fudbala.

Bio je kapetan olimpijskog tima iz Helsinkija, koji je u sastavu:

Beara, Stanković, Crnković, Čajkovski, Horvat, Boškov, Ognjanov, Mitić, Vukas, Bobek i Zebec, odigrao svih šest utakmica olimpijskog turnira.

1936: Rođen Ljubiša Samardžić

Ljubiša Samardžić rođen je u Skoplju u rudarskoj obitelji. Studirao je pravo, ali je kasnije ipak završio Akademiju dramske umjetnosti u Beogradu u klasi Bojana Stupice. Ostvario je više od stotinu filmskih uloga od kojih se izdvajaju one u filmovima Valter brani Sarajevo, Bitka na Neretvi, Sutjeska…

1967. godine dobio je glavnu glumačku nagradu Volpi Cup na Venecijanskom filmskom festivalu za ulogu u filmu Jutro. U razdoblju od 1973. do 1988. dobio je šest Zlatnih arena na Pulskom filmskom festivalu za glumačka ostvarenja.

1944: Josipu Brozu Titu dodijeljen naziv narodnog heroja Jugoslavije

Predsjedništvo AVNOJ-a je, na svojoj sjednici u Beogradu, donijelo odluku da se Josipu Brozu Titu dodijeli naziv narodnog heroja, na prijedlog Antifašističke skupštine narodnog oslobođenja Srbije. Drugi Orden narodnog heroja dodijeljen je Josipu Brozu Titu 1972, a 1977. dodijeljen mu je i treca herojska znacka.

1988: Godišnjica smrti Veljka Mandića

1949. u Nikšiću je osnovano Narodno pozorište, a jedan od osnivača bio je upravo Veljko Mandić. Već sledeće godine, ovaj mladi provincijalni teatar trijumfuje na nacionalnoj pozorišnoj smotri u Beogradu, sa predstavom “Vatra i pepeo” u kojoj je Veljko igrao jednu od nosećih uloga! Tog trenutka bilo je jasno da će Mandićev životni put ostati trajno vezan za dramsku umetnost.

Sada već profesionalni angažman u pomenutom nikšićkom pozorištu nije se, međutim, ograničio samo na glumu – Veljko Mandić je tokom 50-tih godina samostalno režirao nekolicinu komada na velikoj sceni. U to vreme, smatrali su ga jednim od najtalentovanijih dramskih umetnika u Crnoj Gori. Početkom 60-tih godina, prihvata stalni angažman u Crnogorskom narodnom pozorištu u tadašnjem Titogradu (današnja Podgorica), gde je ostao aktivan do penzionisanja.

Karijeru na velikom platnu Mandić je započeo ulogom žandara u drami koja je bila svojevrsni izlet Bojana Stupice u filmsku režiju – reč je o filmu “U mreži” iz 1956. godine. Mnogo kasnije, tek 1968. vratiće se filmskoj glumi, u filmu “Lelejska gora” Zdravka Velimirovića koji će u svojim potonjim filmovima redovno angažovati Mandića, bez izuzetka. Ova ratna drama označila je pravi početak jedne veoma plodne filmske karijere – u narednih 20 godina Veljko će igrati u više od 30 igranih filmova.

Krenulo je sa filmovima “Nizvodno od sunca”, “Horoskop” i famozni “Most” (svi snimljeni 1969. godine); sedamdesetih su usledile uloge mitraljesca u “Bombašima”, dervišovog prijatelja Kara-Zaima u Velimirovićevoj drami “Derviš i smrt” (1974), četničkog majora u “Svadbi”, gastarbajtera Rake u “Tamo i natrag”; upečatljiva je bila i njegova pojava u sjajnim filmovima “Hajka”, “Kvar”, “Ljubav i bijes”…

20. Novembar

1938: Rođen Toma Zdravković

Tomislav Toma Zdravković, koga su prijatelji zvali Dado, je jugoslovenski pevač, pesnik i kompozitor. Važi za prvog i najvećeg boema srpske narodne muzike, srpskog Elvisa Prislija i kralja kafane koja je za njega predstavljala jedinu kuću u kojoj je bio opušten. Rođen je 20. novembra 1938. godine u Aleksincu, a preminuo je 30. septembra 1991. godine u Beogradu.

Otac Dušan je bio mesar, a majka Kosana domaćica. Toma je imao tri brata: Aleksandra, Ivana i Novicu i sestru Mirjanu. Porodica se pre početka rata preselila u selo Pečenjevce koje se nalazi blizu Leskovca.

Završio je osnovnu školu i kurs za traktoristu. Pri kraju osnovne škole postao je član pečenjevačkog amaterskog pozorišta. Radio je najteže fizičke poslove, a tokom pauze je pevao.

U Leskovcu je započeo pevačku karijeru. Tu je, gladan i promrzao, 1958. godine upoznao pevačicu Silvanu Armenulić koja ga je odvela u kafanu Radan i pomogla mu da nauči narodne, zabavne i starogradske pesme. Pošto je postao popularan, počeo je da nastupa u tuzlanskom hotelu „Bristol“. Tu je upoznao plavušu Slavicu u koju se zaljubio. Iako je pronašao dnevnik u kome je pisala o svom intimnom životu sa drugim muškarcima, rešio je da joj pruži drugu šansu i poveo ju je u Novi Sad.

22. Novembar

1924: Rođena Milka Planinc

Milka Planinc se rodila 21. novembra 1924. u Žitniću kod Drniša.

Tokom 1930. godine Milka Planinc je sa roditeljima preselila u Split, gdje je živjela do 1947. godine. Majka joj je umrla 1934. godine, kada je Milka imala deset godina. Još u toku školovanja se uključila u revolucionarni omladinski pokret i postala član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ), a zbog čega je imala problema s vlastima Kraljevine Jugoslavije.

1942: Formirana 6. lička proleterska divizija

Šesta lička proleterska divizija NOVJ-a formirana je 22. novembra 1942. godine naredbom Vrhovnog štaba NOV-a i POJ-a od Prve, Druge i Treće ličke brigade. Do 11. novembra 1943. godine bila je u sastavu Prvog hrvatskog korpusa, odnosno Četvrtog korpusa, a zatim u sastavu Prvog proleterskog korpusa NOVJ-a.

U januara 1944., u sastavu divizije formirana je i Artiljerijska brigada Šeste divizije.

Divizija je u prvom periodu nakon osnivanja sudjelovala u operacijama Prvog bosanskog korpusa u donjem toku Une. Tijekom decembra i prve polovine januara 1943. godine izvodila je napade na talijanske, ustaške i četničke posade u Lici i sjevernoj Dalmaciji.

6. lička divizija prelazi Kupreško polje prema Šujici za vreme IV ofanzive.

2020: Godišnjica smrti Mustafe Nadarevića

Mustafa Nadarević rođen je u Banja Luci 2. maja 1943. godine. Ubrzo se, zbog bombardovanja Banja Luke, seli u Zagreb gdje završava osnovnu školu. Nakon završene gimnazije u Rijeci, diplomirao je na Akademiji za kazališnu umjetnost u Zagrebu. U Zagrebačkom teatru mladih započeo je pozorišnu karijeru, a od 1969. je član Drame Hrvatskog narodnog pozorišta u Zagrebu.

Ostvaruje značajne uloge u domaćem i stranom repertoaru: Bodgan u Hvarkinji, Pomet u Dundu Maroju, Miletić u Ostavci, Leone u Gospodi Glembajevima… Lorenzacco u Lorenzaccio, Cyrano u Cyranou de Bergeracu, Platonov u drami bez naslova, Figaro u Figaro se ženi i Figaro se rastaje, M.P. Murphy u Letu iznad kukavičjeg gnijezda…

24. Novembar

1910 : Rođen Fadil Jahić Španac

Narodni heroj Jugoslavije Fadil Jahić Španac je rođen 24. novembra 1910. godine. Već u svojim ranim šegrtskim danima, dolazi u dodir sa revolucionarnim radničkim pokretom. Živo počinje da se interesuje marksističkom ideologijom, te aktivno učestvuje u svim radničkim manifestacijama i štrajkovima koji su u tom periodu postajali sve češći. Sa napunjene dvadeset i tri godine stupa u Komunističku partiju Jugoslavije.

Revolucionarni zanos odvodi ga na obale Španije, 1937. godine, gde se priključuje bataljonu „Đuro Đaković”. Neposredno pred odlazak, oženio je Hajriju Alijagić, rođenu sestru svog prijatelja i saborca Alije Alijagića, po zanimanju medicinsku sestru. U toku Španskog građanskog rata stekao je čin kapetana, a nakon njega završava u koncentracionom logoru „Verne” u Francuskoj. Iz zatvora je pobegao 1941. godine i vratio se u rodni grad.

Bio je jedan od organizatora ustanka u Semberiji i na Majevici. Rukovodio je prvim partizanskim akcijama u Bijeljini i okolini: sečenju telefonsko – telegrafskih stubova, napadima na žandarmerijske stanice i diverzijama na plovnim objektima.

Cela porodica Jahić uključila se u ustanak. U avgustu 1941. godine, jedinice pod njegovom komandom ulaze u sastav Majevičkog partizanskog odreda. Zbog svog obilnog ratnog iskustva koje se sve više isticalo, Fadil Jahić je postavljen za političkog komesara, a za komandanta odreda izabran je Ivan Marković – Irac. Od tog trenutka, Španac i Irac koračaće zajedno kako kroz ostatak svog životnog puta tako i kroz priče u narodu koje će ih decenijama nadživeti. Odred je u jesen 1941. godine držao oslobođenu teritoriju koju su sačinjavali delovi tuzlanskog, brčanskog, bijeljinskog i zvorničkog sreza.

1920: U Kraljevini SHS održani su prvi izbori za Ustavotvornu skupštinu

U Kraljevini shs održani su prvi izbori za Ustavotvornu skupštinu. Najviše glasova dobili su demokrate osvojivši 92 od 419 mandata i radikali sa 91 mandatom, a iznenađenje su priredili komunisti sa 50 poslaničkih mjesta. Žene, vojnici i oficiri, kao i pripadnici nacionalnih manjina, nisu imali pravo glasa.

1967 : Rođena Mirjana Joković

Nekoliko godina poslije rodjenja živela je sa porodicom u Zambiji, gde joj je otac imao posao, da bi se 1972. vratila u Jugoslaviju.

Uporedom sa školom je išla i na časove glume kod Bate Miladinovića i Mike Aleksića, da bi sa šesnaest godina, kada je upisala Fakultet dramskih umetnosti u Beogradu, iza sebe već imala više odigranih pozorišnih i filmskih uloga.

Glumila je u Narodnom pozorištu i Jugoslovenskom dramskom pozorištu u Beogradu, i do sada snimila tridesetak filmova i TV serija kod nas i u inostranstvu.

25. Novembar

1943: Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a

Na prvom zasjedanju ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu udareni su moderni temelji države Bosne i Hercegovine. Usvojena je Rezolucija ZAVNOBiH-a, u kojoj je izražena odlučnost naroda BiH da njihova zemlja, bude zbratimljena zajednica u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost svih, te ravnopravnost BiH unutar jugoslavenske federacije, sa historijskim granicama koje su datirale iz vremena srednjovjekovne Bosne. Ovaj praznik slavi se kao Dan državnosti BiH.

Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine-ZAVNOBiH je bio najviši državni organ antifašističkog pokreta u Bosni i Hercegovini tokom Drugog svjetskog rata, te se razvio kao nosilac bosanskohercegovačke državnosti. Formiran je u novembru 1943. godine, a njegov predsjednik je bio Vojislav Kecmanović.

Tu, na tom zasjedanju, nastala je i jedna od najslavnijih rečenica iz naše historije koja glasi:

“Bosna i Hercegovina nije ni srpska, ni hrvatska ni muslimanska, nego i srpska, i muslimanska i hrvatska, slobodna i zbratimljena Bosna i Hercegovina, u kojoj će biti osigurana puna ravnopravnost i jednakost svih Srba, Muslimana i Hrvata.”

26. Novembar

1942: Održano prvo zasjedanje AVNOJ-a

U Bihaću u Drugom svjetskom ratu osnovano “Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije” i održano prvo zasjedanje AVNOJ-a na kojem su 54 delegata izabrala Izvršni odbor AVNOJ-a s dr Ivanom Ribarom na čelu.

Osnivačko i prvo zasjedanje AVNOJ-a održano je 26. i 27. novembra 1942. u Bihaću.

Antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) je formirano kao najviši politički organ narodnooslobodilačke borbe jugoslovenskih naroda.

Prvo zasjedanje AVNOJ-a.Autor-Žorž Skrigin

1968: U Saveznoj skupštini usvojeni su amandmani na Ustav SFRJ ( Pokrajine su dobile pokrajinski Ustavni zakon )

U Saveznoj narodnoj skupštini usvojeni su amandmani na Ustav SFR Jugoslavije, kojima se širi autonomija pokrajina i one dobijaju status sličan republikama. Pokrajine su dobile pokrajinski Ustavni zakon, čime je otvoren put gotovo potpuno samostalnoj zakonskoj, izvršnoj i sudskoj vlasti.

27. Novembar

1943: Godišnjica smrti Ive Lole Ribara

Na današnji dan, 27. novembra 1943. u Glamočkom polju, prilikom polijetanja za Kairo, zajedno sa dva engleska oficira, poginuo je narodni heroj Ivo Lola Ribar, narodni heroj i jedan od predvodnika omladinskog revolucionarnog pokreta u Jugoslaviji.

U knjizi Rodoljuba Čolakovića „Zapisa iz oslobodilačkog rata” (1971) opisani su detalji pogibije Ive Lole, kao i reagovanje njegovog oca, dr Ivana Ribara na vijest o smrti svoje dvojice sinova…

Prilikom oproštajnog govora na sahrani sina dr Ribar govorio je mirno, glas mu nijednom nije zadrhtao.

„Rekao je da je oba svoja sina pustio da idu svojim putem, kako ih je učila njihova savjest i da su docnije, kao formirani ljudi, uticali oni na njega.

’Ne stidim se, nego se ponosim što sam učio od svoje djece’.

A onda se nad mrtvim Lolom zakleo da će u borbi ići do kraja bez obzira na napore i teškoće. U tom trenutku Ribar je podsjećao na junaka neke antičke tragedije – bilo je u njegovom držanju i riječima neke surove veličanstvenosti, što je ljude potresalo do dna duše i mnogima natjeralo suze na oči“, prisjeća se Čolaković u svojoj knjizi,

2020: Godišnjica smrti Špire Guberine

Izniman je uspjeh ostvario u djelima Ranka Marinkovića, Ive Brešana i Marina Držića, a nastupao je i na radiju te u televizijskim dramama i serijama: Divac (I. Raos, Prosjaci i sinovi), Strikan (M. Smoje, Velo misto), Očenašek (V. Majer, Dnevnik Očenašeka). Godine 1997. osnovao je Mali hrvatski teatar “Kiklop”, koji je otvorio monodramskim kolažem Majmunska posla. Dobitnik je Nagrade “Vladimir Nazor” za životno djelo (2011.) i Nagrade hrvatskog glumišta za životno djelo (2014.).

“I slušaj dobro što ti velin: Sa svima u dobre budi, a s gostioničarima pogotovo! Ne prođi mimo njih, a da ih ne pitaš: Gazda, triba li šta? I ne zalipi se ni za jednoga, nego sa svih grickaj pomalo”, govori Jozo Škovacin svom Netjaku u kultnoj sceni iz “Velog mista”.

28. Novembar

2011: Godišnjica smrti Ante Markovića

Jugoslovenski političar Marković vrsio je dužnost predsjednika Predsjedništva SR Hrvatske i bio je posljednji predsjednik Saveznog izvršnog vijeća SFR Jugoslavije.

29. Novembar

1941: Poginuo Narodni heroj Jugoslavije Dragojlo Dudić

Dragojlo Dudić je bio jedan od vođa ustanka u okupiranoj Srbiji 1941. i predsednik “Užičke vlade”, prve revolucionarne vlade u Srbiji.

Dragojlo Dudić je bio zemljoradnik iz valjevskog kraja, koji, iako neškolovan, sam se opismenio. Učesnik je Balkanskih i Prvog svetskog rata, nosilac Albanske spomenice. Za života je bio jedan od najpoznatijih komunista u Srbiji.

Narodni heroj Jugoslavije Dragojlo Dudić poginuo je 29. novembra 1941, nedaleko od Užica, prilikom dejstva nemačke avijacije. Poshumno je proglašen za narodnog heroja Jugoslavije.

1941: Na brdu Kadinjača kod Užica izginuo Radnički bataljon

Na brdu Kadinjača kod Užica u Drugom svjetskom ratu izginuo Radnički bataljon štiteći glavninu partizanskih snaga. Njemačke jedinice su, uz podršku avijacije, prešle Kadinjaču tek poslije pogibije 180 partizana s komandantom Dušanom Jerkovićem. Bio je to kraj Užičke Republike, osnovane krajem septembra 1941, prve slobodne teritorije u okupiranoj Evropi.

Radnički bataljon Užičkog NOP odreda bio je bataljon sastavljen od radnika iz Užica. Formiran je krajem oktobra 1941. godine. Svi njegovi borci pali su 29. novembra u bici na Kadinjači protiv nemačkih okupatorskih snaga.

Radnički bataljon formiran je krajem oktobra 1941. godine u Užicu od radnika, koji su radili po raznim radionicama i fabrikama. Na dan formiranja, bataljon je u svom sastavu imao sledeće čete:

Železnička četa – formirana 8. oktobra od radnika železničke ložionice i kolskih radnika
Krojačko-obućarska četa – formirana od dva voda radnika obućara i krojača
Tkačka četa – formirana u tkačkoj fabrici
Pekarska četa – formirana najvećim delom od pekara, a zatim sarača i opančara

Zbor Užičkog Radničkog bataljona pred odlazak u svoju poslednju borbu na Kadinjači.

1943: U Jajcu održano Drugo zasjedanje AVNOJ-a

U Jajcu u Drugom svjetskom ratu Drugo zasjedanje Antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Jugoslavije konstituisalo AVNOJ kao vrhovno zakonodavno i izvršno predstavničko tijelo naroda Jugoslavije i ustanovilo Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije. Odlučeno je i da se Jugoslavija izgradi na demokratskom, federativnom principu kao zajednica ravnopravnih naroda, a kraljevskoj vladi u izbjeglištvu je zabranjen povratak u zemlju.

29. XI. 1943. u Jajcu je započelo Drugo zasjedanje AVNOJ-a, kome su prisustvovali delegati iz svih krajeva Jugoslavije osim delegata iz Makedonije i Sandžaka koji nisu mogli stići. Najviše teškoća su imali delegati iz Crne Gore koji su pod oružjem i stalnom opasnošću morali pješačiti 300 km. Jajce su partizani oslobodili još na ljeto 1943. i u njemu su se nalazili Vrhovni štab NOV i POJ, CK KPJ i ostala vojno-politička rukovodstva.

Samo manji broj pristiglih delegata iz raznih krajeva nalazio se u gradu. Većina delegata je zadržavana po okolnim selima zbog mogućnosti napada..Zbog opasnosti od eventualnog zračnog napada, odlučeno je da zasjedanje traje samo jednu noć, da grad bude potpuno zamračen i okružen protivavionskim mitraljezima a prigušeno je i svijetlo u Domu kulture u kojem je u 19 sati počelo zasjedanje.

30. Novembar

1990: Godišnjica smrti Vladimira Dedjera

Godišnjica smrti Vladimira Dedjera jugoslovenski istoricar,novinar i akademik.

Studirao je prava i bio dopisnik Politike, a kao član KPJ je tokom Drugog svetskog rata organizovao političko-propagandni rad i sa Milovanom Đilasom uređivao Borbu, te bio politički komesar Kragujevačkog NOP odreda.

Bio je potom u Vrhovnom štabu i učestvovao u bici na Sutjesci, da bi posle rata bio učesnik Osnivačke skupštine Ujedinjenih nacija u San Francisku, predavač istorije NOB-a na Beogradskom univerzitetu, predstavnik Jugoslovenske delegacije na konferenciji mira u Parizu 1946, urednik lista Borba, član CK SKJ i SSRNJ.

Ipak, već 1954. godine je, nakon tajnog suđenja u slučaju Milovana Đilasa i izrečene mu uslovne zatvorske kazne, odlučio da se povuče iz javnom života, podneo ostavku na članstvo u SKJ, bio izbačen sa Filozofskog fakulteta i naredne godine otišao da živi u SAD.

Tamo se bavio pisanjem, postao je akademik istorijskih nauka i držao predavanja na mnogim evropskim i američkim univerzitetima, a bio je i član, potom i predsednik Raselovog suda, kada je radio na pripremanju Tribunala tog suda o koncentracionom logoru Jasenovac.

Iza sebe je ostavio četrdesetak knjiga i studija, među kojima su, pored priloga za biografiju Josipa Broza Tita, najznačajniji Sarajevo 1914 i Protiv zaborava i tabua – Jasenovac, objavljeno nakon njegove smrti kao zajednički rad sa Antunom Miletićem.

DECEMBAR

01. Decembar

1918: Formirana Kraljevina SHS

Čin ujedinjenja potpisan je u kući Krsmanovića u Beogradu 1. decembra 1918. godine.

Privatna kuća izabrana je za ovaj svečani čin jer su sve ostale reprezentativne zgrade bile oštećene u ratu koji je u Srbiji trajao više od četiri godine i koji je odnio trećinu njenog stanovništva.

Konkretni dogovor o ujedinjenju Јužnih Slovena postignut je na Krfu, gdje je 1917. donesena Krfska deklaracija.

1941: Crnogorski NOP izvršio neuspješan napad na Pljevlje

Crnogorski NOP odred za operacije u Sandžaku, pod komandom Arsa Jovanovića, izvršio napad na italijanski garnizon u Pljevljima. Posle teških borbi partizani su bili primorani da se, uz teške gubitke, od oko 500 poginulih i ranjenih, povuku iz Pljevalja.

Dok su se bataljoni Crnogorskog NOP odreda za operacije u Sandžaku, prikupljali u okolini Pljevalja, Štab Odreda je 27. novembra izdao na